بررسی چگونگی تنظیم بازار تخم‌مرغ
سه راهکار با یک هدف
در روزهای اخیر که قیمت تخم‌مرغ افزایش قابل‌توجهی یافته، دید‌گاه‌های مختلفی در زمینه جلوگیری از افزایش قیمت آن مطرح شده است.
محمود نظری
در روزهای اخیر که قیمت تخم‌مرغ افزایش قابل‌توجهی یافته، دید‌گاه‌های مختلفی در زمینه جلوگیری از افزایش قیمت آن مطرح شده است. اصولا مصرف تخم‌مرغ در ماه‌های گرم سال، به علت خطرات ناشی از مصرف آن و فراوانی دیگر محصولات کشاورزی، کاهش پیدا می‌کند. در همین حال، به دلیل خطر فساد‌پذیری تخم‌مرغ، صادرات آن نیز محدودتر می‌شود. وجود این دو عامل و عرضه تخم‌مرغ بومی از سوی دیگر، فزونی عرضه نسبت به تقاضا و در نتیجه کاهش قیمت آن را به همراه دارد. در نیمه دوم سال با بازگشایی مدارس و رونق گرفتن مهد‌کودک‌ها، کاهش محصولات تابستانی و نیاز بدن به مصرف بیشتر تخم‌مرغ، تقاضا برای تخم‌مرغ افزایش می‌یابد. به موازات افزایش تقاضای داخلی، خطر فساد‌پذیری تخم‌مرغ نیز کاهش پیدا می‌کند و جنبه صادراتی آن نیز تقویت می‌شود. علاوه بر این تخم‌مرغ سنتی نیز از بازار حذف می‌گردد. در نتیجه فزونی تقاضا نسبت به عرضه و افزایش قیمت تخم‌مرغ را به همراه دارد. از آنجا که تخم‌مرغ در سبد مصرفی اقشار جامعه به ویژه اقشار آسیب‌پذیر است، از نظر سیاست‌گذار افزایش قیمت آن مطلوب نیست و جلوگیری از افزایش قیمت آن از اهمیت خاصی برخوردار است که برای این منظور سه روش به شرح زیر وجود دارد.
برقراری عوارض بر صادرات
یکی از روش‌های جلوگیری از افزایش قیمت تخم‌مرغ، برقراری عوارض بر صادرات است تا جنبه صادراتی آن تضعیف شود. به عبارت دیگر با فرا رسیدن فصل سرما به دلیل کاهش خطر فساد‌پذیری تخم‌مرغ جنبه‌های صادراتی آن تقویت می‌شود. با افزایش صادرات این کالا و افزایش تقاضای داخلی آن، قیمت تخم‌مرغ افزایش می‌یابد. بر این اساس با وضع عوارض بر صادرات، می‌توان صادرات آن را محدودتر کرد تا از افزایش قیمت آن جلوگیری شود. ولی این اقدام مغایر با قانون برنامه چهارم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران است. چرا که در بند «د» ماده (۳۳) قانون یاد شده به منظور توسعه صادرات غیرنفتی و حفظ بازار خارجی، وضع هر‌گونه مالیات و عوارض برای صادرات کالاهای غیرنفتی در طول برنامه ممنوع است. علاوه بر این به استناد ماده (۳۶) همین قانون، تنظیم بازار داخلی نیز نمی تواند دلیلی بر ممنوعیت صدور کالاها شود. بنابراین وضع مالیات و عوارض و یا ممنوعیت صادرات تخم‌مرغ در زمانی که تقاضای داخلی افزایش یافته است، ایراد قانونی دارد.
