بازار دیجیتال- ارائه آمارهای متناقض دیگر هیچ حساسیتی را برنمی‌انگیزد. طی سال‌های اخیر عادت کرده‌ایم که مراجع مختلف آمارهای مختلفی را ارائه دهند و هر یک نیز بر صحت آمار خود اصرار کنند، اما ارائه دو آمار کاملا متناقض در یک روز و توسط دو نماینده دولتی سخنران یک همایش تقریبا رخ نداده بود. همایش توسعه کاربردهای شبکه اختصاصی دولت در این هفته میزبان بحث‌های مختلف در حوزه‌های مربوط به فناوری اطلاعات و توسعه آن در کشور بود، اما زمانی که محمدرضا میر تاج‌الدینی، معاون امور مجلس رییس جمهور ضریب نفوذ اینترنت را ۱۱ درصد و ۵۰ درصد پایین تر از متوسط جهانی خواند، ظاهرا تمامی‌ آمارهای وزارت ارتباطات زیر سوال رفت؛ چراکه وزیر ارتباطات پس آنکه پشت تریبون قرار گرفت، تمام آمارهای معاون رییس جمهور را تکذیب کرد.

آمارهای متناقض

ارائه آمار از تعداد کاربران اینترنت ایران همیشه سوال‌برانگیز و با شک و تردید‌هایی همراه بوده است. به عنوان مثال در آخرین گزارشی که از سوی شرکت فناوری اطلاعات در خصوص وضعیت شاخص‌های فناوری اطلاعات طی اجرای برنامه چهارم توسعه منتشر شد، در شاخص ضریب نفوذ کاربران اینترنت، وضعیت مورد انتظار در پایان برنامه ۳۰ درصد بوده که با رسیدن به عدد ۹/۳۴ درصد و ۲۳ میلیون کاربر اعلام شد که ۳۳/۱۱۶ درصد این هدف محقق شده است. انتشار این آمار انتقاد بسیاری از کارشناسان و فعالان این حوزه را برانگیخت و بسیاری از آنها با اشاره به محدودیت استفاده از اینترنت در کشور، آن را دور از واقعیت دانستند. برای نمونه در سایت مخابرات تعداد کاربران در سال ۸۴ چیزی در حدود ۸ میلیون و ۸۰۰ هزار کاربر بوده که در سال ۸۵ این تعداد به ۱۲ میلیون کاربر رسیده است؛ یعنی سه میلیون افزایش رخ داده است.

در سال ۸۶ چندان به تعداد کاربران افزوده نشده و براساس آمار در این سال تعداد کاربران ۱۲ میلیون و نیم بوده است، اما این تعداد کاربر در سال ۸۸ به رقمی در حدود ۲۲ میلیون کاربر می‌رسد.

در واقع میزان کاربران از رقم کمتر از ۱۳ میلیون به ۲۲ میلیون رسیده که این افزایش چندان طبیعی به نظر نمی‌رسد و این گمان را به وجود می‌آورد که احتمالا در این آمار اشتباهی صورت گرفته است.

تنها سندی که مسوولان وزارت ارتباطات برای افزایش ناگهانی تعداد کاربران در عرض یک سال، آن هم به صورت شفاهی عنوان می‌دارند، این است که آنها، کاربرانی را که از طریق تلفن همراه به اینترنت متصل می‌شوند نیز جزو کاربران اینترنتی می‌دانند که بنابر اظهارات کارشناسان این کار کاملا غیر قابل قبول به نظر می‌رسد؛ چراکه نمی‌توان هیچ‌گاه به این نوع از افراد به عنوان یک پایانه نگاه کرد.

ضریب نفوذ ۱۱ درصدی

اما آنچه معاون رییس جمهوری در این همایش در مورد ضریب نفوذ اینترنت گفته چندان بیراه نیست، چراکه بر اساس آمارگیری که مرکز آمار ایران در سال ۸۷ به سفارش شرکت فناوری اطلاعات انجام داده و نتایج آن هیچ گاه به طور رسمی‌اعلام نشد هم ضریب نفوذ اینترنت در ایران در حدود ۱۱ درصد است.

