در گفت‌وگوی «دنیای اقتصاد» با رییس کل گمرک ایران مطرح شد
استقرار گمرک در ۵۰ نقطه جدید
پرونده‌های فساد در گمرک، نه سنگین است نه زیاد
سارا صفاری- تصویری که از دکتر عباس معمار نژاد در ذهن داشتم، حضورش به عنوان استاد حقوق اساسی در دانشگاه آزاد بود تا اینکه «استاد»، رییس کل گمرک شد و این بار نه به عنوان دانشجو که در مقام خبرنگار رو در روی او نشستم.
عکس: نگار متین‌نیا
پرونده‌های فساد در گمرک، نه سنگین است نه زیاد
سارا صفاری- تصویری که از دکتر عباس معمار نژاد در ذهن داشتم، حضورش به عنوان استاد حقوق اساسی در دانشگاه آزاد بود تا اینکه «استاد»، رییس کل گمرک شد و این بار نه به عنوان دانشجو که در مقام خبرنگار رو در روی او نشستم. معمار نژاد حدود یک دهه در وزارت بازرگانی خدمت کرده و از سال گذشته سکان‌دار مدیریت گمرک در وزارت امور اقتصادی و دارایی شده؛ سازمانی که چشم دولت برای تامین بخش عمده‌ای از بودجه‌اش به آن دوخته شده است. وقتی از او پرسیدم «چطور شد به گمرک آمدید؟»، پاسخ داد «من ۲ سال دبیر کارگروه تحول گمرکی بودم؛ بنابراین ۲ سال گمرک را رصد می‌کردم» بعد گفتم «خب، پس از ۲ سال قبلش برای گمرک برنامه داشتید!» با خنده جواب داد «من برنامه‌ای نداشتم.»
* طرح آمایش سرزمینی از مدتی پیش همسو با موضوع زیرساخت‌های تجاری با جدیت از سوی مدیران وزارت بازرگانی مطرح شده، جایگاه و برنامه گمرک ایران در عملیاتی شدن این طرح کجا است؟
وقتی که ما از آمایش سرزمینی صحبت می‌کنیم معنی آن، این است که با توجه به شاخص‌های اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و فرهنگی و جغرافیایی برای استقرار واحدهای گمرکی جانمایی کنیم. ما معتقدیم در واحدهای مستقر گمرکی در سطح کشور به طور کامل این شاخص رعایت نشده، به همین دلیل است که در قانون برنامه پنجم ماده‌ای داریم که گمرک را موظف می‌کند تا پایان برنامه، ۳۰ درصد واحدهای گمرکی را کاهش دهد. ما برای اینکه ببینیم این ۳۰ درصدی که باید کاهش دهیم کدام گمرکات هستند طرحی به نام مطالعات آمایش سرزمینی تدوین کردیم و فکر می‌کنم تا پایان مهر ماه یا اوایل آبان ماه نتیجه مطالعات مشخص شود و آن وقت می‌توانیم بگوییم کجاها باید گمرک داشته باشیم و کجاها نباید داشته باشیم. البته در کنار آمایش گمرکی باید به آمایش صنعت، تجارت کشور هم دقت داشته باشیم.
گمرکات کشور در حال حاضر چه وضعیتی دارند؟
ما الان ۱۶۷ واحد گمرکی داریم که فقط ۴۰ درصد حجم تجارت از یک واحد گمرکی شهید رجایی صورت می‌گیرد، ضمن اینکه به طور کلی ۹۸ درصد حجم تجارت در حدود ۵۰ گمرک صورت می‌گیرد و ۲ درصد حجم تجارت ما از مابقی گمرکات که همان ۱۱۷ گمرک کشور هست، انجام می‌شود و این نشان می‌دهد ما جانمایی درستی از گمرکات در سطح کشور نداریم. این را هم اضافه کنم که دولت و مجلس حدود ۵۰ منطقه ویژه اقتصادی را تصویب کردند که لازمه ایجاد هر منطقه اقتصادی حضور گمرک است و بدون حضور گمرک یک منطقه ویژه اصولا رسمیت پیدا نمی‌کند؛ بنابراین ما باید در ۵۰ نقطه جدید در کشور هم مستقر شویم که این کار ما را سخت تر می‌کند.
