سونیتا سراب‌پور

این روزها صحبت از پروژه‌ها و طرح‌های گوناگونی است. گویا قرار است حجم وسیعی از کارها در مدت زمان محدودی به واسطه این طرح‌ها انجام شود. فارغ از بحث هدفمندسازی یارانه‌‌ها، یکی دیگر از بحث‌هایی که این روزها در میان محافل داغ است طرح دورکاری کارمندان در سازمان‌های دولتی است. طرحی که علاوه بر نگرانی که برای کارمندان نسبت به آینده کاریشان به وجود آورده، سوالات و انتقاداتی را نیز از سوی کارشناسان حوزه‌های مختلف از جمله فناوری اطلاعات به دنبال داشته است. سوالاتی نظیر اینکه آیا شرایط از نظر فرهنگی به گونه ای مهیا شده است که افراد خانواده، پذیرای انجام کار عضو خود در منزل باشند؟ آیا نهادینه کردن این باور یک کار زیربنایی نیست؟ آیا راهکارهای قانونی برای این کار تعریف شده است؟ آیا زیرساخت‌های ارتباطی مورد نیاز برای این کار فراهم است و آیا در این زمینه آموزش و اطلاع‌رسانی مناسب صورت گرفته است؟

غیر قابل قبول بودن زیرساخت‌ها و امکانات

توسعه استفاده از ابزارآلات ارتباطی موجب تغییر تعاریف و توانایی‌های انسان در انجام کارها شده که این امر رشد و توسعه مقوله‌هایی نظیر اشتغال ‏متحرک، ساعات کاری متغیر و انعطاف‌پذیر و دورکاری را به همراه داشته است.‏ ‏ سابقه دورکاری یا کار از راه دور به اوایل دهه ۱۹۷۰ برمی‌گردد؛ اما در دنیای پیشرفته امروز دورکاری یکی از روش‌های مدرن کارکردن است که با ‏توسعه فناوری اطلاعات و ارتباطات و فراگیر شدن امکانات بسیاری از جمله اینترنت پرسرعت و ارزان، تلفن همراه، تله‌کنفرانس، رایانه‌های ‏پرقدرت شخصی و شبکه‌های بی‌سیم، به سرعت در حال توسعه و گسترش است.‏

‏ فناوری‌های اطلاعات خانه را به محلی مناسب برای انجام برخی فعالیت‌ها که تا پیش از این از طریق حضور در محل کار امکان‌پذیر بود تبدیل کرده ‏و این اجازه را به افراد می‌دهد تا قسمتی از فعالیت‌های خود را از راه دور و با استفاده از ابزارهای مختلف ارتباطی انجام دهد.‏

‏کارشناسان معتقدند که دورکاری مزیت‌هایی از جمله صرفه‌جویی در مصرف سوخت، وقت، هزینه و حفظ محیط زیست دارد و در این نوع از فعالیت ‏که مبنای کاری آن حضور در محل کار نیست، میزان کاری که هر کارمند در طول شبانه‌روز انجام می‌دهد مبنای کار قرار می‌گیرد و این امر با ‏توجه به الکترونیکی بودن امور روش‌های انجام کار را بهبود می‌‌بخشد.‏

اما دورکاری در کشور ما گویا داستان دیگری دارد و درحالی این طرح در کشور به اجرا در می‌آید که به باور تحلیلگران زمانی می توان به انجام پروژه دورکاری پرداخت که تمامی شاخص‌های ارتباطی کشور در حد متوسط‌های جهانی باشد؛ در غیر این صورت دورکاری شکل سنتی به خود گرفته و تنها مربوط به کارمندانی خواهد شد که نیازی به ابزار ارتباطی نداشته باشند.

در واقع تعریف این طرح با توجه به زیرساخت‌های فعلی ارتباطی کشور ما موضوع سوال بسیاری از کارشناسان قرار گرفته است؛ چرا که هم اکنون در اکثر ‏نقاط دنیا دورکاری با به‌کارگیری پیشرفت‌ها در حوزه ‏ICT‏ امکان‌پذیر شده و نقش زیرساخت‌های ارتباطی در اجرای آن به وضوح مشهود ‏است.‏

علی اکبرجلالی، پژوهشگر حوزه آی‌تی و استاد دانشگاه علم و صنعت، فراهم نبودن بسترهای ارتباطی را مهم‌ترین مشکل بر سر راه طرح دورکاری می‌داند و می‌گوید: ‌«این بخش نیز همچون سایر بخش‌ها دچار چالش‌های بسیار جدی است. باید در نظر داشته باشیم که حداقل امکانات ارتباطی برای فرد دورکار دسترسی به خطوط اینترنتی پرسرعت است. در حال حاضر تعداد افرادی که به این خطوط دسترسی دارند بسیار اندک است.

