محمود بازاری

بندر چابهار که از قدیم‌الایام به همین نام خوانده می‌شده است، تنها بندر اقیانوسی کشورمان و یکی از مهم‌ترین بنادر اقیانوسی جهان به لحاظ موقعیت استراتژیک و ژئوپلتیک است؛ به طوری که از تاریخچه آن مشهود است یکی از بنادر اصلی مورد توجه پرتغالی‌ها در عصر حضور این کشور در تاریخ سیاسی و اقتصادی ایران بوده است. در واقع با نگاهی به موقعیت سرزمین چابهار و ظرفیت‌های بالقوه این بندر که هم‌اکنون در بسیاری از جهات توسعه مورد غفلت و بی توجهی قرار دارد با این پرسش مواجه می‌شویم که دلایل توسعه نیافتگی یا اساسا عوامل استمرار محرومیت در این منطقه راهبردی کشور به لحاظ سیاسی، اقتصادی و اجتماعی چیست؟ اطلاعات منتشر شده نشان می‌دهد که موقعیت چابهار به لحاظ جغرافیایی و آب و هوایی تشابه نزدیکی به میامی آمریکا به واسطه نزدیکی به مدار راس سرطان و عرض جغرافیایی حدود ۲۵ درجه شمالی دارد.

در شرایط فعلی شاخص‌های سطح رفاه و امنیت اقتصادی و اجتماعی در منطقه چابهار قابل‌دفاع نیست و هر بازدیدکننده‌ای را به شگفتی وامی‌دارد که چگونه با این موقعیت ناب منطقه‌ای و بین‌المللی در این بندر بایستی شاهد این همه محرومیت و نابسامانی مدیریت باشیم و آیا اساسا مردم منطقه چابهار سزاوار این وضعیت نامناسبند؟ از زمان تاسیس منطقه آزاد چابهار که تفاوت‌ها میان اقتصاد این منطقه و شهر چابهار رو به تزاید گذاشته است، شاهد نگاه تازه‌ای به توسعه در این بندر مهم اقیانوسی کشور بوده‌ایم، اما به دلیل بی‌ثباتی سیاست‌ها و برنامه‌های اجرایی و از همه مهم‌تر بی‌ثباتی مدیریتی و عدم‌تدابیر علمی و واقع‌بینانه در حال حاضر هم در منطقه آزاد و هم شهر چابهار، چارچوب مشخصی برای توسعه اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی که وجه غالب آن افزایش رفاه عمومی و در سطح کلان توسعه زیرساخت‌های منطقه به منظور کسب عواید ارزی قابل‌توجه برای کشور باشد به چشم نمی‌خورد. امروزه کمتر کشوری را می‌توان یافت که در نقطه‌ای از کشور مسیری برای راهیابی به آب‌های آزاد داشته باشد و از آن برای توسعه اقتصادی خود حداکثر بهره‌برداری را ننماید. جالب است در حال حاضر ایران به‌رغم اینکه از شمال و جنوب دسترسی استراتژیک دریایی به کشورهای متعددی دارد و نیز ۱۲ کشور محصور در خشکی صرفا از طریق ایران به آب‌های آزاد دسترسی دارند منطقه چابهار به عنوان مهم‌ترین بندر اقیانوسی قابل‌دسترس کشورهای همسایه ایران بلااستفاده به حال خود رها شده است. هم‌اکنون دو وجه توسعه و محرومیت در منطقه چابهار در مقابل یکدیگر هستند. البته سیمای توسعه‌ای که در منطقه آزاد چابهار مشهود است، می‌توانست و می‌تواند در سطح بسیار بالاتری قرارداشته باشد، ولی نگاه راهبردی به این منطقه دچار چالش ساختاری در مدیریت دولتی و عدم‌تخصیص منابع مالی مورد نیاز برای ایجاد و توسعه زیرساخت‌ها است. خلیج چابهار با آبخور مناسب بهترین و مناسب‌ترین لنگرگاه طبیعی برای شناورها است که با سرمایه‌گذاری دولت و بخش خصوصی می‌تواند به اصلی‌ترین بندر در سطح منطقه در مقایسه با بنادر پاکستان تبدیل شود. فرصت‌های بسیار مناسبی در حال حاضر فراهم است تا بندر چابهار به یک سایت بندری مدرن و پیشرفته مبدل شود که از جمله می‌توان به تمایل تجار و بازرگانان کشورهای همجوار برای ترانزیت و صادرات مجدد کالا از چابهار و نیز موانع امنیتی پاکستان برای خدمات‌رسانی به محموله‌های ترانزیتی به مقاصد افغانستان و آسیای میانه اشاره نمود. حجم بالای کالاهای ترانزیتی به مقصد کشور افغانستان و حوزه کشورهای آسیای میانه از فرصت‌های مهمی است که با رونق سرمایه‌گذاری و توسعه زیرساخت‌های بندری و تجاری در چابهار می‌توان ریشه محرومیت و ناامنی را خشکاند. توسعه فعالیت‌های تجاری به عنوان یکی از ارزان‌ترین امور اقتصادی که به دنبال خود سایر بخش‌های اقتصادی را فعال می‌کند، می‌بایست در راس اولویت‌های کاری دولت در چابهارباشد. البته این موضوع نیازمند تحقق شروطی از جمله الحاق شهر چابهار و بنادر و اسکله‌های شهید بهشتی و شهید کلانتری به محدوده منطقه آزاد چابهار و همچنین تسریع در ساخت فرودگاه بین‌المللی چابهار و اتصال ریلی بندر آن به شبکه سراسری حمل و نقل ریلی کشور است. ظرفیت‌های قانونی بسیاری هم در راستای توسعه منطقه و رفع محرومیت‌های اقتصادی، اجتماعی و سیاسی وجود دارد که می‌توان به مصوبات دولت درخصوص توسعه محور شرق اشاره نمود. از دیگر ظرفیت‌های طبیعی بندر چابهار می‌توان به منابع غنی شیلاتی حوزه این بندر اشاره کرد که به‌رغم اینکه یک بخش معیشتی برای مردم محلی است و تا حدودی نیز با حضور دولت از طریق شرکت صید صنعتی انجام می‌گیرد لیکن از سطح واقعی بهره‌برداری از فرصت‌ها و منابع شیلاتی منطقه با رویکرد صادراتی بسیار فاصله دارد. با توجه به تجارب ونیز فرصت‌های صادراتی مطلوبی که برای این بخش فراهم است، بایستی با جلب نظر و سرمایه بخش خصوصی و سرمایه‌گذاران خارجی در جهت ایجاد بزرگ‌ترین پایانه تولیدی و صادراتی شیلات و آبزیان کشور در چابهار اقدام کرد. نتایج آسیب شناسی و بررسی‌های کارشناسی اخیر نشان می‌دهد که در حال حاضر بسیاری از مزیت‌های اقتصادی منطقه آزاد چابهار نسبت به سرزمین اصلی پایین‌تر است و هر راهکاری که به ارتقای این مزیت‌ها و برجسته شدن جایگاه و افزایش تاثیرگذاری نقش منطقه آزاد چابهار در اقتصاد ملی و منطقه‌ای منجر شود یقینا به توسعه همه جانبه محور شرق کشور و کاهش محرومیت‌ها در محیط پیرامونی آن کمک خواهد کرد.