آغاز ارائه تسهیلات گمرکی به خوشنام‌ها

انتقاد به نحوه انتخاب خوشنام‌ها ادامه دارد

گروه بازرگانی- ارائه تسهیلات ویژه گمرکی به فعالان تجاری خوشنام آغاز شد. در حالی که در ماه های اخیر به خاطر وجود برخی مشکلات به ویژه نوسان ارزی، تامین منابع مالی واردات را با مشکل مواجه کرد و صادرکنندگان را نیز با تنگناهایی همچون نحوه هزینه کرد ارز حاصل از صادرات مواجه کرده است، گمرک ایران تصمیم گرفته است که به برخی از بازرگانان تسهیلات ارائه کند تا صادرات و واردات از طریق این فعالان راحت‌تر و در مدت زمان کمتری انجام شود. گمرک ایران با انتشار اطلاعیه‌ای از فعالان اقتصادی خوشنام دعوت کرد برای دریافت تسهیلات گمرکی با مراجعه به پورتال این سازمان به آدرس www.irica.gov.ir ثبت‌نام و از طریق سامانه الکترونیکی اقدام کنند. تصمیم به ارائه بسته حمایتی جدید به فعالان اقتصادی خوشنام در شهریور ماه امسال از سوی گمرک اعلام شد و بر اساس بسته حمایتی پیشنهادی «خوشنام‌ها» می‌توانند از تسهیلات ویژه‌ای برای ترخیص سریع و انجام امور گمرکی با حداقل حقوق گمرکی استفاده کنند. بر اساس اعلام مسوولان، گمرک امسال در راستای حمایت از تولید ملی، کار و سرمایه ایرانی اقدام به طراحی و تدوین بسته‌های حمایت از تولید و پیشگیری و مبارزه با قاچاق کالا و تخلفات گمرکی کرده است و به‌منظور استفاده حداکثری از توان داخلی و شبکه گمرک جمهوری اسلامی ایران، برنامه تکمیلی حمایت از تجارت خارجی فعالان اقتصادی خوشنام را به‌صورت بسته ویژه تدوین و اجرا می‌کند. تسهیلات ویژه فعالان اقتصادی خوشنام در حوزه تجارت خارجی شامل ترخیص کالا بدون انجام تشریفات ارزیابی (به استثنای کالاهای مشمول کنوانسیون‌های بین‌المللی نظیر بازل و...)، انجام تمام امور اداری و تشریفات گمرکی خارج از نوبت در گمرک‌های اجرایی کشور، ترخیص کالا به صورت نسیه (حداکثر تا ۵۰ درصد ارزش کالا)، اخذ ضمانت‌نامه گمرکی برای ترخیص کالا با سررسید بیش از ۲ ماه نسبت به شرایط معمول و متعارف، اولویت در ایجاد انبار و گمرک اختصاصی، اخذ تضمین بیمه‌ای برای سایر رویه‌ها نظیر ورود موقت کالا و خودرو، ترانزیت، انبار اختصاصی با حداقل مبلغ تضمین تعیین شده در قانون و پذیرش اظهارنامه با حداقل اسناد و اطلاعات وفق ماده ۴۲ قانون امور گمرکی (مصوب ۱۳۹۰) خواهد بود.