ذخیره‌سازی تخم‌مرغ
اقدام دیگری که در زمینه تنظیم بازار تخم‌مرغ متصور است، دخالت «کالایی» دولت از طریق ذخیره‌سازی تخم‌مرغ است. به‌عبارت دیگر یکی از راه‌های که برای کاهش نوسانات قیمت بازار وجود دارد، خرید تخم‌مرغ توسط دولت از مرغدار در زمانی است که تخم‌مرغ از حداقل قیمت (قیمت کف) برخوردار است که توزیع و فروش آن در زمانی که قیمت تخم‌مرغ در اوج خود (قیمت سقف) قرار دارد، صورت می‌گیرد. بدین ترتیب از افزایش قیمت آن در ماه‌های اوج مصرف جلوگیری می‌شود. ولی ذخیره‌سازی تخم‌مرغ به دلایل زیر با موفقیت چندانی همراه نیست:
۱ - تعیین قیمت کف و سقف تخم‌مرغ در زمان ورود دولت به بازار برای خرید تخم‌مرغ و عرضه آن، بسیار مشکل است. به ویژه تعیین قیمت سقف معیار مناسبی ندارد. اگرچه تعیین قیمت کف امکان‌پذیر است. چرا که نقطه زیان تولیدکننده را می‌توان به عنوان معیار «کمی» قیمت سقف در نظر گرفت. ولی تعیین قیمت سقف که بیانگر وضعیتی است که مصرف‌کننده قادر به خرید نیست و باید عرضه تخم‌مرغ صورت‌پذیرد فاقد معیار کمی است.
۲ - علاوه بر موضوع تعیین قیمت کف و سقف، از آنجا که دوره نگهداری تخم‌مرغ بسیار محدود (در حدود سه ماه) است و در این مدت با افت کیفی و کمی نیز مواجه است، ذخیره‌سازی از کارایی لازم برخوردار نخواهد بود. به‌عبارت دیگر تخم‌مرغ در ماه‌های گرم سال با کاهش قیمت مواجه است و در ماه‌های سرد سال با افزایش. بنابراین باید تخم‌مرغ را در نیمه اول سال خرید و در نیمه دوم سال به بازار عرضه نمود، این در حالی است که تخم‌مرغ چنین قابلیت نگهداری ندارد.
۳ - در صورتی که به دلایلی تخم‌مرغ در قیمت کف تعیین شده قرار نگرفت، دلیلی بر ورود به بازار و خرید تخم‌مرغ برای ذخیره‌سازی وجود ندارد. به بیان دیگر مبنایی برای ورود به بازار جهت خرید تخم‌مرغ زمانی که قیمت آن در قیمت کف مورد‌نظر قرار می‌گیرد، در دست نیست، حال در صورتی که قیمت تخم‌مرغ در قیمت کف قرار نگیرد، اقدامی جهت خرید تخم‌مرغ متصور نیست. در حالی که ممکن است در ماه‌های سرد سال که قیمت تخم‌مرغ افزایش یافته است، ضرورت داشته باشد تخم‌مرغ بیشتری به بازار عرضه شود تا قیمت آن متعادل شود ولی ذخیره‌ای برای این منظور وجود ندارد. بنابراین با توجه به موارد یاد شده تنظیم بازار و جلوگیری از افزایش قیمت تخم‌مرغ از طریق ذخیره‌سازی و دخالت کالایی امکان‌پذیر نخواهد بود.
برخورداری از گله‌های جوان در زمان اوج مصرف
در مقابل دو راه‌حل بالا، راه‌حل اساسی دیگری وجود دارد که استفاده از گله‌های مرغ تخم‌گذار جوان در زمان اوج مصرف است تا با تولید بیشتر، تقاضا اضافی بازار تامین گردد. به‌عبارت دیگر برای اینکه مرغ تخم گذار شروع به تخم‌گذاری نماید، حدود سه ماه زمان لازم دارد تا جوجه یک روزه به سن بلوغ (پولیت) برسد. بعد از این مدت حدود ۲ ماه دیگر، پولیت باید در قفس نگهداری شود تا شروع به تخم‌گذاری نماید. دوره تخم‌گذاری نیز در حدود ۱۲ماه است که در این دوره مرغ تخم‌گذار حدود ۱۶ کیلوگرم تخم‌مرغ تولید می‌کند. بعد از این مدت مرغ نیازمند استراحت است که به آن «تولک بری» می‌گویند.
