نهاوندیان عنوان کرد
هدفمندی یارانه‌ها با شیب ملایم
گروه بازرگانی- رییس اتاق ایران در گفت‌وگوی اختصاصی با خبرگزاری «فارس»، دیدگاه خود را درباره اجرای طرح هدفمند کردن یارانه‌ها با شیب ملایم، تولید محور بودن این طرح، حفظ اشتغال و توزیع یکسان یارانه‌ها بین مردم تشریح کرده است که مشروح آن از نظرتان می‌گذرد:
عکس: حمید جانی‌پور
گروه بازرگانی- رییس اتاق ایران در گفت‌وگوی اختصاصی با خبرگزاری «فارس»، دیدگاه خود را درباره اجرای طرح هدفمند کردن یارانه‌ها با شیب ملایم، تولید محور بودن این طرح، حفظ اشتغال و توزیع یکسان یارانه‌ها بین مردم تشریح کرده است که مشروح آن از نظرتان می‌گذرد: طرح هدفمند کردن یارانه‌ها موافق و مخالف زیادی داشته است و دلایل متعددی هم برای موافقت یا مخالفت با آن ذکر شده، به نظر شما دولت با اجرای طرح هدفمند کردن یارانه‌ها به دنبال چیست و چه هدفی را دنبال میکند؟
نهاوندیان: اصلی‌ترین استدلالی که برای هدفمند کردن یارانه‌ها می‌شود ذکر کرد جلوگیری از انحراف قیمتی است، وقتی قیمت‌ها به طور غیر واقعی تعیین شود تخصیص منابع به صورت غیر بهینه صورت می‌گیرد که این موضوع در مصرف و سرمایه‌گذاری صدق میکند؛ یعنی سرمایه‌گذار به میزان کافی در حوزه مورد نظر خود سرمایه‌گذاری نمی‌کند. البته در کنار این منطق قوی اقتصادی، انگیزه‌های دیگری از جمله کسب درآمد بیشتر برای دولت نیز مطرح بوده است، یعنی چون در اقتصاد ایران دولت مالک درآمدهای نفتی است، لذا اینکه از محل افزایش قیمت‌ها اضافه درآمدی هم حاصل شود در کنار بحث‌ها مطرح بوده است، به طوری که در رقم‌های پیشنهادی مطرح شده هم قسمتی از درآمدها برای این مصرف اختصاص پیدا میکند.
استدلالی که دولت میکند این است که چاره‌ای نداشتیم و باید این طرح اجرا می‌شد. شما این استدلال «چاره‌ای نداشتیم» را قبول دارید؟
نهاوندیان: ما در رابطه با ذخایر فسیلی (نفت و گاز) اگر فقط نگاه مصرفی داشته باشیم، در واقع ذخایر تجدید‌ناپذیر را که متعلق به همه نسل‌های ایران است توسط یکی دو نسل مصرف کرده و تمام کرده‌ایم و این خلاف عدالت بین نسلی است اما اگر این موضوع را تبدیل به سرمایه‌گذاری کنیم یعنی منابع درآمد نفتی را از صورت یک سرمایه زیرزمینی به یک سرمایه روی زمینی تبدیل کنیم در آن صورت است که برای نسل‌های آینده فرصت شغلی ایجاد کرده‌ایم. تا زمانی که قیمت سوخت یارانه‌ای پایین‌تر از قیمت واقعی نگه داشته شود اولا مصرف این ذخایر بیش از حد مطلوب خواهد بود ثانیا سرمایه‌گذاری لازم برای اینکه از این منبع استفاده بهتری شود از دست می‌رود یا در رابطه با انرژی‌های جایگزین غافل می‌شویم؛ در حالی که ایران از نظر منابع خورشیدی و بادی غنی است، اما علت اینکه تاکنون در این زمینه سرمایه‌گذاری نشده قیمت پایین انرژی فسیلی بوده است.
صحبت‌هایی را که مطرح کردید به حساب این می‌گذارم که شما با کلیت طرح موافق هستید و معتقدید که اگر این طرح اجرا شود خوب است، ولی آیا دولت هم به دنبال این اهداف و افزایش سرمایه‌گذاری‌ها است؟
نهاوندیان: نیت دولت را باید از خود دولت بپرسید.
