خودکفا هستیم اما وارد هم می‌کنیم!
معمای مرغ و تخم‌مرغ در ایران
مهران موسوی خوانساری- در حالی که دانشمندان بالاخره موفق شدند با مطالعه روی پوسته تخم‌مرغ به این نتیجه برسند که ابتدا مرغ به‌وجود آمده و بعد تخم‌مرغ، اما ظاهرا هیچ دانشمندی هنوز نتوانسته از پس حل معمای مرغ و تخم‌مرغ در کشور ما برآید!به ویژه آنکه با شیوع نوعی آنفلوآنزای فوق حاد از اواخر سال گذشته و تسری آن به دامداری‌های چند استان، این معما پیچیده‌تر هم شده است تا جایی که طی کمتر از یک ماه قیمت تخم‌مرغ گرانی ۸۰درصدی را تجربه کرد. البته ماجرای ما در ایران از جنس آن قدیمی‌ترین معمای تاریخ بشر نیست، بلکه اینجا مرغ و تخم‌مرغ در معادله‌ای دو مجهوله گرفتار آمده‌اند که یک سر آن به چرایی افزایش ناگهانی قیمت این دو محصول مهم در برهه‌ای از سال ختم می‌شود و سر دیگرش می‌رسد به واردات از چین و هلند و برزیل و البته چگونگی تنظیم بازار و نامشخص بودن متولی اصلی این بازار و گله تولیدکنندگان از عدم‌حمایت‌های لازم و ... .
در این میان هدفمند‌شدن یارانه‌ها هم مزید برعلت شده تا فریاد فعالان این صنعت از افزایش هزینه‌هایشان همزمان با بی‌ثباتی در بازار مرغ و تخم‌مرغ به آسمان بلند شود و آنها هم به‌سهم خود،طالب یارانه‌های نقدی در ازای ارزان‌شدن این محصولات باشند. دبیر انجمن صنفی مرغداران اصفهان می‌گوید: «دولت اگر می‌خواهد مرغ را با قیمتی ارزان به مردم ارائه دهد باید یارانه مرغ را به تولیدکنندگان داخلی پرداخت کند.» درمقابل اما رییس سازمان بازرگانی استانی تهران عقیده دارد حالا که عصر، عصر بسته‌های پیشنهادی است، پس چرا صنعت مرغداری از این موهبت بی‌بهره بماند: «وزارت بازرگانی با همکاری وزارت جهاد کشاورزی و سازمان دامپزشکی، در حال برنامه‌ریزی برای حمایت از صنعت مرغداری با بسته‌های حمایتی است تا بتواند تقویت عرضه مرغ گرم و تثبیت قیمت آن را در حد کنترل‌شده داشته باشد.» این در حالی است که رییس جامعه دامپزشکان به‌طور کلی معتقد است ما را به خیر این بسته‌ها و حمایت‌ها امیدی نیست؛ پس لطفا همه‌چیز را به‌دست خود فعالان صنعت مرغ و تخم‌مرغ بسپارید: «ما فقط می‌خواهیم دولت تنظیم بازار را به تولیدکنندگان مرغ و تخم‌مرغ بسپارد، همین!»
خلاصه آنکه حرف‌ها و اظهار‌نظرها در این بازار آشفته که روزی تخم‌مرغش چینی می‌شود و روزی دیگر، مرغ یخ‌زده‌اش تنظیم‌کننده بازار، همچنان ادامه دارد، فارغ از آنکه بانک مرکزی اواخر فروردین‌ماه امسال اعلام کرد که قیمت تخم‌مرغ ۴/۷ درصد و مرغ، ۸/۴ درصد نسبت به اواخر اسفند ۸۹ افزایش یافته است و این یعنی آنکه فعلا مرغ‌ها فقط برای اشراف تخم می‌گذارند و قصاب‌ها هم آنها را فقط پای همین طبقه جامعه ذبح می‌کنند!
وضعیت مناسب، نتیجه نامناسب
در حالی که صنعت مرغداری جهان، آب ۱۷۰سالگی را هم نوشیده است، ما در ایران قریب ۷۰سال است که مرغدار شده‌ایم و این یعنی آنکه حدود صدسالی از تجربه صاحبان اصلی صنعت مرغ در جهان عقب‌تر هستیم، اما ظاهرا این موضوع باعث نشده که سازمان خوار‌بار جهانی (FAO) اعلام کند ایران از نظر تولید گوشت مرغ و تخم‌مرغ به‌ترتیب رده‌های پانزدهم و شانزدهم جهانی را به‌خود اختصاص داده است.
