نگاه ویژه به بخش خدمات

مرتضی نویدی

کارشناس اقتصادی

دولت‌های ایران در بیانیه‌ها و بخشنامه‌ها همواره حمایت‌های زیادی از تولید کرده‌اند و در این حمایت‌ها معمولا تولید کالا را مهم‌تر و بهتر از تولید خدمات می‌دانند. در بانک‌ها سود وام شرکت‌های تولید کالا نسبت به شرکت‌های تولید خدمات پایین‌تر است و حداقل در نگاه‌ها و تصورات، تولید کالا اولویت بیشتری نسبت به تولید خدمات دارد.اخیرا سازمان امور مالیاتی امتیازات ویژه‌ای را برای بنگاه‌های کوچک و متوسط تولید کالا در نظر گرفته است. اما آیا واقعا برای مصالح ملی تولید کالا از تولید خدمات بهتر است؟ یا اساسا سهم تولید کالا و تولید خدمات در تولید ناخالص داخلی هریک باید چقدر باشد؟

در تعریف تولید ناخالص داخلی به عنوان مهم‌ترین شاخص اقتصادی هر کشور، بین تولید کالا و تولید خدمات هیچ تفاوتی وجود ندارد. آمارها نشان می‌دهند که بین توسعه یافتگی کشورها و سهم تولید خدمات از تولید ناخالص داخلی معمولا رابطه مستقیمی وجود دارد. با توسعه کشورها معمولا سهم خدمات در تولید ناخالص داخلی افزایش می‌یابد. به عنوان مثال در فرانسه طی۳۰ سال اخیر سهم خدمات در تولید ناخالص ملی از حدود ۶۰ درصد به ۸۰ درصد افزایش یافته است و در انگلستان در مدت ۴۰ سال از ۵۵ درصد به حدود ۸۰ درصد رسیده است. در مورد کشورهای دیگری نظیر آمریکا، ژاپن، کره‌جنوبی، آلمان و ایتالیا اتفاق مشابهی رخ داده است. مطابق گزارش بانک جهانی سهم خدمات از تولید ناخالص داخلی ایران در سال ۲۰۱۳ برابر با۱/ ۴۴ درصد بوده است و این عدد برای متوسط جهانی در همان سال ۴/ ۶۳ درصد بوده است. بنابراین سهم خدمات در تولید ناخالص داخلی در ایران حدود ۲۰ درصد کمتر از متوسط جهانی است.

تولید خدمات نسبت به تولید کالا معمولا سهم بالاتری در اشتغال‌زایی دارد و نیروی انسانی در آن دخالت بیشتری دارد. در شرایط کنونی که بیکاری از مهم‌ترین چالش‌های همه دولت‌هاست، در کشورهای توسعه‌یافته توجه ویژه‌ای به تولید خدمات وجود دارد. در روزگاری که بسیاری از کالاها در مقیاس‌های عظیم جهانی تولید می‌شوند و خوشه‌های صنعتی قوی در برخی از مناطق جهان خصوصا در جنوب شرق آسیا شکل گرفته است، رقابت در عرصه تولید کالا بسیار دشوار است. باید به جای تشویق و اصرار بر سرمایه‌گذاری در بخش تولید کالا و ترجیح تولید کالا بر تولید خدمات در کشور، با توجه به حجم بالای بیکاری و نیروی انسانی تحصیل کرده و جوان بهتر باشد به کارآفرینی در بخش تولید خدمات بیشتر توجه کنیم.

در موقعیتی که استارت‌آپ‌ها در حوزه خدمات، موتورهای قدرتمند رشد اقتصادی کشورها از جمله آمریکا هستند، اصرار بر روش‌های سنتی و قدیمی تغییر چندانی در شرایط اقتصادی ما ایجاد نخواهند کرد. رشته‌هایی نظیر آموزش، سلامت و پزشکی، توریسم و اکوتوریسم، توریسم درمانی، تکنولوژی اطلاعات، حمل‌ونقل و بازرگانی برخی از رشته‌هایی هستند که به نظر می‌سد در آنها مزیت‌های رقابتی قابل‌توجهی داریم، ولی متاسفانه از آنها غافل شده‌ایم. جا دارد در سالی که تولید و اشتغال جایگاه ویژه‌ای پیدا کرده‌اند، دولت به تولید اشتغال‌زای خدمات توجه بیشتری داشته باشد.