بزرگراه تجارت «خاکی» است!

۴۸درصد صادرات به عراق از مرز پرویزخان صورت می‌گیرد

نفیسه آفرین زاد - به تاریخ مناسبات تجاری ایران و عراق با بیش از ۱۴۰۰ کیلومتر مرز مشترک که می‌نگری، به خوبی در می‌یابی که دو عامل مهم «فرهنگ» نزدیک و «مذهب» مشترک، در عمق بخشی به تعاملات تجاری دو کشور اثرگذار بوده است. این اثرگذاری از آن زمان که کاروان‌ها در مسیر راه ابریشم؛ پارچه، گلیم، سیم و زر به بغداد می‌بردند تاکنون که روزانه ۸۰۰ خودروی سنگین ۱۸ چرخ، مواد غذایی و بهداشتی و سیمان و مصالح ساختمانی به همسایه غربی ایران ترانزیت می‌کنند، جز در مقاطعی کوتاه، از جمله دوران جنگ تحمیلی، همواره وجود داشته است.

اگر چه عراق با جذب بیش از ۴ میلیارد دلار کالا از ایران که بیش از ۵۰۰ میلیون دلار صرفا کالای مصرفی است و پذیرش حدود ۳۰۰ میلیون دلار پروژه‌های خدمات فنی - مهندسی ایرانی در سال ۸۸، اولین شریک تجاری ایران بوده، اما نشانه‌ها حاکی از آن است که به دلیل برخی اهمال‌کاری‌ها همچون صادرات کالاهای بی‌کیفیت و فاقد استانداردهای بین‌المللی، ترکیه در حال حاضر بیشترین بهره را از بازار بالقوه عراق می‌برد تا جایی که بیش از یک پنجم حجم ۵۵ میلیارد دلاری صادرات به عراق را از آن خود کرده است.

در این بین، یکی از مهم‌ترین معبرهای تجاری میان ایران و عراق، استان کرمانشاه با دو گمرک فعال «پرویز خان» و «خسروی» است که اولی عمدتا به تردد کالا و دومی، به تردد مسافر اختصاص دارد.

اهمیت این دو گمرک فعال به ویژه «پرویزخان»، تا حدی است که طبق آمار وزارت بازرگانی، این بازارچه از میان ۵۰ بازارچه مرزی در ۱۵ استان کشور، فعال‌ترین گمرک مرزی و یکی از قطب‌های صادراتی کشور شناخته شده است؛ چرا که بیشترین میزان صادرات از ایران به عراق از این مرز صورت می‌گیرد.

بازارچه مرزی ۳۰ هکتاری «پرویزخان» در شهرستان قصرشیرین، سهم ۴۸ درصدی از صادرات سالانه غیر نفتی به عراق را به خود اختصاص داده و به دلیل همجواری با روستای پرویزخان عراق به این نام شناخته می‌شود.

به منظور بررسی سطح توسعه بازارچه مرزی پرویزخان، ستاد توسعه اقتصادی ایران و عراق بازدیدی از این بازارچه ترتیب داد.

در این بازدید، آنچه که بیش از هر چیز در پرکارترین بازارچه مرزی کشور خودنمایی می‌کرد، حجم قابل توجه صادرات از ایران در مقابل واردات از عراق و در کنار آن، نوع کالاهایی بود که به آن سوی مرز ایران ترانزیت می‌شود. اقلام مصرفی و سنتی چون آب معدنی، مواد خوراکی و غذایی، مواد بهداشتی و شوینده، میوه و خشکبار، روغن مایع، کولر آبی، فرش و موکت، لوازم خانگی، آهن‌آلات، بیسکویت و شیرینی و آبزیان را که از میان سبد کالاهای صادراتی ایران جدا می‌کردی، تا چشم کار می‌کرد، کامیون‌های حامل سیمان و مصالح ساختمانی بود که به سمت عراق گسیل می‌شدند؛ رخدادی که به گفته فرماندار قصر شیرین، از توسعه زیرساخت‌های فنی - عمرانی در عراق و خارج شدن سیمان از سبد حمایتی دولت در کنار دسترسی آسان به بازار عراق و بهره‌مندی این کشور از امتیاز تجارت مرزی نشات می‌گیرد و موجب شده که روزانه بیش از ۸ هزار تن سیمان از ایران به عراق صادر شود. بهرام تیموری در حاشیه بازدید از بازارچه مرزی پرویزخان، در گفت و گویی با خبرنگار «دنیای اقتصاد»، گفت: بازارچه مرزی پرویزخان با صادرات روزانه ۷ میلیون دلار کالا و عبور ۸۰۰ کامیون ترانزیتی، رتبه اول صادرات به کشور عراق را در بین تمامی بازارچه‌های کشور به خود اختصاص داده است.

