بهره‌گیری از فناوری روز

محمد رضا بهارینیا
کارشناس برنامه‌ریزی نفت و گاز

تحریم‌های اقتصادی، میزان قابل توجهی از اقتصاد روبه رشد ایران را تحت تاثیر قرار داد. در واقع، تحریم‌ها آسیب‌های جدی به ساختمان اقتصاد ایران در مدت کوتاهی وارد کرد و احیای بنیادهای پیش از تحریم‌ها و فرآیند بازسازی ساختمان جدید مستلزم صرف زمان طولانی است. به لحاظ روانی با توجه به ادامه نگرانی شرکت‌ها و بنگاه‌های خارجی نسبت به آینده مناسبات سیاسی و اقتصادی ایران با اقتصاد جهانی، طبیعی شدن روابط ایران با شرکت‌های مزبور نیازمند گذشت زمان است زیرا عوامل اقتصادی به راحتی نمی‌تواند سابقه دوره تحریم را از میان ببرد و اعتماد کامل به تجارت با ایران را احیا کند. هرچند برجام توانست شرایط و فرصت‌های جدیدی را برای ایران ایجاد کند؛ اما در عمل برخی موانع مانند بی‌اعتمادی بنگاه‌های اقتصادی به آینده، کارشکنی‌های برخی جناح‌ها در آمریکا و اروپا و بعضا فضاسازی ناهمسو در داخل کشور، بهره‌برداری واقعی اقتصاد ایران از دستاوردهای برجام را سخت کرده است. اما در این میان، برخی بخش‌های اقتصادی، با برنامه‌ریزی به‌موقع، هوشمندانه و هدفمند و با بهره‌گیری از تجربیات، به‌خوبی توانسته‌اند از فضای برجام و رفع تحریم‌ها استفاده کنند و دور از تصور، به‌سرعت و با قدرت به شرایط پیش از تحریم بازگردند که در راس این بخش‌ها، صنعت نفت قرار دارد.

باید اذعان کرد صنعت نفت توانست ضمن حفظ صدور نفت در دوران مذاکرات به میزان یک میلیون بشکه در روز، بیشترین بهره و استفاده از برجام را ازآن خود سازد. در واقع بزرگ‌ترین دستاورد برجام تاکنون به این صنعت مرتبط است که افزایش سریع و غیرقابل پیش‌بینی تولید و صادرات نفت ایران شاخص آن است. ایران تولید نفت خود را به 3 میلیون و 797 هزار بشکه در روز افزایش داد و صادراتش نیز تقریبا ٢ برابر شد. این موفقیت بر اساس برنامه‌ای مدون و از قبل طراحی‌شده به‌دست آمده است. صادرات نفت به اروپا نتیجه یک کار منسجم و پیگیر در دوره مذاکرات بود که خوشبختانه عملیاتی شد. برای آغاز دوباره صادرات نفت چند کار لازم بود انجام گیرد که شامل لغو تحریم ثانویه آمریکا و اروپا، تحریم حمل نفت ایران از سوی نفتکش‌ها، تحریم اتحادیه شرکت‌های بیمه معروف به پی‌اندآی(بیمه نفتکش‌های نفتی) هر یک به‌طور جداگانه به تلاش‌های منسجم و کار دقیق نیازمند بود که به لطف الهی با مذاکراتی فشرده در سطوح سیاسی و فنی با آمریکا و اروپا نهایی شدند.

دست اندرکاران صنعت نفت از مدت‌ها پیش از برجام مقدمات و زیرساخت‌های افزایش سریع تولید پس از رفع تحریم‌ها را فراهم کردند. ایران در ماه‌های منتهی به توافق هسته‌ای به‌طور رسمی اعلام کرد که با رفع تحریم‌ها تولید و صادرات خود را بدون هیچ‌گونه ملاحظه و شرطی به دوران قبل از تحریم افزایش خواهد داد. این اعلام آشکار با هدف آمادگی بازار نفت و عوامل آن برای پذیرش دوباره نفت ایران بود. در راستای این سیاست راهبردی، بازاریابی برای احیای مشتریان نیز آغاز شد. با توجه به اینکه پالایشگاه‌ها در جهان معمولا فعالیت خود را با یک نوع خوراک نفت خاص تنظیم می‌کنند، بازگرداندن دوباره مشتریان، پیچیده و سخت بود که وزارت نفت توانست با اقدامات سنجیده و با برنامه‌ریزی، در این امر موفق عمل کند. توسعه میدان‌های مشترک نفتی و گازی ایران با همسایگان، بسیار کند و بعضا متوقف شده بود و رقبا در اغلب میدان‌ها، بیش از ما برداشت می‌کردند و هنوز هم جلوترند. بسیاری از پروژه‌های نفت و گاز ایران، گاه به خاطر فقدان یک قطعه تحریمی متوقف بودند و این توقف، چه هزینه و ضرر سرسام‌آوری به کشورمان تحمیل کرد و در همان زمان که ایران به‌دنبال دورزدن تحریم و خرید قطعه به چند برابر قیمت بود، قطری‌های فرصت‌طلب گاز حوزه مشترک پارس جنوبی را استخراج کرده و می‌فروختند و توانستند درآمد سرانه بالایی را به خود اختصاص دهند.

