فرش ایران در راه بازارهای جدید

آفریقای جنوبی، مالزی و چین سهم ۱۳درصدی از بازار فرش ایران دارند

نفیسه آفرین‌زاد - ظهور بازارهای نوظهور برای فرش دستباف ایران در پی یک ساله شدن تحریم فرش ایرانی از سوی آمریکا، شاید داغ‌ترین سوژه‌ای باشد که امروز در مورد این محصول صادراتی استراتژیک به عنوان یکی از وزنه‌های تجارت خارجی کشور مطرح است و پرداختن به آن، بهانه‌ای است تا سایه غفلت از این بخش را تا حدی کنار زد. بازارهایی که اکنون سهم ۱۳درصدی از فرش دستباف ایران را به خود اختصاص داده‌اند و قرار است با تمهیدات اندیشیده شده، این سهم تا پایان سال جاری به حدود ۲۵ درصد برسد.

اما فرش، جزو آن دسته اقلامی است که نامش در جهان با «ایران» اجین شده، اما متاسفانه این نام، به دلایلی چون کپی‌برداری از نقش‌های فرش دستباف ایرانی توسط رقبا، عدم بازاریابی مناسب برای فرش‌های ایرانی، عدم هماهنگی طرح‌های فرش دستباف ایرانی با سلایق جهانی، هزینه‌های بالای تولید فرش برای تولیدکنندگان و همزمان، مشکلات عدیده بافندگان فرش دستباف، هر سال، به اذعان کارشناسان، کمرنگ و کمرنگ‌تر می‌شود و همین امر، نگرانی‌ها در مورد این محصول صادراتی کشور را افزایش داده است.

پیرو این موضوع، چند سالی است که دولت درصدد افزایش صادرات فرش دستباف برآمده تا شاید جایگاه از دست رفته آن میان اقلام صادرات غیرنفتی کشور بازیابی شود.

با اقداماتی که در جهت توسعه ارزش ریالی صادرات فرش صورت گرفت، سال گذشته بود که بالاخره صادرات فرش دستباف توانست از مرز ۵۰۰ میلیون دلار عبور کند و تا حدی، چشم‌انداز صادراتی این محصول را روشن سازد.

اگرچه این خوشبینی دوام چندانی نداشت و آمار افزایشی صادرات فرش دستباف در چهار ماه ابتدایی سال جاری، با کاهش ۹ درصدی نسبت به مدت مشابه سال قبل روبه‌رو شد.

در مجموع، در چهار ماه نخست امسال، یک هزار و ۶۰۰ تن فرش دستباف به ارزش ۱۳۸ میلیون دلار صادر شد که این رقم، نسبت به مدت مشابه سال قبل که دو هزار و ۴۰۰ تن فرش دستباف به ارزش ۱۵۲ میلیون دلار بود صادر شده بود، کاهشی ۹ درصدی نشان می‌دهد.

موضوعی که به ‌نوعی، تمامی تلاش‌ها برای افزایش صادرات فرش دستباف را زیر سوال برد و باز هم، به بروز نگرانی در مورد آینده صادراتی این کالا انجامید.

آمار متورم صادرات فرش!

اما فیصل مرداسی، رییس مرکز ملی فرش ایران، این موضوع را به ‌نوعی دیگر توضیح می‌دهد و اساسا این امر را با اشاره به آنچه که «غیرنرمال بودن» آمار صادراتی مذکور در شرایط تحریم می‌خواند، توجیه می‌کند.

آن طور که مرداسی در این باره می‌گوید؛ آمریکا تا شش ماه نخست سال گذشته، عمده‌ترین واردکننده فرش دستباف از ایران محسوب می‌شد، اما آمار صادراتی مدت مذکور، با توجه به آغاز زمزمه‌های تحریم فرش دستباف ایران از سوی آمریکا، آماری غیرنرمال و متورم به نظر می‌رسد؛ چرا که این آمار، به‌رغم بروز مشکلات فراوان در صادرات فرش به آمریکا، نسبت به مدت مشابه سال ۱۳۸۸، ۴۹ درصد رشد از خود نشان می‌دهد. باید گفت که در واقع تجار می‌خواستند قبل از آغاز تحریم، تا حد ممکن فرش صادر کنند و این موضوع شاید به غیرنرمال بودن آمار مورد اشاره منجر شده است.

اشاره مرداسی به «غیرنرمال» بودن آمار صادرات فرش در سال ۸۹ بر این اساس است که طبق آمار واقعی، در سال ۱۳۸۸، رقم کلی صادرات فرش دستباف به آمریکا ۹۰ میلیون دلار بود؛ اما در شش ماه ابتدایی سال ۸۹، تاجران ایرانی توانستند تنها ۷۵ میلیون دلار فرش دستباف به آمریکا صادر کنند.

رییس مرکز ملی فرش دستباف ایران بر این اساس، کاهش ۹ درصدی صادرات فرش، آن هم نسبت به یک دوره آماری غیرطبیعی را پذیرفتنی می‌داند و در عین حال تاکید می‌کند که ما با وجود تحریم آمریکا، سال گذشته، مرز ۵۰۰ میلیون دلار برای صادرات فرش دستباف را رد کردیم که این موضوع نشان‌دهنده بی‌تاثیر بودن تحریم آمریکا است.