فرماندار قصر شیرین با افزودن این مطلب که پس از سفر دوم ریاست جمهوری به کرمانشاه، کار توسعه عملیاتی آن تا ۳۸۴ هکتار آغاز شده است، «آسفالت بازارچه»، «توسعه غرفه‌های پیله‌وری» و استراحت گاه‌های بازرگانان را از جمله اقدامات در دست اجرا در این بازارچه ذکر کرد.

از سوی دیگر تعدادی از تجار فعال در بازارچه مرزی پرویزخان برخی انتقادات را نسبت به وضعیت این بازارچه مطرح کردند؛ بازارچه پرویزخان با وجود داشتن دو هزار بازرگان و پیله ور، با مشکلات متعددی مواجه است که مشکل کمبود سوخت، دو بانده نبودن جاده و پل بازارچه، شبانه روزی نبودن بازارچه و مهمتر از همه، اهمیت ندادن متولیان امر به آسفالت کردن هرچه سریع تر مسیر بازارچه از جمله این مشکلات است.

از بین این موارد، مشکل آخر تا حدی جدی به نظر می‌رسید که گرد و غبار ناشی از حرکت کامیون‌ها، مجالی برای گفت‌وگوی نزدیک خبرنگاران با پیله‌وران باقی نمی‌گذاشت و اساسا معلوم نبود که اگر پیله‌وران «روبنده» و «شال» به صورت نزنند، امکان فعالیت بازرگانی در این بازارچه میسر می‌شود یا خیر! مشکلی که به دلیل نبود حتی ساده‌ترین امکانات لازم برای رانندگان کامیون‌های ترانزیتی یعنی سایه‌بان و استراحتگاه، تشدید شده است. به گفته فرماندار قصر شیرین، صادرات از این بازارچه در سال ۸۸ نسبت به سال پیش از آن، از نظر ارزش دلاری و وزنی به ترتیب ۴۸ درصد و ۸۷ درصد رشد کرده است اما ماجرای قاچاق و تجارت غیر رسمی نیز از جمله مواردی است که در مرز پرویز خان گمان آن می‌رود.

دبیر ستاد توسعه اقتصادی ایران و عراق و سفیر جدید ایران در آن کشور نیز که صراحت بیشتری در بیان مشکلات و ضعف‌های موجود دارد، با تاکید بر ضرورت شفاف سازی تجارت مرزی می‌گوید: «یکی از راهکارهای جلوگیری از قاچاق کالا راه‌اندازی سامانه هوشمند کارت بازرگانی است که به صادرات «کنترل شده» کالاهای با کیفیت می‌انجامد و از این طریق، افراد دارای صلاحیت به تجارت می‌پردازند تا تجربه تلخ فرصت‌های از دست رفته صادرات ایران به کشورهای CIS در مورد عراق هم تکرار نشود؛ چرا که رقبای تجاری ایران در بازار عراق کالاهای درجه یک ارائه می‌دهند؛ بنابراین صادرات کالاهای بی‌کیفیت حضور مستمر ایران را در بازار عراق تهدید می‌کند.»

دانایی‌فر از برنامه‌ریزی برای افزایش صادرات غیرنفتی به عراق تا ۵/۷ میلیارد دلار در سال‌جاری خبر داد و تصریح کرد: عراق از پتانسیل‌های بالای اقتصادی برای ایران برخوردار است؛ چرا که جدا از اشتراکات فرهنگی و سیاسی، عراقی‌ها ذاتا مصرف‌گرا هستند و در حال حاضر به غیر از نفت و مقدار جزئی خرما، صادرات دیگری ندارند؛ بنابراین فرصت‌های زیادی برای گسیل تولیدات داخلی ایران به بازار پرکشش عراق وجود دارد.

این مقام مسوول با تاکید بر ظرفیت‌های ویژه بازارچه مرزی پرویزخان برای توسعه مبادلات تجاری ایران و عراق، امکان تردد مسافر از این بازارچه را یکی از راهکارهای توسعه این مبادلات خواند و متذکر شد: استقرار پنج گیت و تجهیزات لازم، استقرار نیروها برای انجام امور مسافری در بازارچه مرزی پرویزخان، احداث سالن برای مسافران و تامین اعتبار آن در بودجه امسال، احداث پل بازارچه و ساخت پایانه با توجه به حجم تردد و حساسیت در منطقه و دو بانده کردن جاده پرویزخان از مواردی است که باید هرچه سریع‌تر انجام شود.

بازدید از بازارچه پرویزخان را در حالی پشت سر گذاشتیم که از جاده خاکی آن گرد و غبار بلند می‌شد؛ به گفته یکی از فعالان این بازارچه؛ در جاده خاکی نمی‌شود از رقبا سبقت گرفت.