احسان قمری

اگر چه قرار است در راستای طرح تحول اقتصادی، روند اعطای مشوق‌های صادراتی نیز به تدریج تغییر کند، اما نکته قابل‌توجه میزان کارآمدی روش‌های پرداختی یارانه‌ها و جوایز صادراتی در شرایط کنونی است. سوالی که مطرح است این است که چرا به‌رغم افزایش انواع مشوق‌ها و جوایز صادراتی طی سال‌های اخیر، مشاهده می‌شود که ایران مزیت صادراتی خود را در بسیاری از بازارهای صادراتی فرش، پسته، خرما، زعفران و بسیاری از کالاهای واجد مزیت از دست داده است تا کشورهایی مانند چین و پاکستان و هند جایگاه ایران را در بازارهای جهانی بگیرند. شاید بتوان پاسخ این سوال و سوالاتی از این دست را در روش پرداخت تسهیلات پیدا کرد. به نظر می‌رسد اجرای سیاست‌های آزمون و خطا دیگر کارآیی ندارد و تدابیری چون پرداخت‌های نقدی و مستقیم یا واگذاری سهام کارآیی خود را از دست داده‌اند. هرچند در شرایط خاصی از اقتصاد چاره‌ای جز پرداخت‌های مستقیم وجود ندارد، ولی در بلندمدت این سیاست کارآیی خود را از دست خواهد داد. ضمن اینکه پرداخت‌های نقدی، انرژی صادرکنندگان از یک سو و متولیان پرداخت تسهیلات از سوی دیگر را تلف می‌کند، همچنین ارزیابی پرداخت تسهیلات را با مشکل مواجه می‌سازد.

به نظر می‌رسد دیگر وقت آن رسیده است که یارانه‌های صادراتی به جای پرداخت به صادرکنندگان به صادرات اختصاص پیدا کند. به عبارت دیگر لازم است جوایز و یارانه‌ها بیشتر به دنبال اصلاح زیرساخت‌ها و حل کردن معضلات صادرکنندگان باشند. بی‌تردید صادرکنندگان جهت توسعه بازار خود مشکلات زیادی دارند که برخی از این مشکلات خاص صادرکننده‌ای خاص است و برخی مبتلا به همه صادرکنندگان. بی‌شک حل مشکلات عمومی صادرکنندگان خواسته همه صادرکنندگان بوده و قریب به اتفاق آنها از وضعیت پرداخت‌های غیر‌مستقیم رضایت خواهند داشت. به عبارت دیگر به جای اینکه نقدا به صادرکنندگان پرداخت‌هایی انجام دهیم و این پرداخت‌ها همه ساله ادامه پیدا کند بهتر است زیرساخت‌های صادراتی را یکبار برای همیشه اصلاح کنیم. زیرساخت‌هایی مانند حمل‌و‌نقل و خدمات بانکی و گمرکی. از سال ۱۳۸۱ تاکنون ۹۰۲۵ میلیارد ریال به صادرکنندگان پرداخت شده است و هر ساله هم به این مبلغ افزوده می‌شود. به راستی اصلاح سیستم حمل‌و‌نقل درون کشوری و برون کشوری و خدمات بانکی چقدر هزینه دارد؟ در عصر هدفمند کردن یارانه‌ها، هدفمند کردن یارانه‌ها و جوایز صادراتی به معنای کمک به صادرات است نه کمک به صادرکنندگان. کمک به صادرات نتیجه‌ای نخواهد داشت جز اقناع صادرکنندگان و ایجاد شرایط بهتر برای ورود هرچه گسترده‌تر به بازارهای جهانی.

بخش اول این مقاله تحلیلی روز پنج‌شنبه گذشته در همین صفحه منتشر شد.