حضور شرکت‌های بزرگ خارجی

حسن کریمی‌سنجری

کارشناس صنعت خودرو

امروزه اهداف توسعه در خودروسازی با دو دهه قبل تفاوت فاحشی پیدا کرده، به‌طوری که نگاه سنتی برآمده از مزیت‌های ریشه‌ای در اقتصاد ایران که به همان حوزه نفت و کشاورزی خلاصه می‌شد تغییر کرده است. این چرخش زاویه نگاه به امر توسعه در اقتصاد جمهوری اسلامی ایران می‌تواند اقتصاد ایران را از یک نگاه سنتی استوار بر کشاورزی به سمت صنایع با ارزش افزوده بالا سوق دهد. یکی از این صنایع با ارزش افزوده بالا، صنعت مدرن و پیشران خودروسازی است.

شاید به همین دلیل باشد که خودروسازی ایران به‌عنوان اولین حوزه، مورد تحریم دولت‌های غربی قرار گرفت، چرا که این صنعت علاوه بر آنکه صنعتی است مولد و از کار افتادن آن به اقتصاد ایران لطمه عمیقی وارد می‌کند، باید گفت خودروسازی بدون مشارکت با جهان پیرامون خود، امکان توسعه ندارد. به‌عبارت بهتر خودروسازی بر خلاف بسیاری از صنایع، نمی‌تواند در مرزهای بسته و انحصاری یک کشور به مرحله توسعه‌یافتگی وارد شود. در واقع پیشرفت خودروسازی در دنیا را باید مرهون تبادل و به اشتراک گذاشتن منابع متنوع از شرکت‌های متعدد و در کشورهای مختلف دانست. از طرفی، خودروسازی صنعتی است تقاضامحور، به‌طوری که به شدت به بازار و سلیقه مشتری وابسته است. حتی پیشرفت دانش فنی این صنعت در طول تاریخ و تنوع‌سازی در پلت‌فرم و مدلینگ خودرو از سوی کمپانی‌های بزرگ خودروسازی را به‌نوعی می‌توان ناشی از تغییرات پی در پی سلیقه مشتری دانست. در یک کلام باید گفت خودروسازی صنعتی نیست که بتوان در داخل مرزهای بسته یک کشور و بدون مشارکت با سایر شرکت‌ها وکشورها و مهم‌تر از آن بدون بهره‌مندی از بازارهای اشتراکی ایجاد شده در مناطق مختلف جغرافیایی جهان که تقریبا هر یک، بر اساس سرمایه‌گذاری‌های یک یا چند شرکت بزرگ خودروسازی ایجاد شده و از تسلط مدیریتی این شرکت‌ها و البته شرکای تجاری‌شان بهره‌مند است، به مرز توسعه‌یافتگی، حتی نزدیک کرد.

به‌عبارتی راه میانبر توسعه در خودروسازی استفاده از ظرفیت‌های سایر کشورها و نیز به اشتراک گذاشتن مزیت‌های داخلی یک کشور در تجارت خودرو و زنجیره ارزش خودروی کشورهای صاحب برند است. این موضوع را دولت روحانی به خوبی درک کرده و به رغم وجود موانع ساختاری اقتصاد ایران در مسیر جذب سرمایه‌گذاری خارجی، نگرش دولت به اهمیت جذب شریک خارجی برای توسعه در این صنعت بسیار قابل توجه است. البته در برخی حوزه‌ها به‌ویژه حوزه صنعت و پیگیری قوانین مرتبط با اصلاح اوضاع کسب و کار اقتصاد ایران انتقادهایی به این دولت وارد است اما در مجموع نگاه این دولت به امر توسعه به‌ویژه در صنایع اشتراکی و غیر ایزوله نگاه درست و دقیقی بوده است. از همه مهم‌تر حضور شخص رئیس جمهوری باتوجه به نوع تفکر سیاسی ایشان و نحوه تعامل با دنیا در راس دولت، در جذب شرکای خارجی صنعت خودرو بسیار موثر بوده و هست. با وجود این خودروسازی ایران با تاخیر چندین ساله در توسعه‌یافتگی مواجه است که نیامدن برخی از شرکت‌های بزرگ خودروسازی برای سرمایه‌گذاری در ایران را نیز باید ناشی از این تاخیر در توسعه تلقی کرد. تاخیری که ریشه در مشکلات ساختاری اقتصاد ایران و همچنین ضعف در بهره‌وری منابع به‌ویژه نیروی کار و منابع مالی دارد.