* به این ترتیب تا پایان آبان ماه امسال گمرکات کشور بر اساس شاخص‌های طرح آمایش تجاری، ساماندهی می‌شوند؟
بله، اما ما صبر نکردیم و کار را شروع کردیم اتفاقا از تهران هم شروع کردیم ما ۷ گمرک در تهران داشتیم و با ادغام این گمرکات این ۷ گمرک را به ۲ گمرک تبدیل کردیم. اولویت بعدی ما تعیین تکلیف بازارچه‌های مرزی است. ما الان به تعبیری ۵۷ و به تعبیر دیگر۵۹ بازارچه مرزی داریم که بر اساس آمار از این تعداد فقط حدود ۳۵ بازارچه مرزی فعال و مابقی غیرفعال است؛ بنابراین براساس توافق صورت گرفته با وزارت کشور انجام مطالعاتی در مورد بازارچه‌های مرزی شروع شده که بازارچه‌هایی را که هنوز راه نیفتاده و تعطیل‌اند از لیست خارج، و بازارچه‌هایی که فعال هستند، اما حجم فعالیت‌شان هیچ تناسبی با سرمایه‌گذاری و اهداف ایجاد بازارچه ندارد را نیز تعیین تکلیف می‌کنیم. خوشبختانه از همین هفته گذشته یک گروه کارشناسی مامور بررسی بازارچه‌های استان ایلام، کرمانشاه و کردستان شدند تا بتوانیم در موردشان تصمیم‌گیری کنیم.
* مدیران سابق گمرک همواره به بودجه سالانه این نهاد مهم دولتی انتقاد داشتند و آن را متناسب با ساختار نیروی انسانی و برنامه‌هایی گمرک نمی‌دانستند. به نظر می‌رسد این چالش امسال نیز باقی است ضمن اینکه دولت در طرح تحول اقتصادی اصلاح نظام مالیاتی و گمرکی را با هدف کسب درآمد بیشتر دنبال می‌کند و مجلس هم در این فرآیند با دولت تعامل دارد. شما چه دیدگاهی در این خصوص دارید؟
من معتقدم گمرک از نظر بودجه در سال‌های گذشته مظلوم واقع شده. منظور من از بودجه هم بودجه جاری و هم تملک دارایی‌های سرمایه‌ای است. یعنی اینکه هم پرسنل گمرک نتوانستند متناسب با خدماتی که ارائه می‌دهند دریافتی داشته باشند و هم ساختمان‌ها و واحدهای گمرکی نتوانستند تجهیز شوند، اما ما دو کار برای بودجه انجام دادیم که فکر می‌کنم امسال نتیجه دهد. نکته اول اینکه ما با معاونت راهبردی و برنامه‌ریزی ریاست جمهوری و با کمیسیون تلفیق لایحه بودجه سال ۱۳۹۰ ارتباط تنگاتنگی داشتیم و بودجه بسیار مناسبی نسبت به سال‌های گذشته در اختیار گمرک قرار گرفته است و نکته دوم اینکه در قانون امور گمرکی موضوعی پیش‌بینی شده و چون هنوز در انتظار مصوبه شورای نگهبان است من خیلی نمی‌خواهم روی آن مانور دهم. در قانون جدید امور گمرکی هم که تصویب مجلس رسیده و ان‌شاءا... در شورای نگهبان هم به تصویب می‌رسد امکان خیلی خوبی برای تجهیز گمرکات دیده شده است. البته استفاده از ظرفیت‌های بخش خصوصی که کشورهای دیگر دنیا به این سمت رفتند بسیار کمک‌کننده است؛ بنابراین ما راهبرد برون سپاری را در فعالیت‌هایمان به شدت مورد توجه قرار خواهیم داد، یعنی فعالیت‌هایی که جنبه تصدی گری دارد مثل انبارداری، تخلیه و بارگیری و تجهیز گمرکات به دستگاه‌های بازرسی را می‌توانیم از طریق بخش خصوصی انجام دهیم.
