نگاهی به برگزاری نمایشگاه در ایران
رو در رو با بحران
روح‌ا... حاتمی- نمایشگاه مکانی است برای بروز توانمندی‌های تجاری و تجمع بازرگانان در آن.
عکس: نگار متین‌نیا - نمایی از نمایشگاه تهران
روح‌ا... حاتمی- نمایشگاه مکانی است برای بروز توانمندی‌های تجاری و تجمع بازرگانان در آن. نمایشگاه در تفاوت آشکار با بازار قرار دارد که محل مبادله تجاری و سودآوری محض است. در نمایشگاه ما با نوآوری، تفاوت و تجمیع روبه‌روییم. نمایشگاه‌ها به مثابه مراسم آیینی مدرن نقشی بس مهم در عبور از فضای کسالت بار و تکراری بازار مصرف بر عهده گرفته و عدم پایداری‌شان آنها را از ایستایی و روزمره‌گی جدا می‌سازد. کار ویژه دیگر نمایشگاه‌ها امکان گردآیش و آشنایی آدم‌ها با هم است و بر خلاف بازار که تنها بر سودآوری و خرید و فروش تاکید دارد مفهوم زیبایی شناسانه و جذابیت را نیز در خود نهفته دارد ولو آنکه این چیدمان و آراستن‌ها در راستای فروش بیشتر باشد.
در دنیای جدید الگوهای جدید صادراتی در راستای افزایش ضریب موفقیت بنگاه‌های تولیدی بر راه اندازی نمایشگاه‌های داخلی، منطقه‌ای و بین‌المللی تاکید دارند تا از این طریق هم نیازهای مشتریان شناسایی شده و هم فروش بنگاه‌ها و بازاریابی برای کالاها رونق یابد. در تجارت سنتی یک محصول پیش از ارزیابی بازار مصرف و نیازهای مصرف‌کنندگان تولید می‌شد اما امروزه روز این بازارسنجی و بازاریابی است که ابتدا نیازهای مشتریان و بازار مصرف را برآورد کرده و بعد به تولیدکنندگان اطلاع رسانی می‌کند. در واقع کالاها از همان آغاز تولید و در هنگامی که به صورت مواد اولیه اند بازار مصرف مشخص خود را دارند.
از دیگر سو برگزاری نمایشگاه‌های منطقه‌ای و بین‌المللی یا حتی داخلی نقشی بس مهم برای تقویت مناسبات دیپلماتیک دول و از آن مهم تر تقویت مناسبات و روابط ملت‌ها و اقوام گوناگون با هم بر عهده دارد. در مقیاس داخلی نمایشگاه‌های استانی به بازدیدکنندگان کمک می‌کند تا با رسوم، فرهنگ، زبان و تولیدات صنعتی یا صنایع دستی هم وطنان خود در دیگر استان‌ها و مناطق آشنا شده و در کنار آن با خرید از آن نمایشگاه‌ها هم به رونق اقتصادی کشور کمک کرده و هم نیازهای احتمالی خود را برآورده سازند.
در مقیاس بین‌المللی نیز نمایشگاه‌ها مکانی برای گردآیش آحاد انسانی فراتر از ملیت، زبان و نژاد آنان است و فقط بحث کالا و خدمات مطرح نیست. کشورها می‌توانند از طریق نمایشگاه‌های مختلف در حیطه‌های مختلف اقتصادی و کشاورزی از افکار عمومی و خواست آنها آگاهی یابند. از دیگر مزایای این صنعت می‌توان به شناسایی مشتری، راه اندازی زنجیره‌های توزیع و عرضه کالا و خدمات اشاره کرد. ضمن آنکه شرکت‌ها و کارخانه‌ها می‌توانند از طریق نمایشگاه‌ها جایگاه خود را در نظام مبادلات تجاری و بازارهای رقابت داخلی یا بین‌المللی تقویت کرده، از تطویل چرخه تولید کاسته و فن‌آوری‌های جدید صنعتی خودرا به مشتریان یا توزیع‌کنندگان بشناسانند.
