نظرگاه
ماهیت مفسده‌انگیز تعرفه‌های گمرکی
علت وجودی تعرفه‌های وارداتی، یکی حمایت از تولیدکنندگان داخلی در برابر رقبای خارجی و دیگری ایجاد موازنه میان عرضه و تقاضای کالا در بازار مصرف داخلی و به عبارتی حمایت از حقوق مصرفکنندگان است.
غلامرضا کیامهر
علت وجودی تعرفه‌های وارداتی، یکی حمایت از تولیدکنندگان داخلی در برابر رقبای خارجی و دیگری ایجاد موازنه میان عرضه و تقاضای کالا در بازار مصرف داخلی و به عبارتی حمایت از حقوق مصرفکنندگان است. اما در کشور ما تعرفه‌های گمرکی خاصیت دیگری هم دارند که آن کسب درآمد برای خزانه دولت است که متاسفانه در طول دهه‌های اخیر دولت‌ها به این وجه از علت وجودی تعرفه‌ها توجه بیشتری نشان داده و همه سال در لایحه بودجه سالانه کشور ارقام بسیار هنگفتی در ردیف درآمدهای دولت از محل تعرفه‌های گمرکی پیش‌بینی میشود. گرچه متاسفانه تضمین چندانی در خصوص محقق شدن این بخش از درآمدهای دولت ندارد و گنجاندن آن در ردیف درآمدهای بودجه سالانه مملکت در نقطه مقابل پند معروف شیخ اجل سعدی شیرازی است که می‌فرماید: «به دشت آهوی ناگرفته نبخش» اما صرف‌نظر از هر چیز، پیچیدگی و تعدد سرفصل‌ها و اقلام مندرج در کتاب بسیار قطور تعرفه‌های گمرکی به خصوص در بخش مربوط به تعرفه واردات، زمینه را برای بسیاری از مفسده‌انگیز‌ی‌ها و رانت‌خواری‌ها در گمرکات ما فراهم می‌سازد؛ ضمن آنکه همه ساله وزارتخانه‌های بازرگانی و صنایع و معادن و سایر دستگاه‌های ذی‌ربط دولتی باید نیروی انسانی، وقت و انرژی و هزینه سنگینی را صرف تهیه کتاب تعرفه‌ها و جزئیات مربوط به میزان و نحوه محاسبه تعرفه واردات کالاهای مختلف در مبادی گمرکی کشور کنند که بعضا تاخیر در تهیه، چاپ و انتشار کتاب تعرفه‌ها موجبات سردرگمی و بلاتکلیفی بازرگانان و صنعتگران و خود مسوولان گمرک کشور را فراهم می‌سازد و سبب بروز تاخیرهای طولانی و زیان‌بخش در ترخیص محموله‌ها از گمرکات کشور میشود. همچنان که مشاهده می‌کنیم با وجود گذشت بیش از دو ماه از سال ۸۷ هنوز کتاب تعرفه‌های امسال به گمرکات کشور ابلاغ نشده و کسی هم به درستی نمی‌داند این تاخیرها تا چه زمانی ادامه خواهد یافت.
اما حتی بر فرض آن که کتاب تعرفه‌های گمرکی در شروع هر سال جدید منتشر شده و در اختیار ادارات گمرک و افراد ذی‌نفع قرار گیرد، به دلیل شرح و بسط‌های طولانی و پیچیدگی‌های بیش از حد و حصری که در خصوص نحوه محاسبه تعرفه کالاها و وسایل و تجهیزات متشکل از اجزا و قطعات گوناگون ساخته شده از مواد اولیه متفاوت، در کتاب تعرفه‌ها وجود دارد که هر مامور گمرکی می‌تواند تعبیر و تفسیرهای متفاوتی از آنها ارائه دهد، صاحبان کالاها را وادار می‌سازد تا برای تسریع در ترخیص محموله‌های خود و رها شدن از چنگ دیوانسالاری گمرکی و عبور از تونل‌های تو در توی تعرفه‌ها، به راه‌حل‌هایی که الفاظ و تعابیر گوناگونی برای آن در ادبیات اجتماعی امروزی ما ساخته شده و در یک لفظ کلی از آن با عنوان مفاسد اداری و اقتصادی یاد میشود، متوسل شوند.
