نسخه تجاری «آنکتاد» برای ایران
گروه بازرگانی: «الحاق افغانستان به سازمان تجارت جهانی (WTO)، عدم الحاق ایران پس از گذشت 20 سال از درخواست آن، انتخاب سوئیس به‌عنوان رئیس کارگروه ایران و آغاز مذاکره فنی الحاق و در نهایت حمایت تمام قد رئیس‌جمهوری سوئیس از الحاق ایران به سازمان تجارت جهانی» سرلیست خبرها طی ماه‌های اخیر است. ایران از سال 1995 میلادی درخواست عضویت به WTO را به این سازمان ارائه کرد و در سال 2005 میلادی به عنوان عضو ناظر پذیرفته شد؛ اما عضویت دائمی ایران هنوز محقق نشده و برخی از فعالان اقتصادی امیدوارند تا دو سال آینده این امر محقق شود. در مقابل برخی از کارشناسان نیز معتقدند در بهترین حالت و بدون در نظر گرفتن موانع سیاسی، عضویت ایران 5 سال طول خواهد کشید.

فرآیند طولانی الحاق ایران به سازمان تجارت جهانی در حالی است که معاون دبیرکل آنکتاد (کنفرانس تجارت و توسعه ملل متحد) این فرآیند را از منظر توسعه بررسی کرده است. «خواکیم رایتر» که به دعوت وزارت صنعت، معدن و تجارت به ایران سفر کرده بود، در موسسه مطالعات و پژوهش‌های بازرگانی ایران، «الحاق به سازمان تجارت جهانی از منظر توسعه» را بررسی کرد. وی که از ژانویه سال ۲۰۱۵ در سمت معاون دبیرکل آنکتاد مشغول فعالیت است، با اشاره به درهم تنیدگی جوامع در دوران فعلی، الحاق به سازمان تجارت جهانی را برای تسهیل تعامل با اقتصاد جهانی ضروری دانست. وی با این تحلیل که تجارت مسیری برای رقابت به‌شمار می‌رود، تاکید کرد در این مسیر شما باید برای کسب توان رقابت برنامه داشته باشید. باید جایگاه سیاست تجاری را در کل برنامه اقتصادی کشور تعیین کنید و سیاست ارتقای فناوری داشته باشید. باید قادر باشید سرمایه‌گذاری خارجی جذب کنید. با جذب سرمایه‌گذاری خارجی در واقع ما از پس‌اندازهای کشورهای دیگر بهره‌مند می‌شویم، اما تلاش باید در این مسیر باشد که سرمایه‌گذاری خارجی را در ارتباط و اتصال با شرکت‌های داخلی قرار دهیم تا بیشترین سرریز از آنها ایجاد شود.

رایتر همچنین عنوان کرد که در جهان کنونی زنجیره‌های ارزش جهانی شکل گرفته است و برای اینکه کشوری بتواند دراین زنجیره‌ها حضور داشته باشد، باید شرایط لازم را ایجاد کند و هزینه‌های تجارت خود را کاهش دهد، در غیر این صورت نمی‌تواند در زنجیره‌های جهانی ارزش وارد شده و ارتقا پیدا کند. اگر شما به‌عنوان ضعیف‌ترین حلقه زنجیر باشید، هیچ‌کس حاضر نیست شما را در زنجیره‌ها درگیر کند. وی تاکید کرد: تجارت در واقع وسیله و ابزاری برای ایجاد اشتغال و کسب ارزش افزوده بالا است و می‌تواند در جهت ارتقای کیفیت هم نقش داشته باشد. وی اضافه کرد: هرچند به واقع تجارت موتور رشد است، اما نباید تصور کرد نقش آن همواره مثبت است. تجارت موتوری است که ایجاد فرصت می‌کند و درعین حال می‌تواند تخریب هم داشته باشد. در واقع خلق فرصت و تخریب در تجارت توامان صورت می‌گیرد. هر چند تجارت در مجموع برآیند مثبتی دارد، اما می‌تواند به برخی آسیب هم بزند. برای این منظور شما باید برنامه‌های تامین اجتماعی خود را گسترش دهید تا آسیب‌های تجارت تحمل‌پذیر شود.