مرداسی البته از صادرات غیرمستقیم فرش دستباف به آمریکا نیز سخن می‌گوید و یادآوری می‌کند: به‌رغم تحریم فرش دستباف ایرانی از سوی آمریکا، کشورهای امارات، افغانستان، پاکستان، ترکیه و کانادا رشد غیرطبیعی در واردات فرش از ایران داشته‌اند تا فرش وارداتی را به آمریکا صادر کنند.

هدف گذاری ۶۰۰ میلیون دلاری صادرات فرش

او سپس به هدف‌گذاری ۶۰۰ میلیون دلاری صادرات فرش دستباف در سال جاری نیز اشاره و خاطرنشان می‌کند: هرچند، با توجه به رکود بازار فرش اروپا، رسیدن به این هدف‌گذاری، مشکل است؛ اما سعی مرکز ملی فرش رسیدن به این هدف‌گذاری‌ و افزایش صادرات ۵۵۶ میلیون دلاری به ۶۰۰ میلیون دلار است؛ چرا که به هر حال، هنوز مردم آمریکا طالب فرش‌های دستباف ایرانی هستند.

آن طور که رییس مرکز ملی فرش در این باره می‌گوید: اولین گام در این مورد، غفلت نکردن از بازارهای سنتی فرش دستباف ایرانی است و البته برنامه‌هایی نیز برای بازارهای جدید فرش در نظر گرفته‌ شده است؛ زیرا قدرت مانور در این بازارها بیشتر است و می‌توان به سرعت، حجم صادرات به این بازارها را افزایش داد.

سهم بازارهای جدید از فرش ایران

شاید منظور این مقام مسوول در این حوزه، بازارهای نوظهور فرش کشورهایی چون آفریقای جنوبی، مالزی و چین باشد که سطح تقاضای آنها برای فرش ایرانی بسیار بالا برآورد شده است. در این بین، حجم صادرات فرش به این بازارهای هدف جدید، ۷۰ میلیون دلار برآورد شده و سهم این کشورها از کل صادرات فرش دستباف ایران به دنیا نیز رقم ۱۳ درصد را نشان می‌دهد.رییس مرکز ملی فرش در ادامه، با اشاره به برگزاری بیستمین نمایشگاه بین‌المللی فرش دستباف تهران از اول مهر ماه نیز برگزاری چنین نمایشگاه‌هایی را یکی از راه‌های افزایش صادرات و حفظ بازارهای جهانی فرش دستباف ایران می‌داند. در این بین البته، برای روان‌تر کردن چرخه تولید فرش دستباف در کشور از جشنواره فروش فرش دستباف در داخل کشور نیز نباید غافل شد که سال گذشته در ۱۴ استان کشور برگزار شد و امسال نیز قرار است در ۲۴ استان کشور برگزار شود. توجه به این جشنواره از آن جهت حائز اهمیت است که نگاه همزمان به دو بازار داخلی و خارجی را به نوعی شرط موفقیت در حوزه تجارت فرش دستباف دانست.

البته به اعتقاد کارشناسان و فعالان بخش هنر - صنعت فرش، در شرایط فعلی، قیمت بالای فرش دستباف یکی از مهم‌ترین دلایل عدم رغبت ایرانیان برای خرید فرش دستباف محسوب می‌شود.

مردم فرش ارزان بخرند

در این رابطه سید عباس کسایی‌فر، رییس اتحادیه فروشندگان فرش دستباف تهران توضیحات مفصل‌تری می‌دهد. او هرچند معتقد است که قیمت بالای فرش دستباف ایرانی به ‌دلیل هزینه‌های بالای تولید آن از بهترین مواد اولیه است، اما در عین حال تاکید می‌کند که مردم می‌توانند با هزینه‌هایی پایین‌تر فرش‌ دستباف خریداری کنند. کسایی فر می‌گوید: فرش‌های هنری دستباف قیمت بسیار بالایی دارند؛ اما لزومی ندارد که مردم به دنبال خرید این نوع فرش‌ها باشند و اساسا شمار خریداران این فرش‌ها هم محدود است. مردم می‌توانند با هزینه کردن رقمی در حدود یک میلیون و ۵۰۰ هزار تومان، فرش‌های ۶ متری کاشان، اردکان، خراسان و نایین را خریداری کنند، البته قیمت این فرش‌ها نیز بسته به طرح، نوع بافت و کیفیت مواد اولیه، به حدود ۴ میلیون تومان هم می‌رسد.

الزام زوج‌های جوان به خرید فرش دستباف

رییس اتحادیه فروشندگان فرش دستباف تهران در مورد قرارگرفتن فرش دستباف در سامانه طرح خرید اعتباری کارکنان دولت نیز تصریح می‌کند: ‌ما اطلاعات زیادی در مورد این طرح نداریم؛ اما از صندوق مهر امام‌رضا خواسته‌ایم که سقف تسهیلات خود را به‌ زوج‌های جوان افزایش دهد و مقداری از وام پرداختی خود به آنها را منوط به خرید فرش دستباف کند.

البته او تاکید می‌کند که اجرایی شدن مواردی از این قبیل، نیاز به فرهنگ‌سازی هرچه بیشتر در مورد فروش فرش دستباف در داخل دارد. بر اساس آمار، در حال حاضر، تنها حدود ۱۰ تا ۲۰ درصد از تولید فرش دستباف کشور در بازار داخلی مصرف می‌شود که افزایش این سهم، نیاز به یک برنامه‌ریزی دراز مدت و اصلاح و تغییر رویه ها و راهبردهای تولید و مصرف فرش دستباف دارد.