در حالی که سایر آمارهای مربوط به ضریب نفوذ اینترنت عمدتا با استفاده از فرمول‌های عجیب و غریب تهیه می‌شود. آمارهای ارائه شده از مرکز آمار بر اساس سیستم آمارگیری تهیه شده که از نظر دقت بسیار بالاتر از روش‌ها و فرمول‌های دیگر است.

هر چند شرکت فناوری اطلاعات خود این آمارگیری را به مرکز آمار سفارش داد، اما تا اسفند ۸۸ اجازه انتشار رسمی‌آن را نداد و دلیل آن هم مغایرت آمارهای به دست آمده از این آمارگیری با نتایج مورد انتظار آنها بود. درنهایت نتیجه نهایی این آمارگیری در اسفند ماه سال ۸۸ تنها روی خروجی خبرگزاری ایرنا قرار گرفت.

به گزارش مرکز آمار ایران، روش آمارگیری در این طرح، نمونه‌گیری است که با مراجعه به ۹۸ هزار و ۹۸۲ خانوار و تکمیل پرسشنامه برای آنها توسط مامور آمارگیری و توسط خانوار (برای خانوارهای دارای کاربر اینترنت) انجام شده است. بر اساس نتایج به دست آمده، در سال ۱۳۸۷ از مجموع ۸/۱۸ میلیون خانوار کشور حدود پنج میلیون خانوار (۵/۲۶ درصد) در محل سکونت یا در محل‌های دیگر از اینترنت استفاده کرده‌اند.

بدین ترتیب حداقل یک عضو این خانوارها، کاربر اینترنت بوده است. این گزارش ادامه می‌دهد که این سهم برای خانوارهای شهری کشور بالغ بر ۱/۳۴ درصد و برای خانوارهای روستایی کشور ۸/۸ درصد بوده است.

در دوره یاد شده، از کل ۸/۷۱ میلیون نفر جمعیت کشور، تعداد هفت میلیون و ۹۶ هزار نفر کاربر اینترنت بوده‌اند. بر این اساس ضریب نفوذ اینترنت در کشور ۱/۱۱ درصد است. این ضریب در نقاط شهری کشور ۱۵ درصد و در نقاط روستایی سه درصد بوده است. همچنین ضریب نفوذ اینترنت برای جمعیت ۱۰ تا ۵۹ ساله کشور ۹/۱۳ درصد، محاسبه شده است. این گزارش ادامه می‌دهد از کل کاربران اینترنت کشور ۸/۲۸ درصد در استان تهران زندگی می‌کنند. همچنین بیشترین و کمترین ضریب نفود در کشور به ترتیب متعلق به استان‌های تهران با ۴/۱۶ درصد و استان سیستان و بلوچستان با ۳/۳ درصد است. طبق این گزارش از مجموع کاربران اینترنت در کشور ۲/۷۵ درصد حداقل در محل سکونت خود، ۱۵ درصد حداقل در محل کار خود، ۲۶درصد حداقل در کافی نت و ۹/۱۴درصد حداقل در محل تحصیل خود از اینترنت استفاده کرده‌اند. بر اساس نتایج طرح، از مجموع کاربران اینترنت کشور که در محل سکونت خود از اینترنت استفاده کرده‌اند، نحوه دسترسی ۹/۹۱ درصد از طریق تلفن Dial up بوده است.

هر چند این آمارگیری با همکاری سازمان آمار کشور و شرکت فناوری اطلاعات به دست آمده، اما نتیجه به دست آمده درست عکس نتیجه‌ای است که شرکت فناوری اطلاعات به دست آورده است. حتی در ادامه انتشار این آمار نه تنها شرکت فناوری اطلاعات در مقام پاسخگویی به این تفاوت فاحش بر نیامد، بلکه آن را اشتباه و غیر واقعی عنوان کرد.

اظهارات مسوولان شرکت فناوری اطلاعات در حالی صورت می‌گرفت که به باور اکثر کارشناسان و فعالان حوزه آی‌تی، به نتیجه به دست آمده توسط سازمان آمار بیشتر از روش‌ فرمولی شرکت فناوری اطلاعات می‌توان اعتماد کرد؛ چرا که این نتیجه از روشی به دست آمده که مورد تایید اتحادیه جهانی مخابرات (ITU) است و رد این نتیجه از سوی شرکت فناوری اطلاعات به اختلاف نظرهای میان این شرکت و سازمان آمار کشور بر ‌می‌گردد.