حال اگر هزینه‌های قبل از تخم‌گذاری را هزینه ثابت و هزینه‌های دوره تخم‌گذاری را به عنوان هزینه‌های متغیر در نظر بگیرید، هزینه کل را می‌توان بر حسب مقدار تولید تخم‌مرغ ترسیم کرد. از سوی دیگر درآمد طول دوره تخم‌گذاری که حاصل ضرب قیمت تخم‌مرغ در مقدار تولید تخم‌مرغ است نیز باید ترسیم شود. از آنجا که تولید تخم‌مرغ از یک فرآیند طبیعی پیروی می‌کند و بعد از تولید ۱۶کیلوگرم تخم‌مرغ، مرغ تخم‌گذار قادر به تولید تخم‌مرغ نیست، ولی قیمت تخم‌مرغ تابع شرایط عرضه و تقاضای بازار است، پوشش یا عدم پوشش هزینه تولید تخم‌مرغ در این دوره بستگی به قیمت تخم‌مرغ دارد. اگر تخم‌مرغ از قیمت مناسبی برخوردار باشد، علاوه بر پوشش هزینه تولید، سود متعارفی نصیب مرغدار می‌نماید. ولی اگر تخم‌مرغ از قیمت مناسبی برخوردار نباشد، نه تنها سودی نصیب مرغدار نمی‌کند، بلکه هزینه‌های خود را پوشش نمی‌دهد. در اینجا برای اینکه مرغدار بتواند هزینه‌های خود را پوشش دهد به جای اینکه مرغ را روانه کشتارگاه نماید، آن‌را نگهداری می‌کند تا بعد از دوره استراحت دو‌باره تخم‌گذاری نماید.
در مرحله دوم تخم‌گذاری به‌رغم اینکه هزینه متغیر آن بیش از مرحله اول است و طول دوره تخم‌گذاری نیز کمتر است ولی چون هزینه ثابت (هزینه نگهداری جوجه یک‌روزه تا مرحله تخم‌گذاری) را ندارد، می‌تواند زیان دوره قبل را پوشش دهد. فرآیند استراحت و تخم‌گذاری مجدد تا سه بار نیز امکان‌پذیر است و بعد از آن دیگر مرغ تخم‌گذار که به آن مرغ چربیدار یا مرغ حذفی نیز می‌گویند قادر به تخم‌گذاری نخواهد بود و روانه گشتارگاه می‌شود. از آنجا که مرغدار برای پوشش هزینه‌های خود مجبور به نگهداری مرغ تخم‌گذار بیش از یک دوره است، هر‌چند ممکن است هزینه‌های خود را پوشش دهد ولی پوشش این هزینه‌ها به قیمت عدم‌جایگزینی گله مرغ تخم‌گذار جوان و مواجه شدن با یک گله مسن تمام خواهد شد.
از این فرآیند می‌توان در جهت تنظیم بازار تخم‌مرغ و تامین تقاضای اضافی در نیمه دوم سال استفاده نمود. به‌عبارت دیگر در فصل تابستان که قیمت تخم‌مرغ پایین است و مرغدار سعی دارد به منظور پوشش هزینه‌های خود، مرغ تخم‌گذار را بیش از یک دوره تولید نگهداری نماید، می‌توان با ایجاد انگیزه‌های برای مرغداران آنها را ترغیب نمود تا مرغ چربیدار خود را که به منظور پوشش هزینه‌ها نگهداری می‌کنند، روانه کشتارگاه کنند. با این روش مرغداران ترغیب می‌شوند گله‌های بیش از یک دوره تخم‌گذاری خود را از سالن خارج نمایند و فضای سالن را برای جایگزینی پولیت فراهم کنند. با این جایگزینی و شروع تخم‌گذاری مرغ‌های جوان که از توان تولید بیشتری برخوردار است، تقاضای اضافی بازار در ماه‌های سرد سال تامین می‌گردد.
نکته‌ای که نباید به فراموشی سپرده شود، این است که زمان ایجاد انگیزه برای مرغداران باید به گونه‌ای باشد که تقاضای اضافی بازار در ماه‌های سرد سال با برخورداری از گله‌های جوان تامین گردد. با این سیاست علاوه بر اینکه تقاضای اضافی داخلی در نیمه دوم سال تامین می‌گردد، با راهگشایی برای صادرات آن، بازارهای صادراتی نیز که از اهمیت برخوردار است و تامین‌کننده منافع ملی است،
پا برجا می‌ماند.
ارسال نظر