با توجه به اینکه اتاق بازرگانی ایران مشاور سه قوه است نظرتان چیست؟
نهاوندیان: در گزارش‌هایی که از سوی وزارت اقتصاد و کارگروه تحول اقتصادی مطرح شده است همین استدلال‌ها مورد تاکید قرار گرفته است و بخشی از این استدلال‌های منطقی مورد توجه دولت هم بوده است، اما وقتی به مصرف منابع حاصل از این افزایش قیمت‌ها می‌رسیم، می‌بینیم که جاذبه منابع درآمدی هم ضعیف نیست و با توجه به درخواست‌های متعدد و متنوعی که در موسم بودجه‌گذاری صورت می‌گیرد به قسمتی از این منابع چشم دوخته شده تا در برخی مصارف هزینه‌های جاری دولت استفاده شود که ما باید در مقابل این موضوع مقاومت کنیم، یعنی اگر بخواهیم به آن منطق وفادار بمانیم باید در هنگام تخصیص منابع درآمدی حاصل از گران کردن سوخت با هرگونه استفاده دولت از این درآمدها برای هزینه‌های جاری مقابله کنیم اگر این کار را کردیم نشان‌دهنده وفاداری و صداقت ما در برابر آن استدلال‌ها خواهد بود.
شرکت‌های دولتی بزرگ‌ترین مصرف‌کننده یارانه‌ها هستند، لذا با اجرای هدفمند شدن یارانه‌ها برای پوشش هزینه این شرکت‌ها دولت ناگزیر به افزایش رقم بودجه است و اگر این اتفاق بیفتد نقض غرض است و چیزی عوض نشده است.
نهاوندیان: البته شرکت‌های دولتی سهم قابل توجهی دارند، اما تنها بازیگران این صحنه نیستند؛ چرا که مصرف خانگی هم در انرژی مصرفی ایران سهم بالایی دارد، واحدهای تولیدی دیگر هم که دولتی نیستند هم جزو مصرف‌کنندگان اصلی هستند. نکته این است که ما راهی را که برای شرکت‌های تولیدی می‌خواهیم باز کنیم باید عینا برای واحدهای غیر دولتی هم باز کنیم؛ یعنی عدالت ایجاب میکند که ما امکان تطبیق با شرایط جدید را همان‌طور که برای واحدهای دولتی می‌بینیم و در بودجه لحاظ می‌کنیم برای واحد خصوصی هم در سیاست قیمت‌گذاری و در کمک‌هایی که باید بکنیم ملحوظ کنیم؛ به همین جهت پیشنهاد اتاق از آغاز این بود که منابع درآمدی حاصل از این افزایش قیمت‌ها را عمدتا به بخش تولیدی تخصیص دهیم؛ یعنی در واقع رویکرد تولید محور در هدفمند کردن یارانه‌ها داشته باشیم. مثلا ما اگر درآمد اضافی که از محل گران کردن حامل‌های انرژی در ارتقای بهره‌وری و افزایش راندمان هزینه کنیم یعنی هزینه بهبود تکنولوژی را از این منبع بدهیم شما مطمئن باشید به طور جدی شدت مصرف انرژی اصلاح می‌شود.
زمان اجرای این طرح را چطور ارزیابی می‌کنید.
نهاوندیان: اولا شیب حرکت در موفقیت این طرح می‌تواند اثرگذار باشد، یعنی ما باید با شیبی این حرکت را دنبال کنیم که امکان انطباق را با شرایط جدید به واحدهای تولیدی و خانوار‌های مصرفی بدهیم تا فرصت کافی داشته باشند که خودشان را تنظیم کنند. نکته دوم شفافیت نحوه اقدام است؛ یعنی می‌باید آنچه که می‌خواهد از سوی دولت عمل شود به دقت و به اطلاع ذی‌نفعان برسد. این امری نیست که ما بخواهیم هر شب مردم را نگران کنیم که فردا صبح چه بخشنامه‌ای می‌شود و چه اقدامی صورت می‌گیرد. یک روز بگوییم شما در فلان خوشه هستید فردا بگوییم خوشه شما عوض می‌شود و پس فردا بگوییم اصلا خوشه را برداشتیم. یک روز بگوییم ۵ دهک مشمول این طرح هستند یک روز ۷ دهک و بعد بگوییم تبعیضی عمل می‌کنیم. پس شفافیت هم مهم است.
