نمایشگاهی که «بین‌المللی» نبود

مرضیه روحانی صدر*

شانزدهمین نمایشگاه بین‌المللی «صنایع کشاورزی، مواد غذایی و ماشین‌آلات و صنایع وابسته» روز سوم خردادماه در محل دائمی نمایشگاه‌ها بدون حضور مسوولان ذی‌ربط آغاز به کار کرد. حدود ۷۰۰ شرکت داخلی و خارجی در این نمایشگاه شرکت کردند. این در حالی است که طی یکی دو سال اخیر افزایش قیمت مواد خوراکی امنیت غذایی را به یک بحران جهانی تبدیل کرده است و بسیاری از کشورهای توسعه‌یافته دنیا ضمن اعلام وضعیت فوق‌العاده راهکارهایی جهت مقابله با این معضل اتخاذ کرده‌اند. نمایشگاه بین‌المللی امسال می‌توانست فرصتی مغتنم برای به نمایش گذاشتن آخرین دستاوردها، مبادله اطلاعات و فراهم ساختن زمینه همکاری‌های داخلی و بین‌المللی باشد.

از آنجایی که نمایشگاه هر صنعتی نمادی از وضعیت عینی آن صنعت است نگاهی به وضعیت فعلی کشاورزی در ایران و جهان می‌اندازیم و سپس بحث خود را پی می‌گیریم. هم‌اکنون جمعیت جهان افزون بر ۵/۶میلیارد نفر است. براساس آماری که در اجلاس جهانی غذا اعلام شد، حدود ۸۴۰میلیون نفر در سال‌های ۲۰۳۰-۲۰۰۰ در کشورهای در حال توسعه دچار گرسنگی و کمبود انرژی می‌شوند که ۹۶درصد این افراد از کمبودهای مزمن رنج می‌برند. حدود ۲۵۰میلیون کودک دچار کمبود ویتامین A و بالغ بر ۸۰۰میلیون نفر دچار کمبود ید و دومیلیارد نفر نیز دچار کم‌خونی و فقر آهن هستند.براساس جدیدترین آمار فائو، این تعداد گرسنگان در سال ۲۰۰۷ به حدود ۹۲۳میلیون نفر رسید. افزایش قیمت مواد غذایی بین سال‌های ۲۰۰۷ تا ۲۰۰۸ به بیش از ۵۲درصد رسید که بر شدت مشکل افزوده و تاثیری معکوس در رسیدن به اهداف توسعه هزاره و حل معضل گرسنگی داشته است. بدین جهت دستیابی به اهداف آن دور از دسترس می‌نماید. پیشنهاد فائو برای خروج از این بحران کمک به کشاورزان خرد در افزایش تولید و کسب درآمد بیشتر و در دسترس قرار دادن غذا برای افراد آسیب‌پذیر است. طبق برآورد فائو کشورها برای حل این معضل سالانه حداقل ۳۰میلیارد دلار اعتبار برای تضمین امنیت غذایی و احیای سیستم کشاورزی نیاز دارند.

فعالیت‌های کشاورزی و صنایع تبدیلی یکی از سه زمینه اشتغال در هر جامعه‌ای (کشاورزی- صنعت- خدمات) به شمار می‌رود.بخش کشاورزی در بسیاری از کشورهای در حال توسعه بخش غالب اقتصاد ملی است. لذا رشد و توسعه اقتصادی این کشورها ارتباط نزدیکی با توسعه کلی بخش کشاورزی دارد؛ به بیانی دیگر توسعه کشاورزی در چارچوب توسعه ملی یک کشور مورد بحث قرار می‌گیرد و به عنوان یک بخش اقتصادی مهم، نقشی حیاتی در توسعه ملی دارد.

سال‌ها پیش کشور ما با توجه و با تاکید بر شعار «کشاورزی، محور توسعه» شاهد تلاش‌های گسترده برای خروج از بن‌بست‌های تولید و رسیدن به دروازه‌های خودکفایی بود، اما عدم توجه اصولی و جامع برای شناخت ظرفیت‌ها و قابلیت‌های موجود که مبتنی بر آینده‌نگری‌های اقتصادی، سیاسی و اجتماعی باشد، باعث شد سیاست‌های نادرست و ناهماهنگ در ساختارها و زیربخش‌های کشاورزی ایران تاثیر مخرب خود را بگذارد.