گفته می‌شود تولید تخم‌مرغ ایران بیش از یک‌درصد تولید جهانی است و بنابر اعلام دبیر انجمن صنفی مرغ گوشتی، قرار است رکورد تولید گوشت مرغ هم در سال جاری از مرز یک‌میلیون و ۷۳۰هزارتن بگذرد. البته تا پایان برنامه پنجم توسعه باید سالانه یک‌میلیون و ۶۶۰هزار تن گوشت مرغ تولید می‌شد که این امر محقق گردید و حالا سالانه باید شش‌درصد بر این میزان افزوده شود. از طرفی همین دبیر محترم، سال گذشته گفته بود که صنعت مرغ کشور توان تولید دومیلیون و ۲۰۰هزار تن گوشت مرغ و یک‌میلیون تن تخم‌مرغ را هم دارد که این ارقام بیش از آن چیزی است که برای تولید این دو محصول در سال‌جاری پیش‌بینی می‌شود.
به این ترتیب به‌نظر می‌رسد وضعیت ما در تولید مرغ و تخم‌مرغ، به‌طور نسبی مناسب بوده و در بدبینانه‌ترین حالت، کفاف بازار داخلی را می‌دهد، به‌خصوص که مصرف مرغ و تخم‌مرغ ایرانی‌ها، آنقدرها هم بالا نیست و با سرانه جهانی تفاوتی ندارد. پس با این حساب چرا بازار این محصولات هربار باید دچار تنش شده و با بالارفتن قیمت‌ها،سیل واردات را از کشورهای دیگر پذیرا باشد؟
منطق نامعلوم
اواخر پاییز سال۸۵، خبری روی خروجی خبرگزاری‌های داخلی آمد مبنی بر اینکه یک مقام آگاه در وزارت جهاد کشاورزی اعلام کرده است در راستای «تنظیم بازار»، واردات مرغ و تخم‌مرغ به کشور آزاد شده و متقاضیان می‌توانند برای گرفتن مجوز واردات، به این وزارتخانه مراجعه کنند. این خبر درواقع موید آن بود که دولت پذیرفته است قیمت این دو محصول در آن زمان بالا بوده و بنابراین لازم است تا برای «تنظیم بازار» دست به واردات از کشورهای دیگر زد. همان مقام آگاه هم در سال۸۵ در گفت‌وگو با خبرگزاری‌ها این موضوع را تایید کرد: «آزادسازی واردات مرغ و تخم‌مرغ در راستای کاهش قیمت آنها صورت می‌گیرد.»
این اقدام دولت که همزمان با کاهش تعرفه مرغ و تخم‌مرغ صورت می‌گرفت، بلافاصله با اعتراض تولیدکنندگان داخل مواجه گردید و کار به آنجا رسید که مجلس درحمایت از این تولیدکنندگان، به وزیر بازرگانی تذکر داد و خواستار آن شد که از واردات بی‌رویه جلوگیری شود، اما این پی‌گیری‌ها به سرانجامی نرسید. این ماجرا ادامه پیدا کرد تا سال گذشته که یک عضو اتحادیه مرغداران خراسان‌رضوی از تعطیلی قریب‌الوقوع ۳۰درصد از واحدهای تولیدی این استان به همین دلیل خبر داد و اینکه مصرف‌کنندگان به جای تولید داخل باید از تخم‌مرغ‌های خارجی استفاده کنند: «نه‌تنها صادرشدن ۲۰درصد تخم‌مرغ تولیدی کشور صورت نمی‌گیرد، بلکه با کمال تاسف، تخم‌مرغ از چین، هند،پاکستان و ترکیه وارد کشور می‌شود.»البته این فعال صنعت مرغ و تخم‌مرغ سخنی از هلند به میان نیاورد که محصول تخم‌مرغ آن کشور در بازار بعضی شهرهای ایران، تحت عبارت فریبنده «طلوع مرغ زرد طلایی» به فروش می‌رسید، اما به‌هر حال موضوع واردات بی‌رویه از کشورهای متعدد آنقدر نگران کننده هست که نقش یک کشور و دو کشور در این میان خیلی‌پررنگ نباشد.
به‌جز بازار تخم‌مرغ،اوضاع و احوال در بازار مرغ هم آنقدرها رضایت‌بخش نیست و فعالان این بخش نیز از حجم واردات مرغ به کشور می‌نالند. در این رابطه شاید گفته‌های علی آذروش،دبیر انجمن پرورش‌دهندگان مرغ در سال گذشته بتواند تابلویی کوچک از آنچه در بازار مرغ‌های وارداتی می‌گذرد ترسیم نماید: «... گوشت مرغ برزیلی در بازارهای کشور خودنمایی می‌کند [به‌طوری که] به گفته کارشناسان، هر ۱۵۰۰دلار واردات در این صنعت، یک شغل را از بین می‌برد. آیا منطقی است که دولت با واردات،برای کارگران خارجی اشتغال ایجاد کند؟! ثبات بازارهای مصرف با تولید داخل امکان‌پذیراست؛ در حالی که هم‌اکنون ۴۰درصد ظرفیت صنعت خالی است. اینکه دولت با چه منطقی مرغ منجمد وارد می‌کند، معلوم نیست.»
