دنیای اقتصاد: بررسی تحولات بازار کار کشور نشان می‌دهد از سال ۱۳۹۳ روند تعداد شاغلان در کشور نیز افزایشی بوده که از دو ناحیه متفاوت، نشات گرفته است: «کاهش انتقال از جمعیت شاغل به غیرفعال در میان مردان» و «افزایش ناچیز انتقال از جمعیت شاغل به بیکار در میان زنان». به عبارت دیگر، مهم‌تر از شغل‌های جدید ایجاد شده، مساله اصلی «حفظ شغل‌های قبلی» بوده که به افزایش تعداد شاغلان فعال در اقتصاد منجر شده است. به عبارت دیگر، می‌توان ایجاد اشتغال در «مردان» را بیشتر ناشی از «افزایش پایداری شغلی» و افزایش اشتغال در «زنان» را تا حد زیادی منتسب به «ایجاد شغل جدید» دانست. براساس مطالعات صورت گرفته از سوی «موسسه عالی آموزش پژوهش و مدیریت و برنامه‌ریزی»، از بهار ۱۳۹۳ و با افزایش امید به یافتن شغل در بین جمعیت غیرفعال، به خصوص در میان زنان، تعداد جمعیت فعال کشور افزایش یافته که به مازاد عرضه در بازار کار منجر شده است. این گزارش تحولات نیروی کار درون بخش‌ها را نیز بررسی کرده و نتیجه گرفته که رکود سنگین بخش ساختمان کشور طی چند سال گذشته، به افزایش «نرخ بیکاری افراد دیپلم و زیر دیپلم» منجر شده و در مقابل، رشد نسبتا مناسب بخش کشاورزی، تا حدی اثر منفی رکود ساختمان بر این گروه را خنثی کرده است. «دنیای اقتصاد»‌در روزهای آینده جزئیات این گزارش را با تفصیل بیشتری مورد بررسی قرار خواهد داد.

تغییر رویکرد جمعیت غیرفعال

مطالعه انجام شده در موسسه نیاوران (موسسه عالی آموزش پژوهش و مدیریت و برنامه ریزی) روی آمارهای مربوط به تغییر نرخ مشارکت حاکی از آن است که از ابتدای سال ۱۳۹۳ روند کاهشی نرخ مشارکت متوقف شده و علاوه بر آن الگوی فصلی آن نیز با تغییراتی همراه بوده است. به گونه‌ای که نرخ مشارکت با یک روند صعودی از ۳۷ درصد در ابتدای سال ۱۳۹۳ با افزایش ۷۵/ ۱ درصدی به عدد ۹/ ۳۸ در فصل دوم سال ۱۳۹۴ رسیده است. این گزارش که زیر نظر «مهدی برکچیان» و با همکاری‌ «ابوالفضل کریمی» و «مهران بهنیا» انجام شده، با بررسی تفکیک جنسیتی نرخ مشارکت به توقف روند نزولی نرخ مشارکت زنان طی یک سال اخیر اشاره می‌کند و می‌گوید که این افزایش در پی تغییر رویکرد جمعیت غیرفعال زنان و تصمیم آنها برای یافتن شغل بوده است. بر اساس گزارش منتشر شده، نرخ مشارکت زنان طی یک روند صعودی از ۷/ ۱۱ درصد در فصل دوم سال ۱۳۹۳ به ۷/ ۱۳ درصد در فصل دوم سال ۱۳۹۴ رسیده است. البته در همین مدت نرخ مشارکت مردان نیز ۵/ ۱ درصد افزایش یافته است.