شما بارها به این موضوع برون سپاری اشاره کرده‌اید، اما فعالان بخش خصوصی هنوز رویکرد عمل گرایانه‌ای در این زمینه شاهد نبوده‌اند...
در آینده بسیار نزدیک نحوه همکاری ما با بخش خصوصی در زمینه تامین تجهیزات کنترلی مثل ایکس ری اعلام خواهد شد. توجه داشته باشید که اولین مجوز را ما برای راه‌اندازی انبارهای اختصاصی بخش خصوصی در نزدیک مرز بازرگان صادر کردیم که در آینده‌ای بسیار نزدیک به بهره‌برداری خواهد رسید. ما معتقد هستیم که باید از ظرفیت بخش خصوصی برای تجهیز گمرکات استفاده کنیم؛ بنابراین باید از روش‌های دیگر تامین مالی استفاده کنیم، ضمن اینکه تعداد زیاد واحدهای گمرکی یکی از نکاتی بوده که امکان تجهیز آنها را فراهم نکرده است.
* با توجه به اینکه از سوی روسای قبلی بر رابطه مستقیم افزایش حقوق و دستمزدها با کاهش فساد در این بخش بسیار تاکید شده است در مورد افزایش حقوق و مزایای کارکنان گمرک تصمیمی گرفته شده است؟
بله، در ماده ۱۶۲ قانون امور گمرکی که توسط مجلس تصویب شده امکان بسیار خوبی برای حقوق کارکنان گمرک دیده شده است.
* در گذشته ایجاد گمرکات اختصاصی یکی از اهداف گمرک بود، الان چه تعداد گمرک اختصاصی داریم؟
ما برای ۲۸ گروه کالایی گمرک اختصاصی تعریف کردیم؛ ۱۵ گروه کالایی وارداتی و ۱۳ گروه کالایی صادراتی. ۱۴ گمرک اختصاصی نیز هم اکنون داریم.
* نسبت به ۱۶۷ واحد گمرکی ۱۴ گمرک اختصاصی ناچیز نیست؟
ببینید این اشتباه را همه دوستان می‌کنند ما اگر این ۱۴ تا را از ۱۶۷ گمرک بگیریم بله خیلی ناچیز است، اما اگر آن ۱۴ تا را از ۲۰ گمرکی بگیریم که ۹۰ درصد حجم تجارت را دارند رقم خیلی بزرگی است.
*برنامه‌ای برای افزایش تعداد گمرکات اختصاصی دارید؟
واقعیت این است که گمرکات باید تجهیز شوند ما برای اختصاصی کردن گمرکات نیاز به افراد متخصص داریم و به تناسب نیروهای متخصصی که در زمینه هر گروه کالایی داریم باید گمرکات اختصاصی را افزایش دهیم. الان تصورمان این است که در زمینه گمرکات اختصاصی هیچ مشکلی نداریم و تقاضایی هم نداریم با این حال اگر از سوی صادرکنندگان تقاضایی برای گمرکات اختصاصی وجود داشته باشد حتما آن را بررسی می‌کنیم.