دولت معتقد است منطقش در واردات مرغ و تخم‌مرغ به کشور، «تنظیم بازار» و رساندن این محصولات به دست مصرف کننده با قیمتی مناسب است. برهمین اساس هم ماه پیش باتوجه به روند روبه‌رشد قیمت مرغ و تخم‌مرغ در کشور، توزیع گسترده مرغ منجمد ۲۹۵۰ تومانی در دستور کار قرار گرفت تا به این‌ترتیب از گران‌شدن بیشتر این محصول جلوگیری شود. اما جالب آن است که وزارت جهاد کشاورزی اعلام کرده به‌دلیل اینکه ایران در زمینه تولید گوشت مرغ و تخم‌مرغ به خودکفایی رسیده،لذا نیازی هم به واردات احساس نمی‌شود!
سعادت‌ا... عباسی، معاون این وزارتخانه در این‌باره معتقد است که اوضاع تولید در ایران چنان مناسب است که کشور ما از حیث تولید گوشت مرغ رتبه پنجم آسیا و رتبه سیزدهم جهان (دو پله بالاتر از آمار)AFO را به خود اختصاص داده است. دبیر انجمن‌صنفی مرغ گوشتی هم در کلیات موافق‌نظر مسوول یاد شده است، آنچنان که آذروش ماه گذشته با اشاره به بازار تخم‌مرغ و قیمت این محصول در اسفند گذشته و فروردین سال جاری نسبت به شش‌ماهه اول سال ۸۹، گفت: «هم‌اکنون تعادل در عرضه و تقاضا وجود دارد و به‌هیچ‌عنوان نیازی به واردات تخم‌مرغ نیست.»
اما اگر تولیدات داخلی می‌تواند کفاف بازار را بدهد، پس چرا باید از واردات مرغ و تخم‌مرغ دیگر کشورها استفاده کرد؟ سئوالی که به‌نظر هنوز هم بدون پاسخ می‌آید.
مقصر دولت است؟
به‌نظر می‌رسد یک دلیل برای آنکه از واردات مرغ و تخم‌مرغ به کشور استقبال می‌شود، به‌رغم آنکه به خودکفایی در تولید این محصولات دست‌یافته‌ایم، در اختلاف کهنه‌ای نهفته باشد که همیشه در واکاوی علت و علل چنین موضوعاتی می‌توان آن را مورد بررسی قرار داد.
می‌گویند وزارت بازرگانی حامی مصرف‌کننده است و وزارت جهاد کشاورزی حامی تولیدکننده؛ به‌همین دلیل هم بازرگانی‌ها همیشه طوری برنامه‌ریزی می‌کنند که کاهش قیمت به نفع مصرف‌کننده رقم بخورد و جهاد کشاورزی‌ها برعکس، منافع تولیدکنندگان را در اولویت قرار می‌دهند.
ظاهرا در ماجرای مرغ و تخم‌مرغ هم رد‌پای این اختلاف قدیمی به‌چشم می‌آید. دبیر انجمن پرورش‌دهندگان مرغ: «متولی صنعت مرغ و تخم‌مرغ ضعیف عمل می‌کند. وزارت جهاد کشاورزی متولی ماست، درحالی که فعالان با وزارت بازرگانی طرف هستند و طبیعی است که بازرگانی به‌دنبال منافع مصرف‌کننده است نه تولیدکننده. وزارت جهاد، قیمت تمام‌شده‌ما را می‌داند و وزارت بازرگانی به‌دنبال حاشیه سود مصرف‌کننده است و به‌زیان تولید نرخ تعیین می‌کند.»ولی این‌همه ماجرا نیست، آنچنانکه سال۸۵ که واردات مرغ و تخم‌مرغ به کشور آزاد شد، وزارت جهاد کشاورزی برخلاف امروز،در مخالفت جدی با این قضیه برنیامد و اگر موافقت رسمی خود را با واردات بی‌رویه اعلام نکرد،چندان مخالفتی هم با واردات به شرط «تنظیم بازار» نداشت. از طرفی وزارت بازرگانی هم همیشه سنگ مصرف‌کننده را به قیمت نابودی تولیدکننده به سینه نزده است. اوایل اردیبهشت‌ماه امسال بود که این وزارتخانه گام بلندی در راستای حمایت از تولیدکننده تخم‌مرغ برداشت و اعلام کرد که خرید تضمینی مازاد این محصول جزو برنامه‌های وزارت بازرگانی است. قائم‌مقام معاونت بازرگانی داخلی وزارت بازرگانی: «توافق سه‌جانبه‌ای میان وزارتخانه بازرگانی و جهاد کشاورزی و نیز اتحادیه سراسری مرغ تخم‌گذار میهن به امضا خواهد رسید، مشابه کاری که سال گذشته درمورد مرغ انجام شد، به این معنا که به تولیدکنندگان تخم‌مرغ اطمینان داده شود که در سقف ظرفیت، تولیدکنند و مازاد آن از سوی وزارت بازرگانی به‌صورت تضمینی خریداری شود.»
