گزارشی از شانزدهمین نمایشگاه فرش دستباف
نقش‌هایی بر‌آب رقابت ...
روز اول شهریور، روز ملی فرش ایران، وزیر بازرگانی با هیات همراه به منظور افتتاح شانزدهمین نمایشگاه بزرگ فرش دستباف ایران، وارد محل دائمی نمایشگاه‌های بین‌المللی تهران می‌شود.
شبنم آذر
روز اول شهریور، روز ملی فرش ایران، وزیر بازرگانی با هیات همراه به منظور افتتاح شانزدهمین نمایشگاه بزرگ فرش دستباف ایران، وارد محل دائمی نمایشگاه‌های بین‌المللی تهران می‌شود. ورود به این وسعت ۲۱هزار مترمربعی که ۲میلیون مترمربع فرش زیبای دستباف ایرانی در آن پهن شده است به ویژه در نخستین روز کار یک هفته‌ای نمایشگاه به غرفه‌داران و اعضای اتحادیه‌های صنفی فرش این احساس خوشایند را القاء می‌کند که فضای مسکوت نمایشگاه بین‌المللی تهران در این هفت روز شکسته خواهد شد. اما وزیر در طول مسیری که باید پیاده طی می‌کرد تا از ورودی نمایشگاه به صحن سالن افتتاحیه برسد در فکر بیاناتی بود که می‌بایست اظهار کند. او و همه حضار نشسته در سالن به خوبی از آخرین آمار اعلام شده از سوی گمرک مبنی بر کاهش ۲۲درصدی صادرات فرش کشور طی سال‌جاری آگاهند و حالا وزیر باید پاسخی داشته باشد.
سیدمسعود میرکاظمی پشت تریبون رفت و این‌بار برخلاف اظهارات پیشین خود در یک مراسم تجلیل از تیم ملی فوتبال که طی آن سه تخته فرش به رقبای فوتبال ملی‌پوشانمان هدیه کرده بود، به هیچ‌وجه از شباهت‌های فوتبال و فرش سخنی به میان نیاورد و طبق سنت دیرینه وزرا بیشتر از چالش‌های پیش‌روی صادرات فرش گفت و در پایان به راه‌حل‌هایی نیز اشاره کرد.
شناسنامه فرش
میرکاظمی در سخنان خود به یک راه‌حل موثر به عنوان طرحی ابتکاری اشاره کرد و آن موضوع شناسنامهدار کردن فرش دستباف ایران بود، راه‌حلی که شرکت توسعه صادرات و پخش فرش، مدعی شده بود پیش از شخص وزیر، مبتکر آن بوده و اگر حق مالکیتی بر این طرح باشد، از آن این شرکت خصوصی است.
روز دوم شهریور، سیدمسعود میرکاظمی، وزیر بازرگانی در پاسخ به خبرنگارانی که ادعای این شرکت خصوصی را مورد پرسش قرار داده بودند، گفت: «پیشنهاددهنده اصلی این طرح من بودم» و «ادعای شرکت توسعه صادرات و پخش فرش را مبنی بر ابتکار صدور طرح شناسنامهدار کردن فرش دستباف مردود می‌دانم». گذشته از مورد کپی‌رایت طرح شناسنامهدار کردن فرش دستباف اجرایی شدن چنین طرحی از منظر دست‌اندرکاران جامعه فرش ایران از جنبه‌های گوناگونی مورد پرسش است.
«رییس اتحادیه تولیدکنندگان و صادرکنندگان فرش ایران» از جمله مسوولانی است که با صراحت مخالفت خود را با این طرح اعلام کرده است. اکبر هریسیچیان در این باره می‌گوید: «این تجربه شکست خورده است. در فضایی که جعل اسکناس به سادگی انجام می‌شود چطور می‌توان تضمین کرد که شناسنامه و فرش جعل نشود».
او ادامه می‌دهد: پیش از این شناسنامه فرش را اتاق بازرگانی به صورت اجباری در اختیار می‌گذاشت و البته مورد استقبال هم قرار گرفت ولی پس از مدتی مشخص شد که رقبای پاکستانی و هندی این شناسنامه‌ها را جعل می‌کنند و فرش‌های بی کیفیت خود را با شناسنامه جعلی ایرانی به بازارهای صادراتی می‌فرستند.
هریسچیان در عین ابراز مخالفت با این طرح معتقد است که اجرای این طرح برای فرش‌های نفیس و هنری و البته در صورت اختیاری بودن برای صادرکننده، می‌تواند قابل قبول باشد ولی این اقدام برای فرش‌های تجاری تنها مانعی است که صادرکننده را ناچار به تقبل هزینه‌های جاری مراحل اداری و اجرایی صدور شناسنامه می‌کند.