ابهام در نحوه انتخاب خوشنام‌ها

بر اساس اعلام گمرک، در شناسایی فعالان اقتصادی خوشنام حوزه خارجی، هفت معیار مدنظر قرار ‌گرفته می‌شود؛ این معیارها شامل نداشتن سابقه در زمینه جعل اسناد گمرکی، قاچاق، کم‌اظهاری در ارزش، تعهدات و تضامین ایفا نشده، ورشکستگی به تقصیر، تقلب و سابقه موثر کیفری در زمینه تقلب تجاری است. اما معیارهای هفت‌گانه در انتخاب خوشنام‌ها در حالی از سوی دولت مطرح می‌شود که به اعتقاد فعالان اقتصادی، در حال حاضر در انتخاب فعالان اقتصادی خوشنام به ویژه صادرکنندگان خوشنام معیارهای مناسبی وجود ندارد و حتی گاهی با قرار گرفتن گروهی به نام خوشنام، احتمال بروز رانت‌هایی نیز به وجود می‌آید. در سال های گذشته نیز چند مورد تخلف از سوی صادرکنندگان خوشنام که بیشتر در حوزه صادرات سوخت فعال بودند، گزارش شد که این موجب شدت گرفتن انتقادها به این موضوع شد. در حوزه صادرات، فعالان خوشنام بدون نیاز به گذراندن مراحل معمول از جمله گرفتن تاییده آزمایشگاه مجاز به ترخیص کالای خود هستند که به گفته منتقدان چنین تسهیلاتی راه را برای تخلف بازکرده است. انتخاب و ارائه تسهیلات به صادرکنندگان خوشنام از سال ۱۳۸۹ با ابلاغ بخشنامه‌ای ۱۰ بندی از سوی ستاد مرکزی مبارزه با قاچاق کالاو ارز به گمرک ایران، آغاز شد که بر اساس آن ۱۰ گمرک بزرگ کشور فقط مجاز به صدور فرآورده‌های نفتی به صادرکنندگان خوشنام شدند. اما به گفته منتقدان، تعیین بازرگانان خوشنام با روح قانون هماهنگی ندارد؛ چرا که قانون عام‌الشمول است و قانون هیچ‌گونه محدودیتی برای صادرکنندگانی که کارت بازرگانی دارند، در نظر نگرفته است، حال آنکه با تفکیک بازرگان به خوشنام و غیرخوشنام این اتفاق روی می‌دهد. همچنین از زمان آغاز طرح‌های حمایتی برای صادرکنندگان خوشنام همواره این نگرانی مطرح بود که در صورت اجرای نادرست طرح، تعیین بازرگانان خوشنام رانت‌زا می‌شود؛ آن‌چنان که به گفته مسعود دانشمند، عضو اتاق بازرگانی ایران ابتدا باید معیار خوشنام بودن مشخص شود و در درجه بعد امکان شناسایی و معرفی صادرکنندگان خوشنام به اتاق‌های بازرگانی و تشکل‌های مربوطه سپرده شود. «اگر انتخاب صادرکنندگان خوشنام به عهده گمرک گذاشته شود رانت به وجود می‌آید؛ بنابراین گمرک نمی‌تواند انتخاب صادرکنندگان خوشنام را بر عهده بگیرد و این اقدام باید از سوی مرجع تخصصی انجام شود.»

علاوه بر اینها برخی این نگرانی را مطرح می‌کنند که با نامگذاری گروهی از صادرکنندگان بزرگ به عنوان خوشنام و ارائه تسهیلات ویژه به آنها، دیگر صادرکنندگان به ویژه آن گروه از فعالان که به تازگی وارد فضای تجارت شده‌اند از رقابت بازبمانند.

واردکنندگان خوشنام حمایت شوند

در همین حال محمدحسین برخوردار، رییس مجمع عالی واردات بر لزوم حمایت از واردکنندگان شناسنامه دار تاکید می‌کند و با هشدار نسبت به استمرار سایه تردید بر بازار ارز می‌گوید: وقتی فعالیت رسمی به ویژه در شرایط تورمی با هزینه بسیار بالا روبه‌رو می‌‌شود، زمینه برای گسترش اقتصاد غیررسمی بیشتر می‌شود. به اعتقاد او، آنچه به طور مستقیم امروز در بازار مشاهده می‌شود، تضعیف واردکنندگان قانونی و شناسنامه‌دار و در مقابل توانمند شدن افرادی است که بدون هیچ گونه محدودیتی و بدون رعایت ضوابط و استانداردهای لازم، اقدام به واردات غیرقانونی کالاهای مورد نیاز مردم می‌کنند. برخوردار در نشست هم‌اندیشی واردکنندگان شناسنامه‌دار بر لزوم حمایت از فعالان اقتصادی مجاز در شرایط کنونی جامعه تاکید کرد و گفت: از نقطه نظر انتقال فناوری نیز مدیریت بهینه واردات یک سیستم هوشمند اقتصادی است که با پردازش دقیق داده‌ها، نقطه تعامل تجارت و تولید را تقویت می‌کند و در این میان نباید فعالان اقتصادی در حاشیه نظام تصمیم‌گیری‌ها قرار گیرند. به گفته او، ذات واردات قاچاق و پنهانی، اندازه‌گیری و مطالعه مستقیم آن را با مشکل روبه‌رو می‌سازد و به همین دلیل بیشتر روش‌های اندازه‌گیری رایج، روش‌های تخمین غیرمستقیم این فعالیت‌ها است. رییس مجمع عالی واردات معتقد است: وقتی فعالیت رسمی به ویژه در شرایط تورمی با هزینه بسیار بالا روبه‌رو می‌شود، زمینه برای گسترش اقتصاد غیررسمی بیشتر می‌شود. از نظر او واردکنندگان غیرقانونی علاوه بر اینکه حقوق گمرکی و سایر حقوق دولت را پرداخت نمی‌کنند، مصرف‌کنندگان را نیز با مخاطرات جدی مواجه می‌کنند که این امر هشداری است که باید جدی گرفته شود و فعالان اقتصادی و به ویژه واردکنندگان رسمی کشور از دستگاه‌های اجرایی و نظارتی توقع دارند تا به این موضوع توجه جدی داشته باشد. با این همه، محمود نادری، معاون امور گمرکی گمرک ایران به «دنیای اقتصاد» می‌گوید: به زودی ضوابط انتخاب فعالان اقتصادی خوشنام بازنگری می‌شود و در حال حاضر ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز با مشارکت گمرک در حال بازنگری این طرح است.