به این ترتیب وزارت بازرگانی هم می‌تواند حامی تولیدکننده باشد، به‌شرطی که آنها خودشان این را بخواهند. تابستان سال گذشته هم دولت تصمیم گرفت تخم‌مرغ تولید داخل را به میزانی بالاتر از رقم بازار در آن روزها از تولیدکننده بخرد، اما جالب آنکه برخی تولیدکنندگان از این اقدام استقبال نکردند تا این رفتار آنها،در محافل اقتصادی این‌گونه تعبیر شود که شاید این تولیدکننده‌ها می‌خواهند با درپیش گرفتن سیاست صبر و انتظار، از بالارفتن قیمت این محصول در بازار استفاده کرده و محصول خود را بسیار بیشتر از آنکه دولت خریدار آن است، به مردم عرضه کنند.
پس به این ترتیب باید سر نخ اصلی علت گرانی مرغ و تخم‌مرغ را که منجر به موافقت با افزایش هرچه بیشتر واردات آن می‌شود،در جای دیگری جست؛ اما کجا؟ بخشی از پاسخ این سوال نهفته در یک تحقیق مدون است که پیرامون همین موضوع انجام شده است: «بالا بودن هزینه تولید از اصلی‌ترین مشکلات صنعت طیور در کشور محسوب می‌شود. به‌علت ضریب تبدیل غذایی بالا،تلفات زیاد دوره پرورش و نوسان‌های قیمت اقلام خوراک‌دان و جوجه یک‌روزه و بالا بودن سن کشتار اکثر گله‌ها که به‌طور عمده ناشی از ضعف مدیریت واحدهای پرورشی است،شاهد بالارفتن هزینه تولید و کاهش امکان رقابت با محصولات مشابه خارجی هستم، به‌گونه‌ای که حتی بالابودن هزینه تولید در داخل کشور، امکان صادرات گوشت مرغ به کشورهای مجاور را نیز از بین برده است.»
«هزینه‌های بالای تولید»؛ آیا این شاه‌کلید قفل معمای تنش قیمتی در بازار مرغ و تخم‌مرغ و درنتیجه احساس لزوم به «تنظیم بازار» و درنهایت واردات بی‌رویه است؟ اگر چنین فرضی را باور کنیم آن‌وقت می‌توانیم به این هم برسیم که عواملی چون غیراستاندارد بودن مرغداری‌ها، دریافت عوارض و مالیات‌های مختلف در مراحل گوناگون تولید و عوامل دیگری از این قبیل که باعث افزایش هزینه تولید می‌شود، خود به نوعی می‌تواند منجر به واردات مرغ و تخم‌مرغ از دیگر کشورها نیز بگردد؛ جدای از اینکه افزایش هزینه تولید، به‌جز بحث واردات در حوزه مهم دیگری به‌نام صادرات این محصولات نیز اثرگذار است.
قطب‌نما خراب است!
«قطب‌نمای تولید کشور باید جهت صادرات را نشان دهد. به این معنا که اگر تولیدکنندگان بخواهند با محدودکردن حضور خود به بازارهای داخلی، به‌فکر استفاده از نوسانات مقطعی و زودگذر قیمتی برای جبران هزینه‌ها باشند، فرصت و راه و رسم حضور در بازارهای رقابتی دنیا را از دست می‌دهند.»
