الزامات مهاجرت معکوس ایرانیان

محبوبه شاهی
دانشجوی دکتری مدیریت دانشگاه مازندران

مساله مهاجرت سرمایه و کار یک پدیده جهانی است. مهاجرت به معنای خروج نخبگان و سرمایه‌داران، سبب نگرانی کشورهای در حال توسعه شده است. این تصور غالب بوده که مهاجرت سبب تهی شدن کشورهای مهاجرفرست از نیروهای مولد و سازنده و کارآمد، بروز مشکلات اقتصادی فراوان، بی‌ثباتی اقتصادی، بی‌اعتمادی سرمایه‌گذاران خارجی و افزایش فاصله میان کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه می‌شود. ولی در سه دهه‌ گذشته صحت این دیدگاه مورد تردید قرار گرفته است، زیرا تجربه نشان می‌دهد که مهاجران می‌توانند به رشد اقتصادی کشورهای مادری کمک کنند. امروزه اغلب دولت‌ها تلاش می‌کنند که مهاجران را به‌عنوان بخشی از منابع کشور در راستای رشد و توسعه بسیج کنند؛ زیرا مهاجران می‌توانند در تسهیل مبادلات کالا و خدمات بین کشور مادری و کشور محل سکونت خود تأثیر بسزایی داشته باشند.

ایرانیان مهاجر و نقش آنان در سرمایه‌گذاری

تعداد ایرانیان خارج از کشور بین 5 تا 7 میلیون نفر برآورد شده است. بخش بزرگی از مهاجران ایرانی در زمره‌ نخبگان علمی، اقتصادی و فرهنگی کشورهای میزبان هستند و توانسته‌اند برای ایران و ایرانی فضای قابل احترامی را ایجاد کنند. در حال حاضر 3200 نفر به‌عنوان سکان‌داران علم در جهان مطرح هستند که ۲۴ نفر از آنان ایرانی هستند. توان اقتصادی و گردش مالی ایرانیان خارج از کشور بین 1500 تا ۴ هزار میلیارد دلار برآورد می‌شود که نشانگر جایگاه و ظرفیت بالای اقتصادی آنان است. جمهوری اسلامی ایران نسبت به توانایی‌های فکری و مالی ایرانیان خارج از کشور آگاه است و به ویژه در سال‌های اخیر برای افزایش ارتباط با ایرانیان مهاجر بسیار تلاش کرده است. ولی جذب سرمایه‌های فکری و مالی مهاجرین به اصلاحات گسترده‌ در ساختارهای اقتصادی و قضایی ایران نیازمند است تا امنیت لازم و حمایت قانونی مناسب برای آنان تضمین شده و با شفافیت، به‌صورت رسمی اعلام شود. در شرایط فعلی بسیاری از ایرانیان مقیم خارج از کشور نسبت به قوانین حاکم بر فعالیت‌های اقتصادی و حمایت‌های حقوقی در ایران اطلاع کافی ندارند و ریسک فعالیت در بخش‌های مختلف اقتصادی بسیار بالا ارزیابی می‌شود.

دعوت از ایرانیان خارج از کشور برای همکاری در فرآیند توسعه، زمانی موثر خواهد بود که با تضمین‌های قانونی و اصلاحات اداری لازم همراه باشد. ایران در شرایط کنونی برای تسریع آهنگ رشد و توسعه و ایجاد فرصت‌های شغلی برای جوانان جویای کار به حجم عظیمی از سرمایه‌گذاری نیازمند است. ایرانیان مهاجر که در دانش و کارآفرینی موفقیت‌های شایانی در عرصه‌های بین‌المللی به دست آورده‌اند و تعلق خاطری عمیق به کشور مادری دارند، می‌توانند به تسریع آهنگ توسعه کشور یاری رسانند. بدیهی است که حضور سرمایه‌ ایرانیان مهاجر در کشور می‌تواند سرمایه‌گذاران خارجی را نیز برای فعالیت در ایران ترغیب کند.

سرمایه ایرانیان مهاجر حدود 1800 میلیارد دلار (بیش از سه برابر تولید ناخالص داخلی ایران) تخمین زده می‌شود. جذب بخشی از این سرمایه نیز می‌تواند در فضای اقتصادی ایران تاثیر داشته باشد؛ به علاوه ایرانیان خارج از کشور حلقه وصل سرمایه‌گذاران خارجی و ایران هستند. از یکسو زبان، فرهنگ ایران را می‌شناسند و کانال‌های ارتباطی در کشور دارند و از سوی دیگر با دانش و تکنولوژی و بازارهای بین‌المللی آشنا هستند. تضمین امنیت سرمایه‌گذاری ایرانیان خارج از کشور، سرمایه‌گذاران خارجی را نیز به سوی ایران جذب خواهد کرد. تحکیم پیوند ایرانیان خارج از کشور با داخل از طریق تصویب قوانین حمایت از امنیت فعالیت‌های اقتصادی ایرانیان مقیم خارج از کشور، ورود سرمایه‌های فکری و مالی ایرانیان مهاجر را تسهیل خواهد کرد.

تضمین امنیت سرمایه‌گذاری

سرمایه‌گذار به‌طور اعم چه داخلی و چه خارجی و چه مهاجر، راغب به سرمایه‌گذاری در کشوری است که از امنیت و ثبات برخوردار است. امنیت اقتصادی اصولا ناظر برحقوق مالکیت افراد و تضمین اجرای قراردادها است. منظور از حقوق مالکیت فردی، حقوق مالکیت خصوصی و نبود دخالت‌های فراقانونی است. تضمین عدم مصادره‌ دارایی ها، کیفیت محیط کسب‌ و کار‌، سهولت فعالیت شرکت‌های خارجی و شفافیت قوانین و مقررات از جمله عوامل مهم موثر بر سرمایه‌گذاری است. تضمین امنیت حقوق مالکیت توسط قانون و با تایید روشن و شفاف نهادهای ذی‌ربط، حمایت از بخش خصوصی «واقعی» و فراهم آوردن زمینه‌ رقابت سالم در میان بنگاه‌ها و موسسات اقتصادی در جلب سرمایه‌های خارجی و در وهله‌ اول جذب سرمایه‌های فکری و مالی مهاجران، نقش مهمی ایفا می‌کند.

تضمین امنیت قضایی

امنیت حقوقی در کنار دو امنیت سیاسی و اقتصادی از ملزومات توسعه پایدار است. دعوت از مهاجران برای مشارکت فعالانه در فرآیند توسعه‌ کشور و تضمین امنیت مالی و جانی ایرانیان مقیم خارج که برای فعالیت علمی و اقتصادی همکاری می‌کنند، از سوی قوای سه گانه و عالی‌ترین سطوح سیاستگذاری در کشور گامی اساسی در جهت جلب سرمایه‌های ایرانیان مهاجر و از میان بردن نگرانی‌های بی‌پایه‌ای است که در میان ایرانیان مقیم دیگر کشورها دامن زده شده است.