صادرات نیز از دیگر مقولاتی است که نمایشگاه‌ها بدان رونق داده و به رونق اقتصادی کشور کمک می‌کند. گردشگری، حمل و نقل، گمرک و... نیز از برگزاری نمایشگاه‌ها تاثیر مثبتی می‌گیرند. در این راستا به نظر می‌رسد که توسعه صنعت نمایشگاهی به هماهنگی چند بخش نیازمند است که ذیلا به طور خلاصه به بررسی آنها می‌پردازیم.
بخش تجارت
ارزش صادرات جهانی در سال گذشته میلادی به ۱۶۱۲۰میلیارد دلار رسید، پرواضح است که نمایشگاه یکی از مهم‌ترین ابزارهایی است که در توسعه بخش تجارت دخالت دارد؛ زیرا در صنعت نمایشگاهی همه ابزارهای بازاریابی را با هم می‌توان دید. اعزام هیات‌های تجاری یا تبلیغات از ارکان برگزاری نمایشگاه‌ها است.
بخش جهانگردی
توسعه توریسم به رشد صنعت نمایشگاهی به نحو شایانی کمک کرده است. ارزش صنعت جهانگردی در سال گذشته ۸۰۰میلیارد دلار بود و تعداد توریست‌های بین‌المللی به ۶۰۰میلیون نفر رسید. صنعت توریسم در توسعه نمایشگاه‌ها در کشورهایی مانند چین، سنگاپور و منطقه اداری ویژه هنگ‌کنگ نقش مهمی ایفا کرده است.
هنگ‌کنگ یک منطقه آزاد کم نظیر است که مساحتش برابر با استان تهران است. این منطقه که فقط ۷میلیون نفر جمعیت دارد سالانه، ۲۴ تا ۲۵میلیون نفر گردشگر خارجی را پذیراست که ۶میلیون نفر از این توریست‌ها به خاطر هدف‌های تجاری به ویژه مشارکت در نمایشگاه‌هایی که در هنگ‌کنگ یا در چین برگزار می‌شود به این منطقه سفر می‌کنند.
درآمدی که در نتیجه توریسم به صورت غیرمستقیم عاید هنگ‌کنگ می‌شود به مراتب بیشتر از درآمد مستقیم نمایشگاه‌هاست که این نشان می‌دهد رویدادی مثل برگزاری نمایشگاه‌ها تا چه حد به توسعه درآمد کشورها کمک می‌کند.
مدرن شدن شبکه حمل‌ونقل
شبکه حمل‌ونقل عامل مهمی در توسعه تجارت است، مثلا سهم قاره آفریقا در صادرات ما حتی به ۲درصد هم نمی‌رسد که مهم‌ترین مشکل آن شبکه حمل‌ونقل است. توسعه حمل‌ونقل و مدرن شدن آن یکی از عوامل مهم در رشد صنعت نمایشگاهی است.
همواره یکی از مهم‌ترین مشکلات نمایشگاه‌ها، مشکلات گمرکی بوده است؛ چون کشورها همواره به گمرک به عنوان ابزاری برای وصول درآمد نگاه می‌کردند و هیچ گاه فکر نمی‌کردند که اگر در مواردی از این درآمد صرف‌نظر شود، نقشی که نمایشگاه‌ها می‌توانند در اقتصاد کشور داشته باشد به مراتب بیشتر از درآمدی است که عاید گمرک می‌شود.
با نگاهی به وضع سنگاپور و هنگ‌کنگ ملاحظه می‌کنیم که تقریبا هیچ نوع حقوق گمرکی به کالاهای وارداتی این دو منطقه تعلق نمی‌گیرد فقط معدودی از کالاها و آن هم به دلایل خاص مشمول تعرفه گمرکی هستند که از آن جمله می‌توان به دخانیات و اتومبیل اشاره کرد.
باید به این نکته توجه کرد که اصولا سرزمینی مثل هنگ‌کنگ که مساحت کمی دارد گنجایش آن را ندارد که به بازار بزرگ خودرو تبدیل شود.
