ناکارآمد بودن طرح تنظیم بازار میوه شب عید

گروه بازرگانی: تنظیم بازار محصولات کشاورزی در اکثر کشورها به‌عنوان یکی از مهم‌ترین وظایف حاکمیتی دولت‌ها محسوب می‌شود. در ایران نیز دولت طرحی را با هدف تعادل‌بخشی به قیمت میوه در ایام پایانی سال، منتهی به عید نوروز که میزان تقاضا برای میوه افزایش می‌یابد، به کار می‌گیرد.

این در حالی است که بررسی‌های صورت گرفته از عملکرد این طرح در دو سمت تولیدکننده و مصرف‌کننده، از سال ۸۷ تا ۹۳، نشان می‌دهد که اجرای آن تاثیر معناداری در تنظیم بازار میوه شب عید نداشته است. براساس این بررسی‌ها، بالاترین انحراف از اهداف این طرح مربوط به تنظیم بازار سال ۸۹ است که به‌رغم افزایش ۱۲۲ درصدی قیمت مصرف‌کننده سیب در هفته پایانی سال نسبت به مدت مشابه سال ۸۸، شاخص قیمت تولیدکننده در اسفند ماه همان سال نسبت به سال قبل آن از کاهش ۲۹ درصدی برخوردار بوده است.

دولت برای اینکه تعادل قیمتی را برقرار کند در روزهای پایانی سال ۸۳، طرحی را با هدف تعادل‌بخشی به قیمت میوه در ایام پایانی سال برای حمایت از هر دو تولیدکننده و مصرف‌کننده به تصویب رساند که براساس این طرح دولت موظف به ذخیره‌سازی و اصلاح زیرساخت‌های مرتبط با ذخیره‌سازی میوه شد. این طرح از سال ۸۴ تا ۹۳ ادامه داشت.

مرکز پژوهش‌های مجلس نیز طی گزارشی به بررسی عملکرد طرح تنظیم بازار میوه شب عید از سال ۸۷ تا سال ۹۳ پرداخت که براساس این گزارش، ارزیابی عملکرد این طرح نشان می‌دهد با توجه به اینکه دخالت دولت در مورد تنظیم بازار میوه شب عید لازم و ضروری است؛ اما باید در روش اجرای این طرح تجدیدنظر کلی به عمل آید.

از سال ۸۴ تا ۹۲ مسوولیت تنظیم بازار ایام پایانی سال بر عهده وزارت بازرگانی و بعد از آن وزارت صنعت، معدن و تجارت بود و در سال ۹۳ با اجرای قانون تمرکز وظایف و اختیارات بخش کشاورزی در وزارت جهاد کشاورزی، مسوولیت تنظیم بازار میوه شب عید به وزارت جهاد کشاورزی منتقل شد. این در حالی است که به‌رغم اینکه وظیفه تنظیم بازار براساس قانون مذکور به وزارت جهاد کشاورزی منتقل شد، اما ابزارهای لازم برای نظارت بر قیمت در اختیار این وزارتخانه قرار نگرفت ضمن اینکه از سال ۹۲ ساختار موازی برای تنظیم بازار، تحت عنوان ستاد تنظیم بازار در معاونت اجرایی ریاست جمهور شکل گرفت.

بررسی‌های مرکز پژوهش‌های مجلس از اثر طرح تنظیم بازار در بازارهای سیب و پرتقال، در سال‌های ۸۷ تا ۹۳، نشان از این دارد که با اینکه در مصوبه مذکور هدف اصلی این طرح حمایت از مصرف‌کننده و تولیدکننده عنوان شده، اما عملا رویکرد متولیان تنظیم بازار، کنترل قیمت در یک هفته پایانی سال بوده است. این گزارش نشان می‌دهد بالاترین افزایش متوسط قیمت سالانه پرتقال نسبت به سال قبل آن مربوط به سال ۹۲ است و در مورد سیب بالاترین افزایش متوسط سالانه نسبت به سال قبل آن نیز در سال ۹۲ شکل گرفته است؛ اما در رشد قیمت هفته پایانی سال، میزان رشد قیمت پرتقال در سال ۹۳ بیش از ۷۳ درصد بوده که در بین سال‌های مورد مطالعه دارای بالاترین میزان رشد است. در مورد سیب نیز هفته پایانی سال ۸۹ با افزایش قیمت بی‌سابقه ۱۲۲ درصدی، رتبه اول را در افزایش قیمت در بین تمام سال‌های مورد مطالعه برای هر دو محصول به خود اختصاص داده است.