«غلامحسین ناهیدی»، عضو اتحادیه صنفی فرش دستباف ایران نیز در این باره می‌گوید: «سال‌ها است که چنین طرح‌هایی مطرح می‌شود ولی عملی نشده است، من فکر می‌کنم قبل از شناسنامهدار کردن فرش کارهای مهم دیگری هست که باید انجام شود. طی سال‌های اخیر نه تنها بازار خارجی بلکه بازار فرش داخلی برای تولیدکنندگان فرش دستباف کم رونق شده است. در بازار داخلی فرش ماشینی جایگزین فرش دستباف شده است چرا که درآمد خانواده‌ها امکان تهیه فرش دستباف را نمی‌دهد.»
ناهیدی اضافه می‌کند: براساس آمار وزارت بازرگانی از تمام کارخانه‌های تولید فرش ماشینی ۱۸هزار نفر ارتزاق می‌کنند و این در حالی است که فرش دستباف محل ارتزاق ۱۲ تا ۱۵میلیون نفر است. واضح است که چنین منبع درآمدی عظیمی وقتی در داخل کشور با بی توجهی مواجهه است نمی‌تواند اقبالی در بازار صادرات داشته باشد.
«اکبر اعلاباف» یکی از غرفه‌داران نمایشگاه بین‌المللی فرش دستباف نیز معتقد است که صدور شناسنامه هیچ کمکی به این صنف نخواهد کرد، او در این باره می‌گوید: «این تنها راه تازه‌ای برای کسب درآمد دولت و کنترل تولیدکنندگان است و موجب می‌شود هزینه‌های تولید فرش بالا برود».
او که از شهر تبریز در این نمایشگاه حاضر شده است، ادامه می‌دهد: «این موضوع کمکی به هویت بخش فرش نمی‌کند چرا که فرش ایرانی به خودی خود دارای هویت است و تولیدکننده و فرش فاکتوری را در کنار فرش ارائه می‌دهد که تمام مشخصات فرش در آن ذکر شده است که به خودی خود دارای اعتبار کافی برای خریدار است».
«ناصر ولدی» یکی از کارشناسان فرش حاضر در نمایشگاه اجرای طرح شناسنامهدار کردن فرش دستباف را در هویت بخشیدن به فرش دستباف ایران موثر می‌داند چرا که این شناسنامه اطلاعات فرش از نوع «رج»، «چله»، «نوع فرش» و دیگر مشخصات آن را در اختیار خریدار قرار می‌دهد. اما او معتقد است که این حرکت صرفا یک حرکت تبلیغاتی است و حاکمیت و اجرای آن در صورتی که در اختیار بخش‌خصوصی باشد دقیق‌تر خواهد بود و روند بهتری خواهد داشت.
رقبای فرش ایران
از دیگر عواملی که موجب کاهش ۲۲درصدی صادرات فرش ایران در سال‌جاری شده است، به دست گرفتن بازار جهاین فرش توسط کشورهای پاکستان، نپال، هند و... است. این رقبای سرسخت به دلیل ارزان بودن تولیدات خود توانسته‌اند سهم بیشتری از بازار فرش جهان را به خود اختصاص دهند. استفاده از طرح‌های ایرانی و کپی کارهای با کیفیت پایین تشخیص فرش ایرانی را در میان خریداران خارجی با مشکل مواجه کرده است.
«حامد طراوتی»، کارشناس فرش در این باره می‌گوید: «مشکل صادرات در بازارهای اروپایی با وجود رقبایی مانند چین، پاکستان، نپال، با نقش‌های باب دل اروپاییان، بازار فرش ایران را کساد کرده است. ا ین نقوش بیشتر الهام گرفته از نقوش ایرانی است که به روز شده است و به خصوص در رنگ‌آمیزی و قطع براساس بازار مطلوب اروپا تولید می‌شود.»
وی می‌افزاید: «این فرش‌ها اگر چه از نظر ظاهر جذابیت دارند ولی دارای کیفیت به مراتب پایین‌تر از فرش ایرانی هستند و بسیاری از آنها به عنوان فرش ایرانی به مشتریان خارجی معرفی می‌شوند».
طراواتی معتقد است که طراحی فرش نقش موثری در جذب بازار خارجی دارد و این موضوعی است که کمتر به آن توجه شده است.
او تاکید می‌کند: «طرح‌های مانند لچک ترنج، شاه عباسی و ... با همان ترکیب رنگ که در طول تاریخ فرش ایران تولید می‌شدند همچنان تولید می‌شوند و در تولید جدید آنها به سلیقه بازار در انتخاب رنگ‌ها توجه نمی‌شود. این کارشناس درباره نقش‌های دهاتی بافت می‌گوید: بیشتر تولیدات فرش دستباف ایرانی دهاتی بافت است که غالبا طرح‌ها دارای غلط است و امکان بافت نمونه‌های آن برای جذب سفارش غیرممکن است. این طرح‌ها که هیچ یک تکرارپذیر نیستند تنها دارای جنبه هنری هستند و نمی‌توان به شکل تجاری به آنها نگاه کرد.»