برنامه‌ریزی‌های مقطعی و موردی کشور ما را از قابلیت یک کشور صادرکننده تا حد یک واردکننده محصولات کشاورزی پایین آورد. حذف و هضم ایران در بازارهای کشاورزی جهان روندی بود که یک شبه رخ نداد بلکه با تولید محصولاتی که کشور ما در صادرات آنها حرف اول را می‌زد توسط سایر کشورها، ایران به مرور در عرصه تجارت کشاورزی از بازارهای بین‌المللی به کناری رانده شد.محصولاتی چون پسته، زعفران، برنج، عرقیات و .... روزگاری نه چندان دور با نام ایران شناخته می‌شدند، اما امروزه کشورهایی مثل چین، پاکستان و هند گوی سبقت را از ما ربوده‌اند و با هماهنگ کردن خود براساس ساختار و استانداردهای مورد نیاز بازار سهم ما را به خود اختصاص داده‌اند.

بازخورد این روند در کشاورزی ما نقش منفی و تاثیر بدی داشت و فشار آن بر تمام اجزای تولیدی و توزیعی بخش کشاورزی به خصوص کشاورزان و روستانشینان وارد شد. از سوی دیگر عدم برنامه‌ریزی یکپارچه و هماهنگ در تولید موجب شد تا کشور به‌رغم شرایط مساعد و مناسب برای دستیابی به تولیدات بالا (موقعیت مساعد ایران از نظر طول و عرض جغرافیایی) به شدت تحت نوسانات بازار داخلی و خارجی قرار گیرد.تبعات منفی ناپایداری‌ها در بخش کشاورزی علاوه بر تاثیر بر اقتصاد و اشتغال روستایی به طور مستقیم صنایع غذایی تبدیلی را که اشتغال حدود ۶۰۰هزار نفر وابسته به آن و تامین‌کننده بخش عمده صادرات غیرنفتی کشور است، متاثر کرده است. البته مشکلاتی چون نوع و نحوه نامطلوب بسته‌بندی، رعایت نکردن استانداردهای کیفی بین‌المللی مواد غذایی و تنوع کم نیز از جمله دلایل توقف صادرات مواد غذایی ایران به بازارهای جهان است. از سوی دیگر به‌رغم این که ایران یک کشور کشاورزی محور است، اما متاسفانه فارغ‌التحصیلان گرایشات مختلف رشته کشاورزی در کشورمان بیشترین آمار بیکاری یا اشتغال در زمینه‌های نامرتبط با رشته تحصیلی را تشکیل می‌دهند. این در حالی است که با برنامه‌ریزی و مدیریت و به کارگیری نیروی انسانی متخصص در درازمدت می‌توان بخش اعظم مشکلات را مرتفع ساخت.این نارسایی‌های عدیده در نمایشگاه صنایع غذایی و تجهیزات کشاورزی نیز نمود عینی داشت. نمایشگاه به جای آن که محلی برای تبادل اطلاعات، انعقاد قرارداد یا گپ‌وگفت افراد متخصص باشد به محلی برای حضور تعداد زیادی از افراد غیرمتخصص به امید گرفتن نمونه غذایی رایگان یا هدیه‌ای کوچک - آن هم بعضا با التماس - تبدیل شده بود، که البته این صحنه‌ها در یک نمایشگاه بین‌المللی تخصصی به خصوص در بخش نه چندان فعال غر‌فه‌های شرکت‌های خارجی در شان کشور ما نبود. همچنین استقبال شرکت‌های معتبر غذایی خارجی از این نمایشگاه که عنوان بین‌المللی را یدک می‌کشید، پررنگ نبود. امید که رییس‌جمهور آینده با مدیریت هدفمند، بخش کشاورزی کشور و صنایع و نمایشگاه‌های مرتبط با آن را به سرمنزل مقصود برساند.

* کارشناس صنایع غذایی