نظام تامین مالی کارآفرینی در ایران

دکتر حامد قدوسی استادیار اقتصاد مالی، انستیتو فناوری استینوس نظام آموزش و حمایت از فعالیت‌های کارآفرینانه در دو دهه گذشته رشد قابل توجهی داشته است. نسل اول فعالیت‌های حمایتی - شامل پارک‌های فناوری، مراکز رشد یا مراکز کارآفرینی - عمدتا در دل دانشگاه‌ها و با حمایت‌های دولتی آغاز شده و با همان شکل دولتی پیش رفت. حتی اولین شبه سرمایه‌گذاران مخاطره‌پذیر «VC»های ایرانی توسط نهادهایی مثل سازمان گسترش و نوسازی صنایع شکل گرفتند و متاسفانه نتیجه چندانی را هم تولید نکردند. به‌طور خلاصه بخش خصوصی در اولین مرحله از شکل‌گیری اکوسیستم کارآفرینی در ایران غایب بود. در سال‌های اخیر وضعیت تغییر کرده و حضور بخش خصوصی در سرمایه‌گذاری در کارآفرینی پررنگ تر شده است. چندین مرکز VC خصوصی توسط شرکت‌های صنعتی موفق بخش خصوصی تاسیس شده، هفته‌های استارت‌آپ در نقاط مختلف کشور برگزار می‌شود و نهادهای جدیدتری مثل شتاب دهنده‌ها (Accelerators) در حال تاسیس هستند. این وضعیت امیدبخش است. خصوصا که آن را با این مشاهده ترکیب کنیم که در فضای رکود اقتصادی ناشی از مدیریت‌های نادرست از یک سو و تحریم‌های ظالمانه علیه کشورمان از سوی دیگر فضای شرکت‌های نوپا - عمدتا شرکت‌های فناورانه - جزو بخش‌های سرزنده و فعال اقتصاد کشور به شمار می‌آید. با وجود پیشرفت‌های حاصل شده نظام و تخصص تامین مالی کارآفرینی از جمله حوزه‌های کمرنگ یا در مواردی مفقود است. این نظام مالی نیازمند نسل جدیدی از متخصصان و نهادهای تخصصی رسمی و شبه رسمی مالی است که مواردی مثل فرشتگان یا همان Angleها، سرمایه‌گذاران نهادی مخاطره‌پذیر، سرمایه‌گذاران سهام خصوصی (Private Equity)، بازار تملک شرکت‌های کوچک توسط غول‌های صنعت، بازار عرضه اولیه (IPO) و خروج شرکت‌های موفق کارآفرین را در بر بگیرد. نظام تامین مالی کارآفرینی از متخصصان سنتی بازارهای مالی تشکیل نمی شود. تامین مالی کارآفرینی چیزی فرای تامین مالی صرف است و با تزریق تخصص مدیریتی، بهبود مدل کسب‌و‌کار، ایجاد انگیزه و نهایتا اعتباربخشیدن به شرکت‌های تحت پوشش داده شده همراه است. نیروی انسانی این حوزه از کسانی تشکیل می‌شود که یا قبلا خودشان کارآفرین موفقی بوده‌اند یا در شرکت‌های مشاوره در زمینه کسب‌و‌کار فعالیت کرده‌اند یا متخصص حوزه فناوری هستند. تجمیع این تخصص‌ها هم به یکباره اتفاق نمی‌افتد. این تجربه‌ها باید جایی کسب شده و شکل بگیرد. وقتی که تجربه کارآفرینی فناورانه در کشوری نوپا است و حجم وسیعی نداشته است تخصص‌هایی که نقش مربیگری (Mentorship) در دل نظام تامین مالی را داشته باشند می‌توانند از جایی خارج از کشور منتقل شوند. این دقیقا نقشی است که کنفرانس‌هایی مثل بریج ایفا می کنند و با معرفی فرصت‌های بکر داخل به فرشتگان و سرمایه‌گذاران خطرپذیر خارجی فرصت انتقال یکباره تخصص آنها به داخل را فراهم می‌کنند.