واردات گوشت قرمز روی خط قرمز

مهران موسوی خوانساری- شاید اگر بگوییم این روزها دامپروران کنیایی را باید از جمله خوشبخت‌ترین انسان‌های روی زمین به حساب آورد، سخنی به گزاف گفته نشده باشد. چهار سال پیش که اتحادیه اروپا، واردات گوشت قرمز از کنیا را به بهانه بیمار بودن دام‌ها تحریم کرد، صنعت دامپروری این کشور آفریقایی و شاغلین در آن بودند که از ممنوعیت ورود گوشت به ممالک اروپایی لطمه خوردند. به همین دلیل تصمیم دولتمردان کنیا از همان ایام بر این پایه قرار گرفت که جایگزین غرب را در این تجارت پر سود، این‌بار در شرق عالم بجویند. این سیاست منجر به آن شد که منطقه خاورمیانه و کشورهای حاشیه خلیج فارس، هدف صادرات دام کشور کنیا قرار گیرد تا جایی که امروز گفته می‌شود شرکت گوشت دولتی کنیا، سه هزار تن گوشت به این ناحیه صادر می‌کند.

اما دولت این کشور آفریقایی، به این بسنده نکرده و جست‌وجو به جهت یافتن بازارهای جدید را نیز همچنان در دستور کار خود قرار داده است، آنچنان که اواخر مهر ماه امسال اعلام شد کنیایی‌ها در حالی که نیم نگاهی به بازار دو کشور ذی‌نفوذ عربی یعنی مصر و عربستان سعودی دارند، در عین حال یک بازار مهم دیگر را هم نشان کرده‌اند تا صادرات گوشت قرمز خود را به آنجا نیز روانه نمایند. این بازار مهم که قرار است به تدریج خاطره ناخوشایند تحریم غربی‌ها را در خاطر کنیایی‌ها بی‌رنگ نماید، بازار همان کشوری است که خودش در تولید گوشت قرمز، رتبه پانزدهم جهان و ششم آسیا را دارد، اما نیاز به واردات را هم به شدت احساس می‌کند.در حقیقت سیاهان کنیا در کنار صادرات گوشتی که به کشورهای دیگر آسیایی دارند، حالا یک قرارداد نان و آب دار هم با ایران امضا کرده‌اند تا ما نیز تنها به مواهب واردات گوشت از برزیل و چین و قزاقستان و... بسنده نکرده و لقمه‌ای هم از سفره آفریقا بر کنیم؛ لقمه‌ای که برای کنیایی‌ها، صادرات ماهانه یک هزار تن گوشت را به ارمغان می‌آورد در حالی که رییس شرکت گوشت دولتی کنیا اعلام کرده است قرارداد مزبور به گونه‌ای امضا شده که امکان افزایش رقم یاد شده در آن وجود دارد.

واردات با آمار متناسب است؟

به طور کلی کشور ما به عنوان یکی از ممالکی مطرح است که از قدرت تولید گوشت قرمز مرغوب و لذیذ برخوردار است. این در حالی است که میزان مصرف سالانه این محصول در ایران بالغ بر ۹۰۰ تا ۹۵۰ هزار تن تخمین زده می‌شود و از سوی دیگر آمارها بیانگر تولید سالانه ۹۳۰ هزار تن گوشت قرمز در کشور است. با اندکی تامل بر این اعداد و ارقام به این نتیجه می‌رسیم که ایران نه نتها در تولید گوشت به خودکفایی رسیده، بلکه می‌تواند مازاد نیاز خود را صادر هم بکند، اما نکته اینجا است که با همه این شرایط، ما فعلا بیشتر از آنکه صادر‌کننده باشیم، وارد‌کننده هستیم که همین امر، دامداران معترض را بر آن داشته تا خواستار افزایش تعرفه واردات بر این محصول گردند. به این ترتیب احتمال آن می‌رود این تعرفه که از سال گذشته به صفر رسید مجددا افزایش یافته و دوباره تعرفه ۳۵ درصدی بر واردات گوشت قرمز اعمال شود.