محاسبات با فرمول جدید

بسیاری از کارشناسان مشکل اصلی ارائه آمار متفاوت از سوی شرکت فناوری اطلاعات را به مشکلات فرمولی استفاده شده توسط این شرکت ارتباط می‌دهند و بر این باورندکه فرمول به لحاظ فنی دارای چندین خطا است. اولین خطای این فرمول این است که مبنای اینترنتی کشور تنها روش Dil Up در نظر گرفته شده است.

دوم اینکه پارامترهای ورودی این فرمول اشتباه است؛ چرا که در فرمول فرض شده که تمام پهنای باندی که در نقاط بین‌المللی کشور صرف مصرف خانگی می‌شود و این در حالی است که بخش عمده پهنای باند کشور صرف انتقال داده‌های اقتصادی و تلفن اینترنتی هم می‌شود.

فرمول مورد استفاده شرکت فناوری اطلاعات تقریبا از سال ۸۲ تا سال ۸۷ مبنای به دست آوردن ضریب نفوذ کشور بوده است. در ابتدای استفاده از این فرمول تعداد کاربران اینترنت پنج میلیون و پانصد و سی هزار نفر اعلام شد که با همین فرمول تعداد کاربران در سال ۸۸ هفتاد و پنج میلیون و صد و هفتاده هزار نفر با ضریب نفوذی برابر ۶/۱۰۶ صدم درصد اعلام شده که این ارقام کاملا نشان‌دهنده خطا در این فرمول است؛ چرا که از هشت سال گذشته وضعیت دیتا، نوع الگوی مصرف کاربران، نوع دسترسی آنها به اینترنت تغییرات به سزایی کرده است. بنا بر اظهارات این فعال، آمارگیری مرکز آمار بدون هیچ محدودیتی صورت گرفته در حالی که شرکت فناوری اطلاعات تنها از یک روش یعنی Dilup برای به دست آوردن ضریب نفوذ استفاده کرده است.

با افزایش انتقادات نسبت به روش فرمولی شرکت فناوری اطلاعات و ارتباطات این شرکت در اوایل سال جاری، خبر از نهایی شدن فرمول محاسبه ضریب نفوذ اینترنت کشور داد. علی اصغر انصاری، معاون شرکت فناوری اطلاعات در مورد ویژگی روش جدید، اظهار داشته بود که این فرمول به مراتب دقیق تر از این روش‌هایی است که پیش از برای تعیین ضریب نفوذ اینترنت در کشور استفاده می‌شد و دارای پارامترهای اندازه‌گیری بیشتری است.

وی اظهار امیدواری کرد، با بهره‌گیری از این روش آمار واقعی‌تری از تعداد کاربران اینترنت در کشور به‌دست آید.

انصاری با اشاره به برگزاری مناقصه تعیین ضریب نفوذ اینترنت از سوی شرکت فناوری اطلاعات در سال گذشته، افزوده بود که در این مناقصه دانشگاه شریف توانست با ارائه بهترین طرح، برنده این مناقصه شود و تعیین ضریب نفوذ اینترنت را به روش علمی ‌و براساس اطلاعات شبکه آغاز کند.

با توجه به مشخص شدن آمارهای جدید و بسیار کمتر ضریب نفوذ اینترنت شاید مشخص‌کننده این باشد که برخی مسوولان تنها به لطف تعریف فرمول‌های خاص در اندیشه تحقق موارد مطرح شده در برنامه‌ها بوده‌اند، ولی در واقع تغییر صورت مساله هیچ‌گاه نمی‌تواند واقعیت‌ها را تغییر دهد. وضعیتی که همه ما کم و بیش در اطرافمان می‌بینیم نشان‌دهنده ضریب نفوذ اینترنت نزدیک به ۴۰ درصدی نیست و بالا نشان دادن آمار هم کمکی به توسعه شبکه نخواهد کرد، شاید بهتر آن باشد که به جای تکیه بر آمارها به واقعیت‌ها بازگردیم.