اینک، به حول قوه الهی و تلاش فعالان صنعت نفت، خریدها انجام شده یا در حال انجام است و میدان‌های مشترک از جانب ایران توسعه می‌یابد. پارس جنوبی فعال شده و با سرعت بیشتر استخراج، درآمد ایران افزایش خواهد یافت. همچنین پالایشگاه میعانات گازی بندرعباس به‌عنوان بزرگ‌ترین پالایشگاه میعانات گازی جهان و نخستین پالایشگاه میعانات گازی کشور که معاون اول رئیس‌جمهوری آن را یک طرح ملی و نقطه قوت کشور نامید و وزیر نفت این پروژه ملی را از اولویت‌های کشور دانست، در دوران تحریم با مشکلاتی زیادی روبه‌رو شد که با ورود تجهیزات در دوران پسابرجام روند اجرای فاز نخست پالایشگاه ستاره خلیج‌فارس سرعت گرفت و پس از بهره‌برداری از واحد تقطیر فاز اول، در آستانه تولید بنزین است. با در مدار قرار گرفتن 3 فاز این پالایشگاه، با ظرفیت تولید روزانه ٣٦ میلیون لیتر بنزین با کیفیت یورو ٤ و ٥ تولید بنزین در کشور به بیش از ١٠٠ میلیون لیتر در روز خواهد رسید و با تکمیل و بهره‌برداری از پالایشگاه ستاره خلیج‌فارس، افزون بر قطع واردات بنزین، امکان صادرات این فرآورده و افزایش کیفیت سوخت مصرفی داخل نیز فراهم شده و ایران به جرگه صادرکنندگان بنزین می‌پیوندد که گام بزرگی در جهت تحقق اهداف اقتصاد مقاومتی است. یادمان هست که کشتی‌های نفتکش ایران پر از نفت خام در خلیج‌فارس متوقف بودند و جایی برای رفتن نداشتند که پس از برجام این مشکل حل شد.

نکته غم‌انگیز ماجرا این است که بازارهای از دست رفته ایران در آن سال‌ها، عمدتا نصیب عربستان سعودی فرصت‌طلب شده بود؛ یعنی از یکطرف ما ضعیف‌تر و فقیرتر می‌شدیم و از طرفی، سعودی‌ها قوی‌تر و غنی‌تر. یکی از علل ناراحتی عربستان از برجام، به همین موفقیت برمی‌گردد. چالش دیگری که سال‌هاست صنعت نفت با آن روبه‌روست، سرمایه‌گذاری و توسعه میادین نفت و گاز با هدف حفظ ایران در رقابت انرژی جهان است که در این راستا ایران با دو مشکل اساسی روبه‌روست. نخست اینکه خیلی از میدان‌های نفتی کشور از فناوری‌های روز دنیا در بخش تولید و استخراج عقب هستند. ایران در مهندسی مخازن یا برداشت مناسب از مخازن نسبت به بقیه کشورهای دنیا دچار عقب‌ماندگی است. مشکل دوم، به میدان‌های مشترک مربوط است. در خلیج‌فارس و در مرز با عراق حوزه‌های نفتی مشترک وجود دارد که در دوره تحریم، برداشت ایران از آنها نسبت به همسایه‌ها کمتر بود. این موارد باید جبران شود که لازمه آن سرمایه‌گذاری کلان است. در زمینه فرسودگی تاسیسات در حوزه‌های داخلی نیز باید چالش نداشتن فناوری‌های جدید جبران شود.

رفع تحریم‌ها این فرصت را ایجاد کرد تا ایران بتواند از فناوری‌های جدید دنیا استفاده کرده و سرمایه‌گذاری‌هایی را جذب کند. برای این کار تدابیر لازم اندیشیده و مدل جدید قراردادهای نفتی تدوین شد. در این راستا مذاکراتی با شرکت‌های بزرگ نفتی جهان صورت گرفته و قراردادهایی نیز منعقد شده است که امید است با گسترش آنها بتوان نبود سرمایه‌گذاری و تکنولوژی لازم برای برداشت سهم ایران از میادین مشترک را جبران کرد و جلوی دست‌اندازی‌های امثال قطر که اخیرا به کمک شرکت‌های خارجی توانسته با حفر چاه افقی، برداشت خوداز پارس جنوبی را افزایش دهد را گرفت.