* دوایر ارزش چند سال پیش حذف و مجددا احیا شد، اما گویا هنوز در برخی گمرکات این دوایر ارزش همچنان وجود ندارد آیا این مساله موجب کم اظهاری در واردات نمی‌شود؟
ما در تمام گمرکات دایره ارزش داریم و با راه‌اندازی سیستمی به نام سیستم ارزش وب بنیاد، فعالیت دوایر ارزش را گسترش دادیم. سیستم دوایر ارزش در ۵۰ گمرک اصلی ما فعال است، ارزش کالاها را در سیستم وارد می‌کنند و اگر سابقه ترخیص داشته باشند به شکل آنلاین در اختیار کارشناس ارزش قرار می‌گیرد و می‌تواند بر مبنای آن تشخیص درست‌تری در اظهارنامه‌های گمرکی داشته باشد. ما به دنبال تقویت این رویه برای گروه‌های کالایی خاص که ممکن است مغایرتی در ارزش یا اظهار آنها وجود داشته باشد، هستیم. ما از این کار دو هدف داریم؛ یکی اینکه حقوق دولت را به درستی وصول کنیم و دو اینکه امکان رقابت غیر‌منصفانه را بین واردکنندگان به حداقل برسانیم.
* در سال‌های گذشته پرونده‌هایی در خصوص فساد در گمرکات وجود داشته که هر چند تعداد این پرونده‌ها کم بوده، اما از پرونده‌های سنگین دستگاه‌های قضایی به حساب می‌آمده؛ با این پرونده‌ها چه کرده‌اید؟
اینکه این پرونده‌ها بزرگ و سنگین بوده، برداشت شماست.
* برداشت شخصی نیست اخبار و گزارش‌ها این را تایید می‌کند...
نه، برداشت شما و دیگران است و ما واقعا چنین برداشتی نداریم. در بدنه گمرک انسان‌های بسیار شریف زحمت کش و متخصصی حضور دارند، ولی مانند هر سازمان دیگری، در گمرک هم ممکن است تخلفاتی صورت گیرد، اما این تخلفات نسبت به کل مجموعه همکاران ما قطعا بسیار کم است.
*کم، اما بزرگ!
واقعیت این است که هیچ‌کس نمی‌تواند برآورد دقیقی داشته باشد نه شما که می‌گویید خیلی زیاد است و نه من که می‌گویم خیلی کم است اما ما باید اقدامات پیشگیرانه خود را در این زمینه داشته باشیم. همان طور که شما گفتید باید همکارانمان که وصول‌کننده درآمدهای دولت هستند خود تا حدودی تامین شوند. ما از یک طرف داریم پیگیری می‌کنیم که حقوق و مزایای همکارانمان بهبود پیدا کند و از طرف دیگر بنا داریم که برخورد با تخلفات داخل گمرک را شدت ببخشیم. این به معنای آن نیست که قدرت و جسارت تصمیم‌گیری را در همکارانمان کم کنیم. من بارها هم گفتم که همکاران ما در گمرک باید جسارت تصمیم‌گیری داشته باشند. اگر تصمیم گرفتند که اشتباه بود، اما عمدی نبود اشکالی ندارد بالاخره می‌گویند دیکته نانوشته غلط ندارد. آدم از میان چهار تا تصمیمی که می‌گیرد ممکن است یکی هم غلط باشد.
یکی از کارهایی که من به شدت دنبال آن هستم ایجاد امکانات برای همکارانمان و نیز گسترش سیستم الکترونیکی در گمرک است. زیرا من معتقدم برای جلوگیری از فساد و تخلف باید از رو در رو شدن مودی با ممیز خودداری کنیم. راهکار آن هم استفاده از سیستم‌های الکترونیک است که ما به شدت برنامه‌ای را تحت عنوان حرکت به سمت گمرک نوین یا مدرنیزه کردن گمرک در دستور کار داریم که یکی از آنها بحث استفاده از فناوری‌های جدید اطلاعاتی و ارتباطی و بازرسی مثل همین ایکس ری است. نکته سومی که من به دنبال آن هستم تقویت و فعال نمودن هیات‌های رسیدگی به تخلفات در داخل گمرک است، اما باید در نظر بگیریم که ۵۰ گمرکی که ۹۸ درصد حجم تجارت کشور را انجام می‌دهند، از نظر دفاتر صدور قبوض، انبارداری و کنترل امور وضعیت نسبتا مطلوبی دارند نه مطلوب!
ارسال نظر