اما این امر باعث نشده است تا وزارت جهاد کشاورزی در مقابل اعتراض تولیدکنندگان داخلی گوشت سکوت کند. اواخر مهر ماه امسال، معاون وزیر جهاد کشاورزی پیرامون اعتراض‌ها به واردات بی‌رویه گوشت از خارج، آن را چندان وارد ندانست: سال گذشته کمتر از یکصد هزار تن گوشت قرمز به منظور ذخیره استراتژیک و اجرای قانون هدفمندسازی یارانه‌ها وارد شد که امسال میزان نیاز به واردات کمتر خواهد بود و پیش‌بینی می‌شود امسال حدود ۸۰ تا ۹۰ هزار تن گوشت قرمز منجمد به منظور ذخیره‌سازی و تامین کمبود نیاز کشور وارد شود. این آمار در حالی اعلام می‌شود که به نظر می‌رسد حجم واردات گوشت از خارج کشور و تا پایان سال ۱۳۹۰، به مراتب بیش از آن چیزی باشد که معاون وزیر جهاد کشاورزی درباره آن سخن گفته است. آمار گمرک نشان می‌دهد که تنها طی سه ماهه نخست سال جاری، بالغ بر ۴۳ هزار‌تن انواع گوشت قرمز به کشور وارد شده است که اگر منحنی صعودی واردات این محصول را متناسب با همین سه ماهه فرض کنیم، آن‌گاه می‌توان پیش‌بینی کرد که تا پایان امسال، بیش از ۱۷۰ هزار تن گوشت قرمز به ایران وارد می‌شود؛ رقمی بسیار بیشتر از آنچه به عنوان سرانه مصرف ما از گوشت اعلام شده است.سال گذشته هم اوضاع بر همین منوال پیش رفت و اگر چه وزارت جهاد کشاورزی رسما اعلام کرد که در طول آن سال، کمتر از یکصد هزار تن گوشت قرمز وارد شده است؛ اما واردات ۵۰ هزار تنی این محصول طی پنج ماهه سال ۸۹، نشان داد که شاید رقم اعلامی یکصد هزار تن واردات گوشت تا پایان سال پیش، بیشتر از آن چیزی باشد که وزارت جهاد کشاورزی بر درستی آن اصرار دارد.

باز هم رد پای مافیا

یک نماینده مجلس شورای اسلامی معتقد است که «مافیای واردات» اجازه نمی‌دهد مزه خودکفایی در تولید گوشت قرمز، زیر دهان کسی مزه کند. نماینده مردم مریوان و سروآباد، قدرت این مافیا را چنان می‌داند که آنها حتی در تعدادی از نهادهای کشور هم نفوذ کرده‌اند: مافیای واردات با شگردهای مختلف و با استفاده از نفوذی که در برخی نهادهای مهم مرتبط با واردات دارد،‌ مانع از قطع واردات اقلام کشاورزی به ویژه گوشت قرمز به کشور می‌شوند و از سوی دیگر با تداوم واردات موجبات تضعیف تولید‌کنندگان داخلی را فراهم می‌کند تا با از بین رفتن این تولیدکنندگان، بازار انحصاری گوشت و مواد غذایی را در اختیار بگیرد.

پیش از این هم نایب رییس کمیسیون کشاورزی مجلس شورای اسلامی با اظهارنظری شبیه به آنچه اقبال محمدی به آن اشاره می‌کند،‌ خواستار ارائه توجیهی قابل قبول برای واردات گسترده گوشت خارجی شده بود. موضع‌گیری این نمایندگان مجلس شورای اسلامی پیرامون واردات گوشت به کشور در حالی است که سال گذشته کشورهای قرقیزستان، ارمنستان، پاکستان، استرالیا، نیوزلند، برزیل، چین و... به ایران گوشت صادر کرده‌اند و امسال هم آفریقایی‌ها وارد میدان صادرات به بازار خوش‌آب و رنگ ما شده‌اند تا ایران که گفته می‌شود می‌تواند به راحتی مصرف داخلی گوشت خود را تامین نماید، اینک به عنوان یک وارد‌کننده عمده همین محصول شناخته شود!

اعتراضات و توجیهات

مسوولان می‌گویند، بعضی وقت‌ها واردات گوشت از کشورهای دیگر الزامی است؛ چراکه به این واسطه می‌توان بازار را از تنش‌های گاه‌و‌بی‌گاه ناشی از عوامل مختلف نجات داد. از جمله این مسوولان وزیر جهاد کشاورزی است که در پاسخ به سوال یک نماینده مجلس پیرامون علت واردات فراوان گوشت در سال ۸۹ به کشور، این امر را ناشی از خشکسالی سال ۸۷ می‌داند: در سال ۱۳۸۷ بزرگ‌ترین خشکسالی را در ۴۰ سال اخیر شاهد بودیم که به موجب آن برخی از دام‌ها راهی کشتارگاه‌ها شدند و ذخایر دامی نیز دچار آسیب شد که جبران آن زمان می‌طلبد... [بنابراین] واردات گوشت با توجه به خشکسالی بی‌سابقه و کمبود تولید داخل از بابت خسارت سال ۸۷ ضروری بود. صادق خلیلیان همچنین هدفمند شدن یارانه‌ها را نیز در واردات گوشت بی‌تاثیر نمی‌داند: بخش قابل توجهی از واردات گوشت در چارچوب طرح هدفمندسازی یارانه‌ها انجام شد که بازار با شوک مواجه نشود.