به این ترتیب اگر فرض کنیم که سنگاپور یا هنگ‌کنگ هیچ‌گونه حقوق گمرکی دریافت نکنند، از درآمدی که عاید تجار آنجا می‌شود مالیات قابل توجهی دریافت می‌کنند که در مواردی میزان آن بیش از ۲۰درصد است.
اصولا سرعت ترخیص کالاهای مورد نمایش از گمرک خانه‌های یک کشور و فقدان دیوان سالاری در این زمینه به افزایش تعداد نمایشگاه‌هایی که در هر کشور برگزار می‌شود کمک خواهد کرد.
آزادسازی تجارت بین‌الملل
بعد از جنگ جهانی دوم تجارت بین‌الملل به شدت دچار رکود شد. برای خارج کردن تجارت از حالت رکود که در آمریکا تشکیل شد، تصمیم به ایجاد ۳ سازمان در کنفرانسی به نام « برتن وودز» بین‌المللی گرفتند: ۱- صندوق بین‌المللی پول ۲- بانک جهانی ۳- سازمان بین‌المللی تجارت
و البته سازمان بین‌المللی تجارت به دلیل مخالفت آمریکا در آن سال‌ها تشکیل نشد اما به جای آن در سال ۱۹۴۷ در کنفرانسی که در هاوانا تشکیل شد کشورها موافقت‌نامه‌ای به نام موافقت‌نامه عمومی تعرفه و تجارت امضا کردند که متعاقب آن چندین دور مذاکرات کاهش تعرفه‌ای صورت گرفت، به طوری که میانگین تعرفه‌ها که در سال‌های بعد از جنگ به ۴۵درصد می‌رسید الان در سطح بین‌المللی کمتر از ۵درصد است. حذف تعرفه‌ها نقش مهمی در توسعه نمایشگاه‌ها داشته است.
فراز و فرود نمایشگاه‌ها
با نگاه به جدول نمایشگاه‌های برپا شده در محل دائمی نمایشگاه‌های بین‌المللی تهران طی ۴ سال اخیر می‌توان دریافت که تعداد نمایشگاه‌ها در سنوات مختلف از نوسان زیادی برخوردار بوده که یکی از عوامل کاهنده در آن انتقال برخی نمایشگاه‌های بزرگ به شهرهای دیگر و گرایش واحدهای تولیدی به حضور در نمایشگاه‌های استان خود می‌باشد. همچنین بروز آثار منفی ناشی از بحران اقتصاد جهانی در صنایع داخلی در کاهش تعداد نمایشگاه‌های بازرگانی تهران بی‌تاثیر نبوده است.
از سوی دیگر گنجاندن برخی نمایشگاه‌های جدید یا تفکیک موضوعات مشابه در جدول برنامه نمایشگاه‌های بین‌المللی موجب رشد تعداد نمایشگاه‌های برگزار شده در برخی از ادوار شده است. این بررسی نشان می‌دهد تعداد کل نمایشگاه‌های تخصصی صادراتی و همچنین نمایشگاه‌های بین‌المللی برپا شده در تهران از ۳۵ مورد در سال ۱۳۸۵مجددا رشد کرده و به ۳۲ مورد در سال ۱۳۸۶ تقلیل یافته ولی در سال ۱۳۸۷ به ۴۴ مورد رسیده است. این رقم در سال جاری به سبب رکود اقتصادی در برخی از صنایع با یک ریزش ۴۳درصدی به حدود ۲۵ نمایشگاه خواهد رسید.
همچنین تعداد نمایشگاه‌های تخصصی صادراتی در تهران طی ۴ سال اخیر به طور یکنواخت سالانه ۲۵درصد کاهش یافته و از ۶ نمایشگاه در سال ۱۳۸۵ به ۳ نمایشگاه در سال جاری خواهد رسید.
این کاهش احتمالا ناشی از ارتقاء سطح برخی از نمایشگاه‌های تخصصی صادراتی به نمایشگاه‌های بین‌المللی یا حذف برخی موضوعات تخصصی از برنامه سالانه نمایشگاه‌ها به دلیل عدم استقبال قابل توجه بازدیدکنندگان بوده است.