براساس این گزارش تا قبل از سال ۹۱ با وجود محدودیت‌های بسیار زیاد در تامین ارز در داخل کشور وزارت بازرگانی میلیون‌ها دلار برای واردات سیب و پرتقال تخصیص داد با وجود این باز هم اثر مثبت قابل ملاحظه‌ای بر قیمت مصرف‌کننده در مقایسه با سال‌هایی که واردات در آن صورت نگرفته است، مشاهده نمی‌شود.

همچنین طبق بررسی‌هایی که مرکز پژوهش‌های مجلس در تنظیم بازار سمت مصرف‌کننده انجام داده است، بررسی متوسط حسابی رشد قیمت سیب و پرتقال در هفته پایانی سال، از سال ۸۷ تا ۹۳، نشان می‌دهد که سال ۸۹ با متوسط ۷۶ درصد افزایش دارای بالاترین افزایش قیمت سیب و پرتقال بوده است در حالی که در دو ماه پایانی سال ۸۹ و فروردین ۹۰ بیش از ۹۱ میلیون دلار صرف واردات سیب و پرتقال برای تنظیم بازار عید شده است. همچنین بررسی‌های این مرکز نشان می‌دهد، بدترین سال عملکرد این طرح در سمت تولیدکننده سیب مربوط به سال ۸۸ است که شاخص قیمت تولیدکننده میوه‌های دانه‌دار ۳۰ درصد نسبت به سال قبل از آن کاهش یافته است، در حالی که نرخ تورم ۸/ ۱۰ درصد برای سال ۸۸ ثبت شده است که این نشان دهنده کاهش شدید قدرت خرید تولیدکننده‌ها در سال ۸۸ است.

مرکز پژوهش‌های مجلس نیز در این راستا پیشنهادهایی را ارائه داده است. براین اساس، با توجه به قانون تمرکز وظایف بخش کشاورزی در وزارت جهاد کشاورزی، این وزارتخانه باید مسوولیت تنظیم بازار محصولات کشاورزی را بر عهده داشته باشد و ضروری است که در وجود ستاد تنظیم بازار، محدوده عمل این ستاد در معاونت اجرایی ریاست جمهوری بازنگری شود. همچنین باید تمام ابزارهای قانونی در اختیار سازمان متولی تنظیم بازار قرار گیرد تا عملکرد دستگاه مجری قابل نظارت و ارزیابی باشد.

از سوی دیگر مرکز پژوهش‌های مجلس پیشنهاد می‌کند با توجه به اهمیت آمار تولید محصولات کشاورزی در فرآیند تنظیم بازار، وزارت جهاد کشاورزی باید فرآیند تولید آمار بخش کشاورزی را به سرعت اصلاح کند به نحوی که آمارهای ارائه شده قرین به واقعیت باشد.

همچنین با توجه به اینکه بازار میوه کشور در بهار با کمبود مواجه است، مرکز پژوهش‌های مجلس برای این مشکل راهکارهایی را نیز پیشنهاد داده است. براین اساس، برای حل این مشکل، تعرفه واردات سیب و مرکبات در مقطع زمانی ۱۵ فروردین تا پایان خردادماه باید برداشته شود، زیرساخت‌هایی نظیر سردخانه و انبارهای مدرن در کشور تقویت شود، ترکیب ارقام پرتقال تولیدی کشور تغییر یابد و همچنین وزارت جهاد کشاورزی باید تا قبل از آغاز فصل برداشت سیب و پرتقال در سال ۹۴ یک آسیب‌شناسی دقیق از طرح تنظیم بازار شب عید انجام دهد و فرآیند انجام این طرح را اصلاح کند.