این خطوط ارتباطی باید دارای سرعتی باشد که کارمند دورکار بتواند به‌واسطه آن در مواقع ضروری با مدیر خود ارتباط ویدئویی برقرار کند یا اینکه بتواند فایل‌های با حجم بالا را به راحتی ارسال و دریافت کند.»

به اعتقاد وی وجود اینترنت پر سرعت یکی از زیرساخت‌های مورد نیاز کشور در زمینه گسترش دولت الکترونیک است که مغفول مانده است و با توجه به اینکه پرونده‌های الکترونیک امور اداری از حجم بسیار بالایی برخوردار هستند، به‌نظر می‌رسد اجرای این طرح بدون دسترسی به این امکان با چالش‌های بسیاری مواجه خواهد شد. به گفته جلالی یکی دیگر از معضلات اجرای این طرح بحث امنیت شبکه و اطلاعات سازمان‌ها و وزارتخانه‌ها است که در حال حاضر چندان توجهی به آن نمی‌شود.

جلالی با اشاره به اجرای طرح دورکاری در کشور‌های پیشرفته جهان می‌افزاید:‌ «در دنیا دورکاری از سال‌های بسیار دور انجام می شده و به صورت قانونی جدی در آمده است .به عنوان مثال برخی از شرکت‌های خصوصی بزرگ در دنیا مانند «ای.بی.ام» که یک شرکت کامپیوتری است، تا ۹۰ درصد از کارکنان آن دور از اداره اصلی کار می‌کنند و همین روش کار سبب شده که میلیون‌ها دلار در هزینه‌های این شرکت صرف جویی شود.»

این پژوهشگر آی تی تصریح می‌کند که درکشورهای آسیایی و کشورهای در حال توسعه مانند هندوستان بسیاری از افراد به این شیوه به انجام کارهای اداری می پردازند، به طوری که تقریبا تمام کارهای حسابداری بانک‌های آمریکا به عهده هندی‌ها است و همچنین بسیاری از فعالیت‌های نرم‌افزاری کشور آمریکا را کارمندان هندی انجام می‌دهند.

به باور کارشناسان دورکاری در این کشورها به این دلیل با پیشرفت و استقبال کارمندان همراه است که تمام زیرساخت‌ها و امکانات مورد نیاز فراهم است و این در حالی است که کشور ما به طرف دورکاری می‌رود که نه امکاناتش فراهم است و نه آموزش و فرهنگ‌سازی مناسبی انجام شده است.

در همین زمینه پورخصالیان، کارشناس حوزه مخابرات، می‌گوید: «در کشورهای پیشرفته، دورکاری از طریق شبکه‌های پیشرفته اطلاع رسانی و از طریق فضاهای مجازی صورت می‌گیرد و در این کشورها ابتدا زیرساخت‌های لازم کار برای دورکاری فراهم شده است، اما کشور ما در آغاز راه است و باید قبل از هر چیزی موانع را از سر راه برداشت.»

وی در ادامه می‌افزاید: «افزایش پهنای باند شبکه اینترنت کشور از نیازهای ایجاد بستر دورکاری در کشور است، چراکه با سرعت پایین خطوط اینترنت در کشور انجام دورکاری به صورت پیشرفته جوابگوی این کار نیست. همچنین از سوی دیگر ابزارهای سخت‌افزاری و شبکه مورد نیاز در کشور و نرم‌افزارهای مورد نیاز این کار باید مورد بررسی قرار گیرد.» پورخصالیان اضافه می‌کند که فرسودگی ابزارهای شبکه‌ای کشور و نیز نامناسب بودن استانداردهای به کار گرفته شده در شبکه‌های زیر ساختی نیز از دیگر مشکلات اجرای «دورکاری» در ابعاد بالا است.

بدون آموزش و فرهنگ‌سازی

آگاهی مدیران و کارکنان از نحوه انجام دورکاری از جمله موارد مهم است. به گفته کارشناسان با ایجاد رشته «دورکاری» در دانشگاه‌ها می توان افراد متخصص در این زمینه را تربیت کرد.