آنچه مدرس خیابانی، قائم‌مقام معاونت بازرگانی داخلی وزارت بازرگانی بااشاره به صنعت مرغ و تخم‌مرغ به آن اشاره می‌کند به‌طور کلی صحیح است؛ اما اگر آن قطب‌نمای مورد‌نظر آقای‌قائم‌مقام،درست کار نکند تکلیف چیست؟! منطق می‌گوید چون ایران در این صنعت به خودکفایی رسیده است، پس باید مازاد مصرف داخل را صادرات کرد تا ضمن اینکه چرخ تولید بچرخد، به تبع آن از حجم واردات هم کاسته شود، اما ظاهرا همه‌چیز به این سادگی‌ها هم نیست، به‌خصوص آنکه به گفته علی آذروش، دبیرانجمن پرورش‌دهندگان مرغ، ما در دیپلماسی اقتصادی هم مشکل داریم: «مجموعه‌ای در دولت به‌نام وزارت امور خارجه است که یکی از وظایف آن، مدیریت سیستم بازرگانی در کشورهای مختلف است ... به عبارت دیگر بازار و قابلیت‌های آن را باید شناسایی کنند. متاسفانه وزارت امور خارجه هیچ اقدامی در این زمینه انجام نداده است. ایران ۷/۲درصد گوشت دنیا را تولید می‌کند و کشورهای حاشیه ایران،بزرگ‌ترین واردکننده گوشت مرغ هستند. کشورهای عربی همسایه ۹۵۰ هزار تن و روسیه یک‌میلیون و یکصدهزار تن مرغ وارد می‌کنند. این کشورها حاضرند از ۱۶هزار کیلومتر دورتر مرغ وارد کنند، اما از ایران وارد نکنند.»بر این اساس می‌توان چنین نتیجه گرفت که فعلا تولیدکنندگان ما در صنعت مرغ و تخم‌مرغ، به‌هر دلیل چندان نگاه به صادرات را در برنامه‌های خود نگنجانده‌اند و به‌قول قائم‌مقام وزارت بازرگانی، فعلا حضور خود را محدود به بازارهای داخلی کرده‌اند. این در حالی است که بازارهای داخلی مرغ و تخم‌مرغ هم دارای ثبات نیست و هربار دستخوش تحولات جدیدی از گرانی و نایابی تا اشباع بازار داخلی با محصولات خارجی می‌شود که بی‌شک بر تولید و تولیدکننده اثرگذار است. تازه باید به این هم توجه کنیم که با فرا رسیدن ماه‌های گرم سال و کاهش مصرف تخم‌مرغ، تولیدکنندگان هم ترجیح می‌دهند، کاهش تقاضا را با کاهش تولید (بخوانید کشتار گله‌های مرغ) جبران‌کنند و همین مساله خود می‌تواند به نایابی و طبعا گرانی این محصول و آنگاه واردات آن از دیگر کشورها به‌منظور «تنظیم بازار» منجر گردد.
با این اوصاف آیا به‌نظر شما هیچ دانشمندی را می‌توان پیدا کرد که سر از این معادله پیچیده درآورده و معمای مرغ و تخم‌مرغ را در کشور ما هم حل کند؟!
معدوم‌سازی ۳۰درصد مرغ‌ها
مدیرعامل اتحادیه تعاونی صنعت مرغداری کشور سرانه مصرف تخم‌مرغ در ایران را ۱۰کیلوگرم و در جهان ۱۸ کیلوگرم برآورد کرده و گفته است: سرانه مصرف مرغ در ایران نیز حدود ۲۲ کیلوگرم برآورد شده که در قیاس با متوسط جهانی تقریبا دو برابر است. به گفته حمید فاضلی در حال حاضر در نبود حمایت‌های لازم از این صنعت و معدوم سازی ۳۰درصد مرغ‌های کشور طی سال گذشته به دلیل شیوع بیماری، وضعیت این صنعت مطلوب نیست. وی همچنین با اشاره به اینکه قیمت تمامشده مرغ و تخم‌مرغ در کشور بیشتر از نرخ فروش است، بر این نکته تاکید کرده که برخی خانوارها دیگر قادر به تامین این اقلام به قیمت فعلی نیستند. فاضلی این موضوع را هم خاطرنشان کرده که قیمت هر کیلوگرم تخم‌مرغ در بازار هزار و ۸۰۰ تا دو هزار و ۳۰۰ تومان و قیمت مرغ زنده دو هزار تا دو هزار و ۲۰۰ تومان است که در مقایسه با قیمت تمام شده پایین‌تر است. وی همچنین مصوبه اخیر دولت مبنی بر تعیین تعرفه صفر برای واردات تخم مرغ را تصمیمی موثر در جلوگیری از افزایش قیمت‌ها ارزیابی کرده است. بنا به آمار رسمی سالانه ۷۵۰ هزار تن تخم‌مرغ در کشور تولید می‌شود؛ اما نیاز مصرفی کشور ۶۵۰ هزار تن برآورد شده است.
ارسال نظر