از سوی دیگر در جدول برنامه نمایشگاه‌های سالانه و ادواری که به‌طور یکنواخت در سال‌های اخیر برپا شده‌اند و انقطاعی در ترتیب برگزاری آنها دیده نمی‌شود، نام ۱۴ نمایشگاه بزرگ بین‌المللی به چشم می‌خورد که طی ۳ سال گذشته همواره جزو پربیننده‌ترین نمایشگاه‌های بازرگانی ایران بوده‌اند و در سال جاری نیز قطعا با استقبال بازدیدکنندگان داخلی و بین‌المللی روبه‌رو خواهد شد.
از میان این نمایشگاه‌های بین‌المللی پربیننده و موفق می‌توان به نمایشگاه نفت، گاز و پتروشیمی، نمایشگاه لوازم و تجهیزات پلیسی، نمایشگاه ماشین‌آلات و محصولات کشاورزی، نمایشگاه صنعت ساختمان، نمایشگاه تجهیزات آشپزخانه، حمام، سونا و استخر، نمایشگاه صنعت نان، نمایشگاه صنایع مخابرات و اطلاع رسانی، نمایشگاه مبلمان و دکوراسیون داخلی، نمایشگاه تجهیزات پزشکی و همچنین نمایشگاه لوازم خانگی اشاره کرد.
تقسیم‌بندی برگزاری نمایشگاه‌های بازرگانی تهران در سال‌های گذشته نیز نشان می‌دهد که توجه مجریان نمایشگاه‌ها به نیمه دوم هر سال برای زمان برپایی نمایشگاه بیشتر شده است. به عبارت دیگر تمرکز زمان برپایی نمایشگاه‌های هر سال از نیمه اول به نیمه دوم انتقال یافته و تعداد نمایشگاه‌ها در نیمه دوم سال‌های مورد بررسی رفته رفته بیشتر شده است.
این بررسی نشان می‌دهد که تعداد نمایشگاه‌های برگزار شده در نیمه دوم سال از ۲۰ مورد در سال ۱۳۸۵ با ۱۰درصد افزایش به ۲۲ مورد در سال ۱۳۸۶ رسیده است. این روند افزایشی در سال ۱۳۸۷ تشدید شده و با ۶۰درصد افزایش به ۳۲ مورد رسیده است.
این تصمیم‌گیری از سوی مجریان نمایشگاه‌ها احتمالا به دلیل امکان جذب حداکثر بازدیدکنندگان خارجی در نمایشگاه‌های بین‌المللی در تعطیلات زمستانی و سال نو میلادی صورت گرفته که البته بررسی‌های آماری نشان می‌دهد هنوز به توفیق کامل نرسیده است.
اما فراتر از این تطبیق‌های آماری، عملکرد صنعت نمایشگاهی در تهران نشان می‌دهد که مجریان نمایشگاه‌ها تاکنون در جذب مخاطب تخصصی برای موضوعات نمایشگاهی و همچنین دستیابی به اهداف واقعی برپایی نمایشگاه‌ها چندان موفق نبوده‌اند.
عدم امکان اعمال سیاست‌های کنترلی برای ممانعت از ورود بازدیدکنندگان غیرحرفه‌ای به نمایشگاه‌های تخصصی و نبود تبلیغات مناسب برونمرزی برای جذب مخاطبان حرفه‌ای و خارجی در نمایشگاه‌های صادراتی موجب شده تا طی سال‌های اخیر اگرچه تعداد بازدیدکنندگان از هر نمایشگاه در هر دوره نسبت به دوره قبل بیشتر شود، ولی بنگاه‌های اقتصادی از حضور در نمایشگاه‌های داخلی راضی نباشند و مخاطب حقیقی خود را نیابند.