براساس تحقیقات انجام شده در کشورهای توسعه یافته به منظور میزان رضایت مدیران از اجرای دورکاری، مدیرانی که تسلط خوبی روی فناوری اطلاعات داشتند از این روش کاری رضایت داشته‌اند؛ چراکه می توانستند بر نحوه انجام کار کنترل و نظارت داشته باشند. این درحالی است که در مقابل مدیران ناموفق دلیل را در عدم آشنایی کافی با فناوری‌های نوین می دانستند.

به گفته کارشناسان آموزش کارمندان و مدیران باید چیزی فراتر از مهارت‌های هفت گانه «آی.سی.دی.ال» باشد که در ابتدای اجرای دولت الکترونیک به کارمندان آموزش داده شد. در آموزش این مهارت‌ها کارکنان با نحوه انجام کارهای روزمره خود از طریق رایانه آگاه شده اند و این درحالی است که در دورکاری مهارت‌های بسیاری مورد نیاز است.

بنا بر اظهارات پورخصالیان در دورکاری باید کارمندان با نرم افزارهای پست الکترونیک، نرم افزارهای چت صوتی تصویری، سیستم‌های پیام فوری، کنفرانس‌های تصویری، نحوه دسترسی به اسناد سازمانی از طریق اینترنت و نحوه اجرای امنیت در آنها و بسیاری از آموزش‌های دیگر آشنا شوند.

دولت: شرایط فراهم است

در حالی که اکثر کارشناسان و فعالان حوزه فناوری اطلاعات از فراهم نبودن زیرساخت‌های ارتباطی کشور برای انجام دورکاری سخن می‌گویند؛ اما احمد بزرگیان، معاون نوسازی و تحول اداری معاونت توسعه مدیریت و سرمایه انسانی رییس جمهوری معتقد است که دورکاری مستلزم فراهم آوری بستر الکترونیکی با چنین گستردگی که مورد بحث رسانه‌ها قرار گرفته، نیست.

وی در گفت‌وگو با «مهر» اظهار داشت که ‏ تعریف دولت از دورکاری دقیقا به معنای ‏تله‌ورکینگ‏ نیست و

تله ورکینگ تنها بخشی از دورکاری است که نیاز به پهنای باند بالا و ‏اینترنت را می طلبد که در این خصوص نیز فراهم سازی امکانات در دستور کار قرار گرفته است.‏ ‏ بزرگیان با اشاره به اظهارات وزیر ارتباطات برای آمادگی زیرساخت‌ها در اجرای دورکاری در کشور تاکید کرد که طبق گفته وزیر ارتباطات با همین ‏سرعت ۱۲۸ کیلوبیت بر ثانیه نیز می‌توان دورکاری را محقق کرد، چرا که بسیاری از امور تنها نیازمند به انتقال متن است که سرعت فعلی اینترنت ‏خانگی پاسخگوی این نیاز خواهد بود.‏

معاون نوسازی و تحول اداری معاونت توسعه مدیریت و سرمایه انسانی رییس جمهوری همچنین اظهار داشت که قبول داریم که وضعیت فعلی اینترنت برای انجام تله ‏کنفرانس و ارسال صوت و تصویر مناسب نیست؛ اما محدودیت ارائه پهنای باند برای دستگاه‌های دولتی وجود ندارد و این سازمان‌ها می‌توانند در ‏صورت نیاز کارمند به اینترنت باند پهن با هر سرعتی آن را در اختیار کارمند خود برای اجرای دورکاری قرار دهند. ضمن اینکه سرعت دسترسی ‏پهنای باند نیز در حال توسعه است و دولت برنامه‌هایی برای این مهم در نظر گرفته است.‏

‏ وی تاکید کرد که در حال حاضر اموری که برای دورکاری تعریف شده با اینترنت دایل آپ یا خطوط پرسرعت ‏DSL‏ امکان پذیر است و فعلا ‏مشکلی در این جهت نداریم.‏ پورخصالیان در واکنش به این اظهارات می‌گوید: «مسلم است که کارمندان با هر سطحی از زیرساختی که در حال حاضر داریم می‌توانند فعالیت‌های خود را انجام دهند؛ اما کیفیت کار مهم است که این کیفیت کار بستگی به سرعت دسترسی به اطلاعات و پهنای باند دارد. پس با همان سرعت دایل آپ هم می‌توان کار کرد؛ اما کیفیت کار و سرعت انجام کار زیر سوال خواهد رفت.»