موضع وزیر جهاد کشاورزی به نوعی مورد تایید رییس اتحادیه وارد‌کنندگان گوشت قرمز و سفید هم هست، آنجا که حسین صدر معتقد است: با توجه به عملکرد دام مولد، در حال حاضر ما نیازمند به واردات ۱۵۰ تا ۲۰۰ هزار تن انواع گوشت قرمز هستیم. البته به نظر نمی‌رسد که همه دست‌اندرکاران بازار گوشت، همسو با برخی از مسوولان ارشد اعتقاد چندانی به مبحث واردات این محصول داشته باشند چه آنها بر این عقیده‌اند که حمایت از تولید داخل نمی‌تواند با واردات بی‌رویه ارتباط مستقیمی برقرار نماید. رییس هیات‌مدیره مرکز همکاری‌های امور دام یکی از این افراد است که با لحنی نسبتا تند از واردات گوشت به کشور انتقاد می‌کند: واردات به حدی است که بازار از گوشت‌های منجمد ارزان و با کیفیت بسیار پایین اشباع شده و میزان مصرف گوشت داخلی نیز در این میان کاهش یافته است. وکیلی گیلانی همچنین به یکی دیگر از تبعات قابل تامل این شیوه اشباع بازار هم اشاره‌ای می‌کند که در جای خود می‌تواند مورد بررسی عمیق‌تری قرار گیرد. مجوزهای واردات گوشت قرمز به قدری صادر شده که عده‌ای این مجوزها را خرید و فروش کرده و بازار سیاه به وجود آمده است.

اعتراض‌ها البته به این محدود نشده و صنایع مرتبط با گوشت و دام را هم دربرمی‌گیرد. دبیر انجمن صنایع چرم ایران در این باره معتقد است: ادامه روند واردات بی‌رویه گوشت‌ گاوی به کشور، به نابودی صنعت دامپروری و به تبع آن صنعت چرم کشور منجر می‌شود. به گفته جهانگیر مجیدی, کشور برزیل تنها در ماه آگوست بیش از ۶۱ میلیون دلار گوشت گاو به ایران صادر کرد و ایران بهترین مشتری گوشت گاو برزیل است [در حالی که] پوست گاوی که گوشت آن به ایران صادر می‌شود، در برزیل باقی مانده و مورد استفاده صنعت چرم این کشور قرار می‌گیرد؛ ولی صنعت چرم ایران دچار کمبود شدید ماده اولیه لازم برای فرآوری است.

این در حالی است که گفته می‌شد صادرات گوشت قرمز برزیل به ایران در اسفند ماه سال گذشته (یعنی چهار پنج ماه پیش از تاریخی که مجیدی آن را نقطه اوج واردات از برزیل دانسته است) معادل ۳۲ درصد کاهش داشته است. یعنی در واقع تنها به فاصله چند ماه، رشد واردات گوشت قرمز ما از آن کشور آمریکای جنوبی به یکباره افزایش قابل توجهی یافته است؛ آنچنان که زمینه اعتراض نماینده صنایع وابسته به دام و دامپروری را نیز فراهم آورده است.

اما عوامل دخیل واردات گوشت قرمز به کشور را چه مافیا فرض کنیم و چه تلاش برای رهایی بازار از شوک کمبود، یک چیز بیش از همه به چشم می‌آید و آن اینکه فعلا به همان نسبت که دامپروران برزیلی و کنیایی شادمان از پیدا کردن مشتری پر و پا قرصی به نام ایران هستند، دامپروران و دست‌اندرکاران بازار گوشت قرمز در ایران، در این انتظار به سر می‌برند که از آنها نیز حمایت شود. این فعالان اقتصادی می‌گویند ما می‌توانیم بازار داخلی کشور را از مرغوب‌ترین نوع گوشت قرمز اشباع کنیم، فقط اگر از ما بخواهند و حمایتمان کنند.