اگر واقع‌بینانه به موضوع نگاه کنیم گناه اصلی به وجود آمدن این قبیل مفسده‌های اداری و اقتصادی به گردن پیچیدگی بیش از حد قوانین و مقررات است که زمینه را برای تفسیر به رای، اشکال تراشی‌های مستند به قانون و در نهایت بده بستان‌های زیر میزی و خلاف قانون در دستگاه‌های دولتی از جمله در گمرکات ما فراهم می‌سازد.
کتاب قطور تعرفه‌های گمرکی که هر سال بعد از تصویب بودجه کل کشور تهیه و برای اجرا به گمرکات کشور ابلاغ میشود، یک مصداق بارز از این قبیل قوانین و مقررات پیچیده و رمز‌آلود است که کشف رمز بسیاری از مطالب آن برای هر دو سوی معادله؛ یعنی هم مسوولان گمرکی و هم صنعتگران و بازرگانان مشکل‌ساز و دردسرآفرین است و خبرهایی که هر از گاه درباره کشف تخلفات مالی و اداری در گمرکات کشور در رسانه‌ها منتشر میشود، عمدتا ریشه در همین پیچیده بودن بیش از حد و اندازه کتاب قوانین و مقررات مربوط به تعرفه‌ها دارد و تا زمانی که چاره‌ای اساسی برای شفاف و ساده‌سازی این قوانین و مقررات نشود، هیچ نظام بازرسی و نظارتی قادر به مبارزه با تخلفات و مفاسدی که در گمرکات ما اتفاق می‌افتد، نخواهد بود.
اگر نگاه دولت به تعرفه‌های گمرکی به عنوان یک منبع مهم درآمد تغییر کند، اگر دولت بپذیرد که نه بالا بردن و نه پایین آوردن افراطی تعرفه‌ها نمی‌تواند در درازمدت حقوق تولیدکنندگان و مصرفکنندگان را تامین کند و اگر دولت قبول کند که با تعیین یک نرخ منطقی و میانگین برای تعرفه‌ها، هم به درآمدی معقول و قابل تحقق دست خواهد یافت، هم حقوق مصرف‌کننده و تولید‌کننده در یک حد متعادل تامین خواهد شد، هم مبارزه با رشاء و ارتشاء و تخلفات اداری در گمرکات ما به نتیجه خواهد رسید و هم جامعه صنعت و بازرگانی ما با امنیت خاطر و سلامت فکری بیشتری به فعالیت خود ادامه خواهند داد، در آن صورت دیگر نیازی نخواهد داشت تا همه ساله کتابی این چنین حجیم، پیچیده و پررمز و راز برای تعرفه واردات و صادرات کشور تهیه شود. این که برای فلان قطعه پلاستیکی یک وسیله فنی یک نرخ تعرفه و برای قطعه چوبی یا شیشه‌ای آن تعرفه‌ای دیگر و هر یک از دیگر اجزای آن تعرفه‌هایی جداگانه تعریف و تعیین کنیم و انتظار داشته باشیم هیچ عمل خلاف و مفسده‌ای از دل این همه پیچیدگی بیرون نیاید یا ترخیص کالا از گمرکات ما در حداقل زمان ممکن امکان‌پذیر باشد، انتظاری عبث و به دور از انتظار است که هرگز برآورده نخواهد شد.
پیرایه‌زدایی از مقررات و ساده‌سازی تعرفه‌های گمرکی را کشورهای همسایه ما در جنوب خلیج‌فارس سال‌ها است تجربه کرده و نتایج خوبی هم از آن به دست آوردند. چه اشکالی دارد که تنظیم‌کنندگان مقررات و تعرفه‌های گمرکی ما آن تجربه‌ها را در تعیین تعرفه‌های گمرکی و قوانین و مقررات مربوط به آنها پیاده کنند. بهره‌گیری از کارهای خوب و درست دیگران برای هیچ دولت و ملتی ننگ و عار نیست. همچنان که یقینا بسیاری از ملت‌ها در طول تاریخ از بعضی کارهای خوب ما ایرانیان پندها گرفته‌اند.
Kiamehr@Hotmail.com
ارسال نظر