اغلب نمایشگاه‌های بازرگانی تهران به جز نمایشگاه‌هایی که مربوط به صنایع پایه و زیربنایی است، طی سال‌های اخیر به کانون تفریح و گردش گروه کثیری از بازدیدکنندگان غیرحرفه‌ای تبدیل شده است که صرفا در پی پر کردن اوقات فراغت خود در یک فضای نمایشگاهی هستند و منفعت صادراتی برای بنگاه‌های اقتصادی مشارکت‌کننده ندارد؛ البته برخی از شرکت‌های تولیدی همین نقص نمایشگاه‌ها را به عنوان یک فرصت تجاری تلقی می‌کنند تا از محل فروش تولیدات خود و تبلیغ برنامه‌های آینده در یک نمایشگاه پرمخاطب به سود راضی‌کننده‌ای در مقایسه با هزینه‌های حضور در آن نمایشگاه برسند.
در واقع کمبود بازدیدکننده تخصصی و خریدار خارجی در نمایشگاه‌های بین‌المللی تهران، سطح حضور بنگاه‌های صادراتی را به یک فروشنده صنفی تقلیل داده که صرفا به دنبال خرده‌فروشی تولیدات خود در بازار داخلی هستند. این نقص اگرچه همواره مورد انکار مجریان نمایشگاه‌ها قرار گرفته ولی به وضوح در میان ازدحام بازدیدکنندگان نمایشگاه‌های بین‌المللی تهران قابل مشاهده است. کارشناسان معتقدند هویت واقعی صنعت نمایشگاهی در تهران در پس منافع زودگذر برخی شرکت‌های مجری و همچنین مطامع اقتصادی شرکت‌های غیرصادراتی که به نام صادرکننده در نمایشگاه‌ها حاضر می‌شوند، گم‌شده است. این مشکل حتی موجب دلزدگی و کاهش انگیزه مخاطبان تخصصی و تجار واقعی برای بازدید از نمایشگاه‌های بین‌المللی تهران شده و بر تشدید بی‌هویتی این نمایشگاه‌ها دامن زده است.
از سوی دیگر عدم سرمایه‌گذاری شرکت‌های مجری در تبلیغ برون مرزی نمایشگاه‌ها و دشواری‌های دعوت از برخی بازدیدکنندگان خارجی موجب بی‌اطلاعی تولیدکنندگان و خریداران خارجی از برنامه‌های نمایشگاهی تهران شده است.
تعریف شرکت‌کننده خارجی در برنامه‌ریزی بسیاری از مجریان نمایشگاهی تهران اینک محدود به شرکت‌های داخلی نماینده واردات کالاهای ساخته شده خارجی شده است و در برخی موارد حتی از نمایندگان خدمات پس از فروش یک کالای ساخته شده وارداتی به عنوان تولیدکننده خارجی یاد می‌شود که قطعا تامین‌کننده خواسته متقاضیان ارتباط با شرکای بین‌المللی نیست.
خلاصه آنکه شاید نمایشگاه‌های بین‌المللی تهران در رتبه‌بندی دو سال قبل اتحادیه بین‌المللی نمایشگاه‌ها UFI به لحاظ تعداد و فضای نمایشگاهی مقام نخست خاورمیانه و آفریقا را کسب کرد؛ ولی با ریزش ۴۳درصدی تعداد نمایشگاه‌ها در برنامه سال جاری نمایشگاه‌های بین‌المللی که به معنای اثرگذاری بحران مالی و برخی عوامل دیگر است، معلوم نیست اینک در کدام جایگاه منطقه‌ای رتبه‌بندی شویم. ضمن آنکه تعداد و فضای نمایشگاه‌هایی که عمده بازدیدکنندگان آنها را مخاطبین غیرتخصصی تشکیل می‌دهند چندان مایه مباهات نیست!
مهم آن است که صنعت نمایشگاهی ما تا چه اندازه با استانداردهای برپایی نمایشگاه‌های بازرگانی در سطح بین‌المللی تطابق دارد و به توسعه صادرات غیرنفتی به عنوان یک هدف نمایشگاهی کمک می‌کند.
منبع: سایت ufi و iranfair
ارسال نظر