نکته سوم این است که باید مکانیزمی را اتخاذ کنیم که این مکانیزم با توجه به توان دستگاه اجرایی و امکانات آمار و اطلاعات موجود بیشترین امکان تحقق و کمترین امکان سوء استفاده را پیدا کند. این طور نیست که در مقام عمل برخی دقت‌های ریاضی را که در معادلات مدل می‌توان به آن رسید در جامعه هم اجرا کرد. در میدان عمل دقت‌های در دسترس با آنچه که فکر می‌کنیم در حل آکادمیک مساله تفاوت دارد.
در مساله دهک‌ها هم دقیقا همین است. اگر به همه به طور یکسان یارانه بدهیم بی‌عدالتی برطرف می‌شود و هر کسی که استفاده بیشتری داشته باشد مبلغ بیشتری پرداخت میکند؛ اما اگر به هر شهروند ایرانی بابت انرژی یارانه بدهیم برای اینکه به کسی ندهیم باید دلیل داشته باشیم و اتفاقا این موضوع با مکانیزم و توان اجرایی دستگاه‌های ما سازگارتر است. اینکه یک بوروکراسی عریض و طویل ایجاد کنیم که خود اظهاری خانواده‌ها در کجا صحت و سقم دارد و زمینه سوء استفاده را فراهم کنیم یا با خط کشی بین مردم زمینه را فراهم کنیم تا عده‌ای از این طرف خط به آن سوی خط بروند این مساله تا همیشه ادامه خواهد داشت.
پس شما معتقدید به همه باید یارانه یکسان داده شود؟
نهاوندیان: با کمترین بوروکراسی، اولا باید بیشترین میزان از منابع درآمدی به سمت تولید جهت داده شود؛ یعنی تولید کشور اگر از این منابع استفاده کند باعث ایجاد اشتغال می‌شود و در واقع یارانه را به اقتصاد کشور داده‌ایم.
اگر چنین اتفاقی بیفتد افرادی که با حداقل حقوق زندگی می‌کنند زیر فشار تورم مشکل پیدا می کنند.
نهاوندیان: من با پرداخت کمک یارانه مصرف موافقم. سخن در درصدها است. اگر به تولید کمک کنیم که تولید سر پا بماند کسی که الان شاغل است اگر بیکار شود، وضعش بدتر می‌شود؛ یعنی باید اولین اولویت حفظ اشتغال موجود باشد تا به بیکاری افزوده نشود بلکه بتوانیم فرصت شغلی جدید ایجاد کنیم، پس اولویت یک ما کمک به اشتغال است. دوم یارانه‌ها به طور یکسان بین مردم پرداخت شود تا به دنبال دلیل برای ندادن یارانه به کسانی نباشیم، ولی اگر شما توجه کنید که میزان مصرف انرژی دهک‌های پایین کمتر است لذا متناسب با میزان مصرف این یارانه می‌تواند کمک باشد. به دهک‌های بالاتر فشار جدید هزینه انرژی وارد می‌شود، اما دهک‌های پایین فشار کمتری می‌بینند و افزایش قیمت‌ها با یارانه جبران می‌شود. بدین ترتیب در این روش فشار کمتری به اقشار کم درآمد وارد شده، اما از طرف دیگر مقداری از این منابع را تلف نکرده‌ایم.
نکته مهم دیگر ایجاد زمینه سرمایه‌گذاری‌های جدیدی است که اشتغالزا است؛ به طوری که با افزایش قیمت حامل‌های انرژی سرمایه‌گذاری در انرژی‌های تجدید‌پذیر اقتصادی می‌شود. به نظر من با سرمایه‌گذاری در انرژی خورشیدی می‌توانیم همه کویرها را به فرصت شغلی تبدیل کنیم، یکی از بالاترین شدت انرژی‌های خورشیدی را ما در کویرهای خود داریم. کویرهایی که برای ما یک سرمایه از دست رفته است.
این اتفاق خیلی زمان‌بر است. نگاه شما خیلی بلندمدت و ایده‌ال است، اما واقعیت چیز دیگری است.
نهاوندیان: باید نگاه بلندمدت را راهنمای اقدامات کوتاه‌مدت کرد، نکته من این است. سرمایه‌گذاری در انرژی‌های تجدید‌پذیر یک فرصت شغلی است و فرصت شغلی؛ یعنی قدرت خرید. شما به جای اینکه کمک هزینه بدهید باید کاری کنید که قدرت خرید افزایش پیدا کند و این جز با سرمایه‌گذاری میسر نمی‌شود.
