رسوب کانتینرها، گمرک و کامیون دست دوم

دکتر فرهاد فزونی*

۱ - با گذشت بیش از ۲۰ روز از مصوبه هیات دولت برای استفاده از راهکارهای مختلف در جهت انتقال کانتینرهایی که در بندرعباس انباشته شده هنوز حدود ۸۳هزار کانتینر در بندر شهید رجایی این شهر وجود دارد و با توجه به میزان ورود کانتینرها و میزانی که در هر روز ترخیص می‌شود و به مقاصد خود انتقال می‌یابند این انباشتگی در حال افزایش است و صاحب نظران معتقدند که با فرار رسیدن ایام عید و ممانعت از حرکت کامیون‌ها در جاده‌های کشور و کاهش فعالیت گمرک به مناسبت تعطیلی‌های نوروزی، بر تعداد کانتینرها در این بندر افزوده خواهد شد و مشکل را بیش از گذشته خواهد کرد. ۲ -بخشی از مشکلاتی که باعث شده این تجمع پیش آید، نرم‌افزاری و بخش دیگر آن سخت‌افزاری است. اما هر آنچه که هست مطلقا علت آن استفاده واردکنندگان کالا از محوطه بندرشهید رجایی به عنوان انبار ارزان نیست و این گزارش که در هنگام سفر ریاست‌جمهوری به استان هرمزگان ارائه شد و موجب گردید که دولت مصوبه در جهت افزایش هزینه‌های انبارداری داشته باشد، دور از حقیقت است؛ چرا که اولا نگهداری کالا در بنادر ارزان نیست و خطرات زیادی را به همراه دارد و ثانیا هیچ واردکننده‌ای نیست که علاقه‌مند باشد که کالایی را که مسلما جهت استفاده تولیدی و یا فروش وارد نموده در انبار نگه دارد و از آن استفاده و بهره‌گیری نکند. از سوی دیگر تجربه سال‌های گذشته نشان داده است که افزایش هزینه انبارداری کارساز نیست و علت تجمیع کانتینرها را باید در جای دیگری جست‌وجو کرد.

۳ - اگر بخواهیم درباره تمامی علل این مشکل و راهکارهای حل آنها سخن بگوییم؛ مسلما مثنوی هفتاد من خواهد شد. بنابراین از هر بخش از مشکلات به ذکر مهم‌ترین آنها بسنده خواهیم کرد. مهم‌ترین عامل نرم‌افزاری این امر مشکلات گمرکی است. اول باید به خاطر داشته باشیم که در گمرک آنقدر قانون و دستورالعمل‌های مختلف و گوناگون داریم که می‌توان با به‌کارگیری و تفسیر این و آن، ترخیص کالاها را بسیار مشکل یا آسان کرد و در حقیقت نظر مجریان این قوانین و دستورالعمل‌ها است که مشکل‌ساز و یا کارساز خواهد بود. لذا برای حل این معضل نیاز به سعه صدر مسوولان گمرک است. مسوولان گمرک ایران باید به خاطر داشته‌ باشند که کشور از لحاظ تجارت بین‌الملل، با مشکلات مختلفی که از سوی خارجیان سعی در اعمال آنها می‌شود، روبه‌رو است و تجارت جهانی ایران حالت عادی ندارد. بنابراین گمرکیان نیز باید از اجرای خشک قوانین پرهیز کنند و حداکثر مساعدت را با واردکنندگان و صادرکنندگان کشور به عمل آورند و اگر در این راستا نیاز به مجوزاتی خاص دارند سعی کنند با پیشنهاد آنها به هیات محترم دولت نسبت به اخذ سریع آنها اقدام کنند تا تسهیلات لازم برای فعالان اقتصادی فراهم آید.

۴ - مهم‌ترین مشکل سخت‌افزاری، نبودن کامیون کافی برای انتقال کانتینرها است. متاسفانه به علت‌های گوناگون طی سه سال گذشته تولید کامیون در داخل کشور کاهش چشمگیری داشته است و سطح تولید امروز ما به هیچ وجه کفاف نیاز کشور را نمی‌دهد. به‌خصوص اگر به خاطر داشته باشیم که با افزایش درآمدهای نفتی حجم واردات به شدت افزایش یافته و فعالیت‌های ممتد صادرکنندگان خوشبختانه باعث ازدیاد میزان صادرات گشته است و در نتیجه امروز به میزان بسیار بیشتری کامیون نیاز داریم.

۵ - سریع‌ترین راه رفع این کمبود واردات کامیون‌های دست دوم است، این رهیافت بارها مورد بحث قرار گرفته و همواره شرکت‌های تولیدکننده کامیون نسبت به آن اعتراض کرده و استدلال کرده‌اند که ایران، قبرستان کامیون‌های کهنه خواهد شد و تولیدکنندگان و وزارت صنایع با این امر مخالفت کرده‌اند؛ اما هنگامی که تولیدکنندگان قادر نیستند که نیازهای داخلی را برطرف کنند مخالفت با این طرح منطقی نیست. از سوی دیگر نمی‌توان اجازه ورود هر کامیون اسقاطی را نیز به کشور داد. چاره این است که این مجوز واردات به خود شرکت‌های تولیدکننده کامیون داده شود. به این معنا که این شرکت‌ها مجاز شوند تا تعداد محدودی که وزارت صنایع مشخص کرده، کامیون‌های دست‌دوم از همان نوع و مارکی که در کشور تولید می‌کنند وارد کنند تا هم خود نظارتی بر این واردات داشته باشند و هم بتوانند خدمات و تعمیرات پس از فروش و لوازم یدکی آنها را در آینده تامین کنند و شاید هم منافع این واردات نصیب آنها شود و بر توانشان افزوده شود.

۶ - یکی از راهکارهای ارائه شده جهت تخلیه بندر شهیدرجایی انتقال کانتینرها به گمرکات دیگر داخل کشور است. این امر همواره با مشکلاتی همراه بوده و هزینه‌بر است؛ چرا که دو هزینه حمل به همراه خواهد داشت. شاید بهتر باشد که گمرک پس از کسب مصوبه هیات دولت موافقت کند که کانتینرهای پلمب شده هر تولیدکننده با موافقت خود او از بندر شهیدرجایی مستقیما به محوطه کارخانجات واردکننده انتقال یابد و از تولیدکننده نیز تضمینی برای ترخیص قطعی کالا طی مدت مثلا سه یا شش ماه گرفته شود تا هم کانتینرها چند بار تخلیه و بارگیری نشوند و کالاها از خسارت احتمالی مصون باشند و هم بندر خالی شود. به هر تقدیر باید برای این معضل راهکارهایی سریع و قابل پیاده کردن در کوتاه‌مدت یافت و برنامه‌های بلندمدت را به آینده سپرد.

* عضو هیات نمایندگان اتاق تهران