کاهش خروج افراد از جمعیت شاغل

این پژوهش پس از بررسی آمارهای مربوط به تغییرات جمعیت فعال گزارش می‌دهد که جمعیت فعال کشور در فصل دوم سال ۹۴ بالغ بر ۲۵ میلیون و ۱۹۳ هزار نفر بوده که نسبت به سال قبل حدود یک میلیون و ۳۸۲ هزار نفر افزایش یافته است. بررسی آمار‌های مربوط به تغییرات جمعیت غیرفعال نیز نشان می‌دهد که روند صعودی جمعیت غیر فعال کشور طی ۷ فصل اخیر متوقف شده و حتی در دوفصل اخیر با کاهش نیز رو به رو بوده است. علاوه بر این، این بررسی نشان می‌دهد روند تعداد شاغلان کشور نیز طی ۵ فصل اخیر تقریبا صعودی بوده و در فصل دوم سال ۹۴ نسبت به فصل دوم سال ۹۳ از افزایش قابل ملاحظه‌ای برخوردار بوده است. بر این اساس، جمعیت شاغل در فصل دوم سال ۱۳۹۴ به حدود ۲۲ میلیون و ۴۰۴ هزار نفر رسیده که نسبت به سال مشابه قبل، تقریبا ۹۰۴ نفر افزایش یافته است. این پژوهش علت افزایش تعداد شاغلان در این فصل را «کاهش قابل‌توجه خروج از جمعیت شاغل به غیرفعال در مردان» نسبت به فصل مشابه قبل و «افزایش نه چندان قابل ملاحظه میزان خروج از جمعیت شاغل به بیکار زنان» عنوان کرده است.

دو روی متفاوت اشتغال

براساس آمار‌های منتشر شده در این گزارش، می‌توان ایجاد اشتغال در مردان را بیشتر ناشی از افزایش پایداری شغلی و افزایش اشتغال در زنان را تا حد زیادی منتسب به ایجاد شغل جدید دانست. البته با وجود افزایش قابل ملاحظه تعداد شاغلان در فصل دوم سال ۱۳۹۴، جمعیت بیکار نیز در مدت یک سال از حدود ۲ میلیون و ۲۵۷ هزار نفر به حدود ۲ میلیون و ۷۳۵ هزار نفر رسیده است که با افزایش ۳۸/ ۱ واحد درصدی، نرخ ۸/ ۱۰درصدی را ثبت کرده است. در این میان نرخ بیکاری زنان با رشد ۸۵/ ۱ واحد درصدی و نرخ بیکاری مردان با رشد ۰۴/ ۱ واحد درصدی نسبت به مدت مشابه سال گذشته همراه بوده است.

اثر رکود ساختمان‌سازی بر اشتغال

براساس آمارهای اعلام شده از دلایل این افزایش نرخ بیکاری می‌توان به رشد منفی ۷ درصدی ارزش افزوده بخش ساختمان اشاره کرد که بر افزایش نرخ بیکاری افراد دیپلم و زیر دیپلم در این مدت موثر بوده است. بر اساس این گزارش، در فصل دوم سال ۱۳۹۴ «گروه کشاورزی» با رشد مثبت حدود ۴ درصدی ارزش افزوده مواجه بوده که سبب افزایش به‌طور محسوس اشتغال این گروه شده است. همچنین، «خدمات عمده‌فروشی و خرده‌فروشی»، «خدمات حمل و نقل» و «خدمات اداری، عمومی، آموزشی و بهداشت» نیز جزو تاثیرگذارترین فعالیت‌های گروه خدمات بوده و اثرقابل توجهی در افزایش اشتغال این گروه داشته‌اند. در این میان، «خدمات اداری، عمومی، آموزشی و بهداشت» از گروه خدمات و «تولید منسوجات و پوشاک» از بخش صنعت نقش مهمی در «افزایش اشتغال زنان» در این فصل داشته است.

افزایش شاغلان تحصیلکرده

بررسی انجام شده در این پژوهش نشان می‌دهد که طی ۱۰ سال گذشته به تدریج سهم شاغلان گروه‌های تحصیلی دارای تحصیلات دانشگاهی افزایش و سهم شاغلان دارای تحصیلات دیپلم و زیر دیپلم و بیسواد کم شده است. به‌طوری که سهم شاغلان دارای تحصیلات دانشگاهی از ۶/ ۱۳ درصد در فصل دوم سال ۱۳۸۴ به ۶/ ۲۲ درصد در فصل دوم سال ۱۳۹۴ رسیده است. با توجه به افزایش ۹۰۳ هزار نفری اشتغال در فصل دوم سال ۱۳۹۴ نسبت به فصل مشابه سال قبل، سهم گروه‌های «دارای تحصیلات عالی» و «دیپلم و زیر دیپلم» از افزایش به ترتیب با ۵۸ و ۴۲ درصدی مواجه بوده است.