طراوتی کشورهای آمریکا، انگلیس و آلمان را مشتری‌های خاص فرش دستباف ایران می‌داند ولی معتقد است در اختیار داشتن این سطح از بازار جهانی برای فرش ایرانی ناچیز است و بازار فرش ایران نیاز به سطح وسیع‌تری از بازار جهان دارد.
اکبر اعلاباف نیز درباره دلایل قدرتمند شدن رقبای فرش ایران در بازار جهانی می‌گوید: «دولت در ۳۰ سال گذشته اقدام قابل توجهی برای بازاریابی و بازارسازی فرش ایران نکرده است و این عملکرد ضعیف در بخش داخلی و خارجی به یک اندازه نمود دارد.»
او تصریح می‌کند: «افزایش کاذب قیمت‌ها در کشور باعث شده است که هزینه تولید و در نتیجه فروش فرش‌های ایرانی در بازار جهانی بالا برود و توان رقابت را از ما بگیرد.»
اعلاباف می‌افزاید: «طی سال‌های گذشته هزینه بیمه، دستمزد، مصالح و دیگر هزینه‌های تولید فرش ۴۰درصد افزایش پیدا کرده است که مشخصا به طور مستقیم بر قیمت فرش تاثیر گذاشته است.»
ناصر ولدی نیز در این باره می‌گوید: متاسفانه مشابه سازی فرش‌های ایرانی با هزینه پایین و مواد مصنوعی در کشورهای دیگر انجام می‌شود و بدل‌کاری هویت بازار فرش ایران را به مخاطره انداخته است.
وی کشورهای قزاقستان، پاکستان، روسیه، چین، نپال و هند را رقیبان اصلی فرش ایران معرفی می‌کند و پایین بودن هزینه‌های تولید در این کشورها را دلیل اصلی پایین آمدن قیمت تمام شده فرش و پرطرفدار بودن آنها در بازارهای صادراتی می‌داند.وی همچنین معتقد است که فرش ایران از نظر طراحی باید با سلیقه بازار جهان هماهنگ شود اما این هماهنگی باید در حدی باشد که سنت کار شکسته نشود.
غلامحسین ناهیدی نیز در این باره می‌گوید: ثبت نقشه فرش از اولویت‌هایی است که می‌بایست مورد توجه قرار گیرد اما متاسفانه به دلیل بی‌توجهی به این موضوع بسیاری زا نقوش ما توسط چینی‌ها ثبت و کپی شده است.
او ادامه می‌دهد: متاسفانه کسانی متولی صنعت فرش ایران می‌شوند که هیچ آگاهی نسبت به خصوصیات و ارزش فرش ایرانی ندارند. بنابراین نمی‌توانند به راه‌حل‌های صحیح و علمی دست پیدا کنند.
ناهیدی تاکید می‌کند: ما اعضای اتحادیه صنف فرش دستباف تا به حال طی جلسات مختلف با نهادهای مسوول روش‌های موثر را که از مهم‌ترین آنها آموزش و تبلیغات به خصوص آموزش‌های روستایی و تبلیغات شهری است پیشنهاد کرده‌ایم اما از آنجا که هر سازمان برنامه‌های خاص خودش را دنبال می‌کند هیچ هماهنگی برای اجرای برنامه‌های عملی و موثر صورت نمی‌گیرد.
او در ادامه می‌گوید: در تلویزیون ایران روزانه ۲ الی ۳ ساعت زمان به آموزش آشپزی اختصاص پیدا می‌کند که هیچ نوع بهره‌وری اقتصادی برای خانواده ندارد ولی منفعت فرش با سهمی که در اقتصاد کشور دارد می‌تواند در این سطح از برنامه‌ها قرار بگیرد تا خانواده‌ها با اهمیت فرش دستباف شهری و روستایی، افزوده شدن به ارزش آن طی زمان و دیگر منافع اقتصادی آن آشنا شوند.
اما رییس اتحادیه تولید کنندگان و صادرکنندگان فرش دستباف ایران در زمینه ثبت طرح‌ها و نقوش فرش ایرانی نظر متفاوتی دارد.
وی در این زمینه می‌گوید: ثبت نقشه‌های ایران امکان اجرایی شدن ندارد. طی ۳۰ سال گذشته راه‌های بسیاری به این منظور پیشنهاد شده است و جلساتی بسیاری برای تحلیل این مساله تشکیل شده که همه بی‌سرانجام مانده است. وی تعدد نقش‌ها و طرح‌ها و شباهت‌های این نقوش به یکدیگر را مانع اصلی ثبت طرح‌های فرش‌های ایرانی می‌داند.