پس با پرداخت نقدی یارانه مخالفید؟
نهاوندیان: پرداخت نقدی باید اولویت دوم ما باشد؛ یعنی پرداخت باید در نسبتی باشد که در اولویت اول حفظ تولید و گسترش فرصت‌های شغلی را تحت‌شعاع قرار ندهد.
در شرایط رکود تورمی و با نقدینگی ۲۱۰هزار میلیارد تومانی سال ۸۸ و با بار تورمی که تمام اقتصاددانان معتقدند که این طرح به همراه خواهد داشت آیا در این شرایط اجرای این طرح عادلانه است؟
نهاوندیان: امروز قسمتی از مسیر را گذر کرده‌ایم و قانونی تصویب شده است که باید اجرا شود سخن در این است که چه کنیم تا شیوه اجرای قانون عاقلانه‌تر باشد. باید تاکید بر این باشد که شیب اجرای قانون ملایم باشد شفافیت حداکثری باشد اولویت تولید محوری را مراعات کنیم که در این صورت بیشترین دستاورد را خواهیم داشت.
در شرایطی که اتاق تهران اعلام میکند بخش تولیدی ما با ۳۰ درصد ظرفیت کار میکند آیا بخش خصوصی برنامه‌ای برای اجرای این طرح دارد؟
نهاوندیان: ما باید اطمینان حاصل کنیم که در شرایطی که فشارهای دیگر خارج از کنترل مدیران واحدهای تولیدی بر واحدهای تولیدی است، فشار جدیدی وارد نشود؛ به طور مثال در حال حاضر فشارهای ناشی از تحریم اقتصادی، فشارهای ناشی از کمبود دسترسی به تسهیلات بانکی، مثل فشارهای ناشی از دست دادن بازارهای خارجی و رقابت غیرعادلانه با محصولات خارجی در بازار داخلی. این فشارها در حال حاضر به مدیران واحدهای تولیدی ما وارد می‌شود.
با اجرای این طرح این فشارها بیشتر می‌شود؟
نهاوندیان: ما باید اطمینان حاصل کنیم که از اجرای این طرح فشار جدیدی به تولید‌کننده وارد نشود.
چطور می‌توان این اطمینان را حاصل کرد؟
نهاوندیان: اولویت یک را به این بدهیم تا اضافه هزینه تولید‌کننده جبران شود.
وقتی در متن قانون ۳۰ درصد از درآمد حاصل از طرح هدفمند کردن یارانه‌ها به سمت سرمایه‌گذاری و بخش تولید می‌رود، نمی‌تواند اولویت اول باشد.
نهاوندیان: حرف ما همان حرف اول است اولویت یک باید تولید و اولویت دوم بقیه مباحث باشد.
به خاطر حساسیت این طرح اینقدر محافظه‌کارانه پاسخ می‌دهید؟ چرا که تولید محور بودن این طرح را در چند ماهه گذشته بارها تکرار کرده‌اید.
نهاوندیان: ما این اصل را که این کار باید صورت بگیرد مرتبا مورد تاکید قرار می‌دهیم؛ البته ما در سال‌های گذشته فرصت‌های بهتری داشتیم و بار این مطلب به سنگینی الان نبود که آن فرصت‌ها استفاده نشده است، الان نباید این پیام از این گفت‌وگو درک شود که ما با اصل این کار مخالف هستیم. سخن در نحوه اجرا است. در نحوه اجرا ما معتقدیم که باید اطمینان حاصل کنیم هزینه تمام شده تولید داخل افزایش پیدا نکند.
می‌پذیرید که در کوتاه‌مدت هزینه‌ها افزایش پیدا میکند؟
نهاوندیان: در کوتاه‌مدت با پرداخت‌های جبرانی و در میان مدت و بلندمدت با تغییر تکنولوژی می‌توان از افزایش هزینه‌ها جلوگیری کرد. یعنی هر چه توان مدیریتی در دولت است باید دست تولید‌کننده را بگیرد. اگر این کار را بکنیم، این طرح موفق می‌شود.
اگر شما رییس‌جمهور دولت دهم بودید این طرح را اجرا می‌کردید؟
نهاوندیان: حتما باید اجرا می‌شد.
