ناصر براتی*- توسعه ICT به عنوان فرصتی استراتژیک در مسیر توسعه ملی؛ نیازمند راهبرانی متناسب با پارادایم توسعه است. توسعه ICT عموما در طی سه مرحله اتفاق می‌افتد:
آمادگی ICT از لحاظ زیرساخت و دسترسی، میزان و عمومیت استفاده از ICT که وابسته به توانمندی و مهارت‌های ICT در جامعه نیز است و نهایتا تاثیر ICT که بر استفاده کارآ و موثر از ICT در جامعه دلالت دارد. بنابراین لازم است در ایجاد هر برنامه توسعه‌ای این چرخه عمر را در نظر داشت. بر اساس این گام‌ها، ۱۱ شاخص برای‌اندازه‌گیری توسعه‌یافتگی ICT در جوامع توسط ITU توسعه یافته است. جدول زیر این شاخص‌ها و رتبه کشور ایران را از منظر هر کدام از شاخص‌ها بیان می‌کند.
از منظر پویایی (رشد شاخص‌ها) نیز کشور ایران وضعیت مناسبی در بین سال‌های ۲۰۱۰ و ۲۰۱۱ نداشته است. این در حالی است که داده‌ها نشان می‌دهد که همبستگی معناداری بین سرانه درآمد ناخالص ملی و شاخص IDI وجود دارد.
بررسی تجارب کشورهای توسعه یافته و موقعیت آنها در عرصه تجاری/ اقتصادی/ صنعتی/ سیاسی بین‌المللی و رتبه توسعه یافتگی این کشورها در بخش فناوری اطلاعات و ارتباطات نشان از همبستگی این دو مقوله دارد.
انتخاب رویکرد توسعه اساسا نیاز به اتخاذ پارادایمی دارد که به زیرساخت‌های کلیدی توسعه نظیر فناوری اطلاعات و ارتباطات به عنوان یک پتانسیل رشد و فرصت توسعه ملی بنگرد و اساسا بر اساس تجارب کشورهای توسعه یافته، همگرایی و تناسب توسعه در فناوری اطلاعات و ارتباطات با میزان توسعه یافتگی و رشد اقتصادی آنها موید این مطلب است. ایران نیز از این روند مستثنی نیست و به تناسب اهدافی که در زمینه توسعه اقتصادی و سیاسی دارد لازم است تا مسیر توسعه در زمینه فناوری اطلاعات و ارتباطات را در چارچوب اشاره شده بپیماید. به اقتضای شرایط فعلی ایران پیمایش این مسیر می‌تواند در راستای دستیابی به اهداف زیر که بخشی از علائم و فاکتورهای توسعه یافتگی محسوب می‌شوند نقشی بی بدیل داشته باشد. در ذیل هر یک از اهداف برشمرده شده، برخی موارد مشخص شده است که چگونه ICT می‌تواند نقش موثری در تحقق هدف داشته باشد.
- رشد علمی(امکان بهره بردن از تجارب و دانش روز دنیا، ارتباط با نهادها و گروه‌های علمی- تخصصی)
- بهبود فضای کسب‌وکار( شبکه‌های آنلاین سرویس‌دهی، شبکه‌های بازاریابی، ارتباطات شرکای تجاری، تقویت شبکه‌های اجتماعی)
- رشد و توسعه اقتصادی(تامین اطلاعات مورد نیاز کشور، عدم وابستگی به منابع طبیعی برای رشد، بهره‌گیری از پتانسیل رشد و سودآوری در حوزه ICT، ارتقای بهره‌وری سازمان‌ها و بنگاه‌های اقتصادی با بهره‌گیری از فناوری اطلاعات و ارتباطات)
- بهبود تعامل و روابط بین‌الملل(ایجاد زیرساخت تعامل و روابط بین‌المللی بین دولت‌ها، ایجاد زیرساخت تعامل و روابط صنعتی/ تجاری/ صنفی، انتشار تصویر مناسب و ارائه قابلیت‌ها و پتانسیل‌های ایران و ایرانیان با هدف‌های مختلف سیاسی/ تجاری)
- رفاه اجتماعی(ایجاد دولت الکترونیک و تسهیل سرویس‌دهی به خدمات اجتماعی، پتانسیل بالای ایجاد اشتغال در صنعت فناوری اطلاعات و ارتباطات، تسهیل کاریابی و کارگزینی از طریق فضای مجازی)
- توسعه و ایمن‌سازی فرهنگی(تقویت نقش فعالانه به جای رویکرد منفعلانه (مغلوب) در تعاملات فرهنگی بین‌المللی، زمینه سازی برای بومی سازی این صنعت متناسب با ارزش‌های جامعه، تقویت توان دفاع فرهنگی به صورت پیشگیرانه با گسترش دانش و مهارت بهره‌گیری از پتانسیل‌های فناوری اطلاعات و ارتباطات)
بررسی اهداف فوق‌الذکر نشان از همخوانی این موارد با اهداف اعلامی دولت تدبیر و امید دارد و قطعا آنچه به عنوان تاثیر ICT در تحقق این اهداف بیان شده است، اهمیت این صنعت در موفقیت دولت آینده را نشان می‌دهد.
دولت تدبیر و امید با رویکرد توسعه‌ای و بهبود فضای عمومی و کسب‌و‌کار پا به عرصه خدمت خواهد گذاشت. انتخاب رویکرد توسعه‌ای و خواستن توسعه نشان از آن دارد که باید به ICT به عنوان یک فرصت توسعه و پتانسیل رشد ورود شود؛ چرا که بر اساس مسیر طی شده کشورهای توسعه یافته، توسعه متوازن و پایدار با رشد و توسعه در حوزه ICT همگرایی غیرقابل انکاری دارد و ما نیز در ایران ازاین امر مستثنی نیستیم.
در روزهای اخیر گزینه‌های مختلفی برای تصدی وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات مطرح شده‌اند. گزینه‌هایی که بررسی سوابق ایشان و پارادایم فکری و مدل اجرایی قبلی شان در تناسب با رویکرد ICT به منزله توسعه و فرصت می‌تواند نشانگر خوبی برای انتخاب گزینه بهتر باشد. در میان گزینه‌های مطرح‌شده آنچه که فضای کسب و کار و فعالان حوزه فناوری اطلاعات را امید می‌بخشد، افرادی است که ضمن تسلط عمیق بر فناوری اطلاعات خود عامل توسعه ICT در کشور بوده‌اند ولیکن مطرح شدن برخی گزینه‌ها که سوابق قبلی ایشان عمدتا در حوزه امنیتی و بسیار جزئی در بخش فناوری اطلاعات بوده بیم‌های زیادی را نیز به وجود آورده است که این نگرانی را سبب می‌شود که آنچه به عنوان تدبیر و امید از سوی دولت آقای روحانی مطرح شده است را تحقق نخواهد بخشید. اگر امروز می‌خواهیم با تدبیر از مشکلات فراوان به‌وجود آمده در ۸ سال گذشته عبور کنیم نیازمند آن هستیم که بازیگران صنعت فناوری اطلاعات را امید بخشیم و با این منبع بزرگ از این صنعت برای توسعه ملی و ایجاد اشتغال بهره ببریم.
*مشاور حوزه کسب‌و‌کار و فناوری اطلاعات