وی در تحلیل الحاق به سازمان تجارت جهانی گفت: به نظر من الحاق به سازمان تجارت جهانی وسیله و ابزاری است که شما باید از آن استفاده کنید تا اقتصاد خود را به حرکت درآورید. البته الحاق به این سازمان وقتی کارآمدی خواهد داشت که شما برای بلندمدت و اقتصادتان برنامه داشته باشید و مشخص کنید که از الحاق در راستای برنامه بلندمدت خودتان، چه انتظاری دارید. وی ادامه داد: کشورهایی که سیاست‌های صنعتی گزینشی و هدفمند داشته‌اند، هزینه‌های زیادی برای این سیاست‌ها صرف کرده‌اند و گاه موفق شده‌اند و خیلی وقت‌ها هم ناکام بوده‌اند. رایتر با اشاره به سیاست تغییر ساختاری که توسط «دنی رودریک» پیشنهاد شده است، گفت: آموزش دادن نیروهای جوان و ارائه خدمات زیربنایی به همراه کاهش هزینه‌های غیرضروری تجاری، می‌تواند زمینه را برای فعالیت‌های اقتصادی فراهم کند.

معاون دبیرکل آنکتاد در ادامه گفت: هر چند باید توجه داشت تا بخشی از نیازهای کشور در داخل تولید شود، اما تاکید سنتی بر جایگزینی واردات می‌تواند مانع حضور کشور در زنجیره‌های جهانی ارزش شود. رایتر گفت: حتی برای ترغیب تولید داخلی نباید بر نقش تعرفه‌های گمرکی تمرکز کرد، بلکه باید حمایت‌های کلی از قبیل تسهیل فعالیت‌ها در داخل و بسترسازی‌های مفید مورد تاکید باشد، چرا که این امر مانع حضور در زنجیره‌های جهانی ارزش که امروزه حیاتی تلقی می‌شوند، خواهد شد و این به نفع اقتصاد کشور نیست. به‌جای اینکه بر حمایت از بنگاه‌ها از طریق تعرفه‌های گمرکی تمرکز کنید، بهتر است بر توانمندسازی مردم متمرکز شوید و موانع فعالیت‌ها را از میان بردارید. وی همچنین تاکید کرد: اگر شما موفق شوید سیاست جذب سرمایه‌گذاری خارجی خود را با سیاست تجاری‌تان هماهنگ کنید، در این صورت می‌توانید وارد زنجیره‌های جهانی ارزش شوید و صادرات داشته باشید. اما اگر جایگزینی واردات را مبنای عمل قرار دهید، این روند قطعا با مشکل مواجه می‌شود، چراکه ایده اصلی زنجیره‌های جهانی ارزش این است که بتواند ساده‌تر واردات داشته باشد و با ایجاد ارزش افزوده روی کالاهای وارداتی مجددا آن‌ را صادر کند، اما اگر شما با جایگزینی واردات بخواهید این کار را انجام دهید، قطعا موفق نمی‌شوید.