در شیوه هم پایبند به همین قانون بودید؟
نهاوندیان: به نظر من قانون بهتر از این می‌توانست تصویب شود؛ ولی هنوز هم دست دولت در اجرا باز است تا نحوه اجرا را منطقی‌تر، شفاف‌تر و تولید محورتر بکند.
خبرنگار فارس: ما زمانی وارد اتاق مرد اول پارلمان بخش خصوصی شدیم که او در حال خوردن نهار بود و برای آنکه پشت در منتظرش نمانیم ما را هم دعوت کرد تا در حین خوردن ناهار به زعم خودش گعده‌ای داشته باشیم این گعده دوستانه با بیان سوالاتی از سوی ما دنبال شد که دلم می خواست روزی درباره آنها با محمد نهاوندیان صحبت کنم مسائلی نظیر اینکه او تحصیلات حوزوی داشته، رابطه دوستی‌اش با علی لاریجانی، شاگردی شهید مطهری، روابط عمومی وزارت بازرگانی در دوره وزارت دکتر صدر، ماجرای جبهه رفتن، تحصیل در دانشگاه جورج واشنگتن، ایفای نقش دیپلمات اقتصادی و سیاسی و علاقه‌اش به شمشیربازی یا اسب‌دوانی، حالت‌های راه رفتنش، اینکه تا کنون کار بازرگانی نکرده و تعدد سفرهایش از جمله مواردی بود که در گعده نیم ساعته با رییس اتاق بازرگانی ایران داشتیم، هر چند اجازه انتشار آنها را به ما نداد، اما مطالب و نکات جالبی در آن بود که جزو تاریخ اقتصاد ما است.
نهاوندیان دوره دبستان را تا سال پنجم در مدرسه جعفرى که آن زمان مدرسه شماره یک جامعه تعلیمات اسلامى بود گذراند و دبیرستان را هم در دبیرستان علوى پشت سرگذاشت. بلافاصله بعد از پایان دوره دبیرستان شروع به مطالعه دروس حوزوى کرد و مقدمات را نزد برخى علما نظیر شوشترى، شهید مطهرى و علامه نورى گذرانده است. سال ۵۱ وارد دانشگاه تهران شد و در رشته اقتصاد به تحصیل پرداخت و پس از آن فوق‌لیسانس را همزمان در دو رشته یکى برنامه‌ریزى شهرى و منطقه‌اى در دانشگاه ملى (شهید بهشتی) و یکى هم اقتصاد دانشگاه تهران ادامه داده است، ولى با اوج‌گیرى انقلاب هر دو را رها کرده و بلافاصله بعد از انقلاب در شوراى خبر صدا و سیما مشغول شده و به خاطر اختلافی که با قطب‌زاده پیدا کرده از آنجا اخراج شد و به دعوت دکتر صدر، وزیر وقت بازرگانى در دولت موقت به وزارت بازرگانى رفته و در آغاز مسوولیت روابط عمومى آن وزارت و بعد از واقعه هفتم تیر معاونت هماهنگى وزارت بازرگانى و بعد از آن هم معاونت طرح و برنامه را بر عهده گرفته است. پس از آن برای ادامه تحصیلات حوزوی در سال ۶۲ به قم رفت بعد از دو سال هم براى ادامه تحصیل به آمریکا رفته است و در دانشگاه جرج واشنگتن آمریکا فوق‌لیسانس را در رشته اقتصاد ادامه داد. دکترا را هم در این رشته گرفته و سال ۷۲ به ایران برگشته است. او پس از بازگشت از آمریکا مدتی به عنوان معاون آل اسحاق وزیر بازرگانی مشغول شده و پس از آن عضو هیات علمى پژوهشکده علوم انسانى شد.
نهاوندیان معاون اقتصادی شورای عالی امنیت ملی، مسوول مرکز تحقیقات و اطلاع‌رسانی اتاق بازرگانی اسلامی، رییس کمیسیون اقتصاد بانک و بیمه اتاق بازرگانی و صنایع‌ومعادن ایران، مشاور رییس‌جمهور و رییس مرکز ملی مطالعات جهانی شدن، عضو کمیسیون نشریات علمی کشور، مشاور مرکز تحقیقات استراتژیک و رییس اتاق تهران هم بوده است.
ارسال نظر