توسعه بنادر در فرآیند تجارت جهانی

بندر هامبورگ

عذرا آقاجانی

همگام با رشد روزافزون کشتی‌های کانتینربر در خطوط کشتیرانی جهان، بنادر جهان نیز با توسعه و گسترش تجهیزات و بارگیری، خود را برای پذیرش کشتی‌های بزرگ‌تر آماده می‌کنند. مسوولان بنادر در بسیاری از کشورها در تلاشند با ارتقای رتبه‌های جهانی امکان رقابت بیشتری را به دست آورند. از میان بنادر معتبر کشورمان بندرعباس با موقعیت استراتژیک و ویژه در صدد دستیابی به جایگاه برتر در میان بنادر منطقه خاورمیانه می‌باشد و با توجه به رقابت وسیع در منطقه در زمینه جابه‌جایی کانتینری، هماهنگ شدن شرایط ایران با سایر کشورها و بازاریابی مناسب در بنادر کشور ضروری است.

بندر دبی

این بندر با عملکرد ۴/۶میلیون TEU مجهزترین بندر منطقه است و به عنوان قطب تجاری خاورمیانه و یا غرب آسیا مطرح است. این بندر دارای امکانات و تجهیزات پیشرفته برای حمل‌و‌نقل منطقه‌ای و بین‌المللی است.

این بندر دارای ۱۷اسکله با عمق ۱۴متر و ۴۸اسکله با عمق ۵/۱۱متر است و ظرفیت پهلوگیری کشتی‌های با حجم ۱۰۰تن را نیز دارد و به طور ۲۴ساعته فعالیت می‌کند. طی چند سال گذشته حجم کانتینر وارد شده به طور میانگین با ۲۳درصد رشد همراه بوده که این رقم بالاترین میانگین جهانی آن است. قرار است طی برنامه‌های درازمدت و تا سال ۲۰۳۰ میلادی ظرفیت آن به ۶۷میلیون TEU برسد. بندر دبی یک رقیب بسیار جدی برای بنادر ایران محسوب می‌شود.

بندر هنگ‌کنگ

این بندر با عملکرد ۹/۲۱میلیون کانتینر TEU در سال دارای موقعیت استراتژیک می‌باشد و ارتباط مستقیمی با چین و کشورهای آسیایی همسایه دارد و بزرگ‌ترین بندر کانتینری در آسیا است. هنگ‌کنگ بندر آزاد است، سازمان بندری ندارد و دپارتمان دریایی دولتی این کشور مسوول ساماندهی و اداره روزبه‌روز آن است و این شهر مرکز ارتباط دو نوع حمل‌و‌نقل دریایی؛ یعنی کشتی‌های اقیانوس‌پیما و شناورهای ساحلی و رودخانه‌ای است و تنها اسکله مدرن و عمقی است که بین سنگاپور و شانگهای واقع شده و نقطه مرکزی برای فعالیت تجاری کشتیرانی در جنوب چین است.

بندر سنگاپور

بندر سنگاپور با ۶/۲۰میلیون کانتینر TEU یکی از بزرگ‌ترین بنادر کانتینری در جهان است. طرح توسعه ترمینال Pasir panjag سنگاپور متضمن افزایش تعداد اسکله‌ها از ۴۱اسکله به ۵۲ اسکله تا سال ۲۰۱۱ خواهد بود و نزدیک به ۲۴۵میلیون دلار برای به‌کارگیری فن‌آوری و تجهیزات جدید در اسکله‌ها در نظر گرفته شده است. تجهیزات حمل کانتینر و زیرساخت‌ها نیز در حال توسعه و ارتقا است و قرار است ظرفیت این بندر طی دهه آینده به ۲برابر افزایش یابد و این بندر آماده پذیرش ۵۰میلیون TEU تا سال ۲۰۱۸ میلادی شود.

بندر لوس‌آنجلس

عملکرد این بندر ۳/۷میلیون TEU به عنوان یکی از بزرگ‌ترین بنادر کانتینری در قاره آمریکا است. ترمینال‌های این بندر در حال افزایش میزان ظرفیت بهره‌برداری است.

بندر هامبورگ

عملکرد این بندر ۷میلیون کانتینر TEU است. این بندر در قلب اروپای شمالی واقع شده است. نقطه تلاقی برای مسیرهای تجاری بین‌المللی میان جمهوری‌های بالتیک، برلین، ورشو، مسکو، پراک، بوداپست، جنوب و غرب اروپا به شمار می‌رود. مناسب‌ترین مکان برای تجارت، ارائه خدمات و تولیدات مدرن است. ۲۸درصد عایدی در زمینه حمل کانتینر از مناطق بالتیک را به دست می‌آورد. فضای بندر بر اساس نیازهای روز توسعه یافته است. استفاده از سیستم‌های کامپیوتری در کلیه زمینه‌ها باعث شده است که این بندر رتبه اول را به عنوان کم‌ترین استفاده کننده از سیستم متکی به کاغذ داشته باشد. ضمن اینکه با استفاده از پیشرفته‌ترین امکانات و تجهیزات خود را در میان ۱۰بندر بزرگ ارتقا داده است.