جوایز صادراتی و گمرک
از دیگر موانع صادرات فرش ایرانی که بر سر راه صادرکنندگان قرار دارد مساله جوایز صادراتی است.
«سیدعلی اصغر مرعشی» صادرکننده فرش می‌گوید: «مبلغ جوایز صادراتی کمتر از نیاز صادرکنندگان است و مهم‌تر آنکه همین مبلغ با تاخیر زیاد به صادرکنندگان پرداخت می شود.»
رییس اتحادیه تولیدکنندگان و صادرکنندگان فرش دستباف نیز میزان جوایز صادراتی را نسبت به تورم ناچیز می‌داند و در این باره می‌گوید: «مبلغ جوایز صادراتی باید با در نظر گرفتن وضعیت تورم محاسبه شود، تا بتواند در کاهش هزینه تولید و یا دست‌کم در تثبیت آن نقشی ایفا کند.» هریسچیان همچنین در زمینه جوایز صادراتی کسانی که پس از خروج فرش‌های خود از ایران موفق به فروش آنها نشده‌اند می‌گوید: «اخیرا به دلیل رکود بازار فرش ایران در بازارهای جهانی عده‌ای که جوایز صادراتی دریافت کرده‌اند موفق به فروش فرش‌های خود نشده‌اند و مایل به مسترد کردن آنها به ایران برای احیا فرش‌ها و ارسال به بازارهای دیگر هستند. اما مانعی که بر سر راه آنها وجود دارد هزینه‌هایی است که گمرک از این افراد اخذ می‌کند پرداخت این هزینه‌ها برای صادرکنندگان مقرون به صرفه نیست و موجب شده است که فرش‌های این صادرکنندگان بلاتکلیف بماند.»
وی از دیگر مشکلات این صنعت را انتقال پروازهای شرکت‌های هواپیمایی به فرودگاه امام خمینی می‌داند و می‌گوید: «اتحادیه صادرکنندگان پیش از این در فرودگاه مهرآباد غرفه‌ای مخصوص کالاهای خود ایجاد کرده بود که در حال حاضر با انتقال پروازها به فرودگاه امام این غرفه بلااستفاده مانده است و اتحادیه امکان ایجاد چنین غرفه‌ای در فرودگاه امام را ندارد بنابراین وزارت بازرگانی در این زمینه باید اقدام به ساخت غرفه‌ای مخصوص صادرات فرش کند که البته تاکنون هیچ اقدامی صورت نگرفته است.»
جای خالی تبلیغات
جای خالی تبلیغات درباره فرش دستباف ایرانی در بازار داخل و خارجی به وضوح در روند نزولی صادرات فرش دستباف ایرانی خودنمایی می‌کند. این تبلیغات اگرچه به گفته وزیر بازرگانی و معاونان وی در حال انجام است و تیزرهای تبلیغاتی نیز در این راستا پخش شده است یا آماده پخش در شبکه‌های خارجی است اما.
آنچه که در عرصه تبلیغات پیش از همه اهمیت دارد شناخت بازارهای هدف است. اگر این شناخت به درستی حاصل نیامده باشد هزینه‌های تبلیغات نیز به هدر خواهد رفت. تبلیغاتی که تاکنون در جهت بازاریابی و بازارسازی فرش دستباف ایرانی در شبکه‌های خارجی انجام شده است به عنوان مثال در شبکه خبری BBC نتوانسته است نتیجه‌بخش باشد.
و این در حالی است که مجلات دکوراسیون و مد در حال حاضر پرمخاطب‌ترین مجلات برای این هدف می‌توانند باشند. در بخش داخلی نیز حمایت از مجلات فرش، انتشار دوزبانه این مجلات، تامین شرایط توزیع این مجلات به کشورهای همسایه از دیگر روش‌های تبلیغاتی به خصوص برای جلب سلیقه نسل جوان است.
امروز پس از پایان گرفتن شانزدهمین نمایشگاه فرش دستباف ایران می‌توانیم مدعی شویم که استقبال مورد انتظار غرفه‌داران از این نمایشگاه صورت نگرفت . طی این مدت صداوسیما تنها به انتشار خبر افتتاح نمایشگاه بسنده کرد و هیچ تبلیغاتی در سطح شهر برای اطلاع‌رسانی به مردم انجام نداد و به این ترتیب سکوت محوطه نمایشگاه بین‌المللی تهران حتی در این هفت روز که تمام هنر ایران در آن آرمیده بود از وجد بازدیدکنندگان نشکست.
ارسال نظر