رایتر در پاسخ سوالی مبنی بر اینکه آیا الحاق به سازمان تجارت جهانی را یک ضرورت برای طی مسیر توسعه می‌دانید، گفت: اگر این سوال در دهه ۵۰ میلادی می‌شد، پاسخش این بود که باید فکر کنیم و ضرورتا الحاق به گات برای توسعه ضرورت نداشت. اما امروز ماجرا بسیار متفاوت از آن زمان است. هر چند الحاق به سازمان تجارت جهانی به خودی خود معجزه نمی‌کند، اما در شرایط امروز اقتصاد جهانی شما بدون الحاق به سازمان تجارت جهانی به‌عنوان بخشی از جامعه اقتصادی جهانی تلقی نمی‌شوید. مادامی که الحاق صورت نمی‌گیرد، جا انداختن اینکه شما هم بخشی متناسب و هماهنگ با اقتصاد جهانی هستید، دشوار است. این وضعیت با پیوستن کشورهای بیشتری به سازمان تجارت جهانی تشدید می‌شود و بر شما به عنوان اقتصادی خارج ازWTO فشار مضاعفی وارد می‌آورد. از این رو، باید گفت که امروز الحاق به سازمان تجارت جهانی برای توسعه اقتصادی ضرورت دارد و به همین جهت شما باید توسعه خودتان را به نحوی تعریف کنید که الحاق به WTO در راستای آن قرار بگیرد، نه در مقابل آن. رایتر در پاسخ سوال دیگری مبنی بر اینکه برای منتفع شدن از تجارت نیاز به نهادهای متعددی است و وقتی کشوری فاقد سیاست‌های مناسب ارزی، سرمایه‌گذاری و نظایر آن باشد، چگونه می‌تواند از تجارت بهره‌مند شود، گفت: اگر ما این سوال را بپرسیم که آیا راهی به غیر از تجارت پیش روی خودمان داریم یا نه؟ پاسخ این است که نه ما راهی غیر از تجارت پیش رو نداریم. امروزه هیچ کشوری در انزوای تجاری توسعه پیدا نمی‌کند. پس اگر ما نهادهای مناسب و پیش نیازهای لازم را برای رسیدن به کمال نداشته باشیم، این به معنی این نخواهد بود که تجارت بد است.

این شرایط به این معنی است که تضمین کمتری برای بهره مندی از منافع تجارت وجود دارد و وظیفه ما این است که با تنظیم بهینه این نهادها زمینه را برای بهره مندی بیشتر از تجارت فراهم کنیم. وی ادامه داد: از طرف دیگر، باید توجه داشت که همه کشورها حتی کشورهایی که توانسته‌اند از منافع تجارت به خوبی بهره‌مند شوند، در ابتدای امر همه لوازم و پیش‌نیازها را تدارک ندیده بودند. بلکه غالبا وارد فرآیند شدند و در طول آن موفق شدند اسباب لازم را فراهم کنند. مثلا کاستاریکا در سال 1996 میلادی فقط 4 کالا به اقتصاد جهانی صادر می‌کرد. از این 4 محصول یکی قهوه و دیگری موز بود. اما در سال 2014 میلادی کاستاریکا 4 هزار قلم کالا به جهان صادر کرد. این کشور در این سال از خدمات توزیع بیش از محصول سنتی خود یعنی موز درآمد داشت. وقتی کاستاریکا وارد فرآیند مونتاژ میکرو چیپ‌ها شد، خود هم نمی‌دانست به کجا خواهد رسید. اما امروز این کشور پژوهش‌های ارتقای میکروچیپ‌ها را انجام می‌دهد. وقتی در این راه وارد شد، نظام آموزشی و دانشگاهی‌اش برای این فعالیت تربیت نیرو نمی‌کرد ولی وقتی فرآیند را آغاز کرد، تشخیص داد که باید دانشگاه‌های خود را در این مسیر متمرکز کند و این کار را به خوبی انجام داد و از نتایج آن هم بهره‌مند شد. پس این یک سفر است و باید در طول این سفر عوامل زیادی را کنار هم و در ارتباط با هم قرار دهیم، اما این انتظار که همه چیز در سفر قبلا پیش‌بینی شده باشد، در عمل امکان‌پذیر نیست و بخشی از آنها هم ناشدنی است. وی افزود: پس شما از تجارت سود می‌برید، اما باید همیشه در فکر افزایش این سود باشید و برای اینکار نهادهای مناسب‌تری را باید در طول این سفر تدارک ببینید. معاون دبیرکل آنکتاد در پایان سخنرانی خود تاکید کرد: با همه وجوه مثبت و منفی تجارت، در شرایط فعلی الحاق به سازمان تجارت جهانی برای ایران ضرورت دارد و در این فرآیند آنکتاد آمادگی دارد به ایران کمک کند. رایتر گفت: آنکتاد در جریان الحاق بسیاری از کشورها حضور فعال داشته و هم قبل از الحاق و هم حین مذاکرات الحاق و هم پس از آن، به کشورها کمک‌های لازم را ارائه می‌کند. رایتر به سابقه همکاری‌های آنکتاد با ایران اشاره و اظهار امیدواری کرد این همکاری‌ها در الحاق ایران عمق و دامنه بیشتری پیدا کند.