از طرفی همان‌طور که می‌دانیم امروزه مهم‌ترین مزیت پذیرش توسعه و سرمایه‌گذاری در صنعت خودرو بر توانایی کاهش قیمت تمام‌شده محصول و توفیق تولید یک محصول رقابتی استوار است. بر این اساس اقتصاد و بازار ایران از مزیت‌هایی برخوردار است که می‌تواند در مسیر سرمایه‌گذاری شرکت‌های بزرگ خودروسازی قرار گیرد. به‌عبارتی این توانایی در اقتصاد ایران وجود دارد که با برخی تغییرات در فضای کسب و کار و نحوه مدیریت بنگاه‌ها نسبت به جذب شریک معتبر خارجی در صنعت خودرو اقدام کند. به هر حال به‌دلیل ریسک بالای سرمایه‌گذاری در ایران و حمایت ناپایدار بانک‌ها و در راس آن دولت‌ها از سرمایه‌گذاری خارجی در صنعت خودروی ایران که بیشتر ناشی از رویکرد سیاسی برخی دولت‌ها بوده است، در طول سال‌های گذشته باعث شده خودروسازی ایران کمتر در امر توسعه موفق عمل کند.

به هر حال ایران زمانی می‌تواند در مسیر گردش سرمایه‌های خارجی شرکت‌های بزرگ خودروسازی قرار گیرد که بتواند در کاهش قیمت تمام‌شده محصول، نقش موثری ایفا کند و متقابلا اگر بتواند در جهت کاهش قیمت تمام شده محصول نقش پررنگی ایفا کند بدون برخورداری از بازارهای هدف شرکت‌های بزرگ خودروسازی نمی‌تواند به هدف نهایی توسعه در صنعت خودرو یعنی تولید در کلاس جهانی دست یابد. بنابراین با توجه به مثبت بودن برخی از شاخص‌های موثر در کاهش قیمت تمام‌شده در صنعت خودروی ایران، این به توانایی دولت‌ها بازمی‌گردد که بتوانند با مثبت نشان دادن شاخص‌های اقتصادی جمهوری اسلامی ایران، بیش از پیش نسبت به جذب سرمایه خارجی شرکت‌های بزرگ خودروسازی صاحب بازار در نقاط مختلف دنیا اقدام کنند. چرا که همان‌طور که پیش‌تر گفته شد در صنعت خودرو به‌دلیل وابستگی توسعه به طرف تقاضا هر سرمایه‌ای نمی‌تواند خودروسازی را به توسعه نزدیک کند بلکه سرمایه‌گذاری باید از جانب شرکت‌هایی صورت پذیرد که صاحب بازار‌های متنوع هدف باشند.

این موضوع کلیدی همان چیزی است که دولت یازدهم به‌خوبی نسبت به آن آگاه بود و همه تلاش این دولت برای به ثمر نشستن برجام بدین سبب بود که راه برای حضور سرمایه‌گذاران صاحب بازار که همان شرکت‌های بزرگ صاحب برند در دنیا هستند در اقتصاد ایران هموار شود. حضور چندین شرکت بزرگ خودروسازی برای مذاکره با صنعت خودروی ایران از جمله همین دستاوردهای مهم پس از برجام است. گروه خودروسازی PSA شامل پژو و سیتروئن، رنو، بنز، فیات، اسکانیا، حتی هیوندایی و فولکس واگن از جمله شرکت‌هایی هستند که مذاکرات با آنها در بخش‌هایی تمام شده و در بخش‌هایی هنوز ادامه دارد. البته تاخیر در این مذاکرات و نتیجه ندادن آن انتقادی است که به تیم صنعتی دولت وارد است. به نظر می‌رسد مذاکرات خودرویی و گشایش در آن مذاکره‌کننده قوی‌تری همچون ظریف می‌طلبد که رئیس جمهوری محترم باید برای آن فکری کند.