نسل بنادر

امروزه بنادر را به سه نسل تقسیم‌بندی می‌کنند. این تقسیم‌بندی بر اساس کوچکی، بزرگی و یا موقعیت جغرافیایی، دولتی و یا خصوصی بودن، قدیمی و یا جدید بودن بنادر نیست. بنادر بر اساس سه معیار زیر تقسیم‌بندی می‌شوند.

-طرز تلقی، نگرش و خط‌مشی توسعه بندر

-حوزه و گسترش فعالیت بندر مخصوصا در زمینه فن‌آوری ارتباطات و اطلاعات (ICT)

-جامع‌نگری در برنامه‌های عملیاتی و سازمانی

بنادر نسل اول

در بنادر نسل اول سرمایه‌گذاری فکری، مالی و فعالیت بنادر منحصرا در محدوده بندر متمرکز می‌شوند. این نسل از بنادر، از صنعت حمل‌ونقل، تغییرات، ابتکارات، خواسته‌ها و نیازهای مشتریان و نیازمندی‌های تجارت جهانی اطلاع و آگاهی کافی را ندارند و با توجه به شرایط غیررقابتی و انحصاری این نسل از بنادر، توجه بسیار کمی به خواسته‌ها و نیازهای مشتریان معطوف می‌شود. لذا همکاری و نقش بخش‌های مختلف حمل‌ونقل و تجارت در تصمیم‌گیری‌ها بسیار محدود و اندک است.

فعالیت‌های مربوط به بازاریابی در این نسل از بنادر صورت نمی‌گیرد. سیستم‌های فن‌آوری و ارتباطات، اسناد و آمار مخصوص به خود را دارند و معمولا توجهی به سازگاری سیستم‌های نرم‌افزاری خود با سیستم نرم‌افزاری مشتریان بندر ندارند. در این نسل از بنادر «بندر» و «شهر» هر کدام خود را مستقل و بی‌نیاز از دیگری فرض می‌کنند و برنامه توسعه شهر و بندر هر کدام به صورت جدا و مستقل انجام می‌شود. شرکت‌ها و سازمان‌های مختلف در یک بندر و نیز واحدهای مختلف بندر، به صورت مستقل از یکدیگر به فعالیت خود ادامه می‌دهند.

بنادر نسل دوم

در این نسل از بنادر، دولت و شرکت‌های خدمات بندری درک گسترده و بازتری از مفهوم بندر دارند و بندر به عنوان یک مرکز صنعتی، حمل‌ونقل و تجارت شناخته می‌شود. بنادر اجازه دارند سرویس‌ها و خدمات تجاری به مشتریان خود ارائه دهند. فعالیت این بنادر به سمت فعالیت‌های تجاری و دیگر فعالیت‌های مرتبط با آنها نظیر بسته‌بندی کالا و سرویس‌های صنعتی دیگر گسترش می‌یابد و تاسیسات صنعتی در محوطه و مراکز نزدیک این بنادر ساخته می‌شود. این بنادر به سمت پسکرانه خود با صنایعی نظیر آهن، فولاد، پالایشگاه صنایع شیمیایی، آلومینیوم و ... توسعه و گسترش می‌یابند.

بنادر نسل دوم نه فقط مراکزی برای حمل‌و‌نقل که مراکز صنعتی و تجاری نیز هستند. ظهور این نسل از بنادر هم زمان با استفاده از تانکرها و فله‌برهای بزرگ در حمل‌و‌نقل دریایی اتفاق افتاد و این نسل از بنادر را «بنادر صنعتی» نیز می‌نامند.

بنادر نسل دوم روابط بهتر و نزدیک‌تری با همکاران خود در تجارت و نیز حمل‌و‌نقل دریایی ریلی و جاده‌ای، نیروی انسانی، آب، زمین، انرژی و وابستگی بیشتری به شهر و محیط اطراف خود دارند.

بنادر نسل سوم

این بنادر از دهه ۸۰ میلادی به دلیل گسترش جهانی تجارت کانتینر و حمل‌و‌نقل چند وجهی و همچنین نیازهای روبه‌رشد تجارت پدید آمدند. این نسل از بنادر از نقش انفعالی ارائه تسهیلات و خدمات بندری به نقش فعال همکاری در پروسه تجارت جهانی تغییر جهت داده‌اند و به سمت تقویت و توسعه فعالیت‌های تجارت حمل‌و‌نقل حرکت کرده‌اند، در نتیجه این بنادر به مرکز حمل‌ونقل و سکوی لجستیکی برای تجارت بین‌‌المللی تبدیل شده‌‌اند.