م.ر.بهنام رئوف

«اینترنت ملی، اینترنت را ارزان می‌کند»، «مجلس بودجه اینترنت ملی را تصویب نکرد»، «جزئیات اینترنت ملی عنوان شد»، «کارگروه طرح اینترنت ملی آغاز به کار کرد»، «جزئیات اینترنت ملی تشریح شد»، « ۲۲ میلیون نفر به اینترنت پرسرعت دسترسی می‌یابند»، «آماده‌سازی طرح اینترنت ملی تا آذر»، «اظهار امیدواری برای تصویب اینترنت ملی»، «شبکه ملی اینترنت ایجاد می‌شود»، «شبکه ملی اینترنت سراسری می‌شود»، «۵۰ هزار مدرسه به اینترنت ملی متصل می‌شوند» و «فاز اول شبکه ملی اینترنت تا پایان سال بهره‌برداری می‌شود». جملات فوق تنها بخش کوچکی از تیترهایی بود که از سال ۸۴ تا به امروز درباره پدیده‌ای جدید در دنیای فناوری به عنوان اینترنت ملی در رسانه‌های گروهی منتشر شده است. پدیده‌ای که برای نخستین بار در جهان توسط یک مدیر تازه نفس در دولت نهم متولد شد و به‌رغم ابهامات و مخالفت‌های بی‌شمار پیرامون اصل داستان، اما همچنان در پرده‌ای از ابهام قرار داشته و مشخص نیست که چه زمانی قرار است چه چیزی توسط چه کسی و در کجا و چگونه به بهره‌برداری برسد، چرا که این طرح از بدو پیدایش‌‌اش توسط پدر اینترنت ملی تا به امروز چندین بار دستخوش تغییرات و تعریفات متفاوت شده که به تبع آن زمان بهره‌برداری‌اش نیز مدام در حال تغییر است.

اما بر اساس آخرین خبری که به تازگی منتشر شده است، وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات خبر از افتتاح فاز اول این طرح تا پایان سال جاری داده است.

رضا تقی پور، شبکه ملی اینترنت را اینگونه معنی کرده است: «شبکه ملی اینترنت به این معنا است که یک شبکه گسترده با پهنای باند زیاد در داخل کشور برای پاسخگویی به نیازهای دولت الکترونیک در فازهای مختلف راه‌اندازی شود که امیدواریم بتوانیم فاز اول آن را ظرف امسال به نتیجه برسانیم».

وی گفته است که شبکه ملی اینترنت در کل برنامه‌ای است که حداقل سه الی چهار سال به طول خواهد انجامید و در طول برنامه پنجم با توسعه‌ در فازهای مختلف به صورت کامل محقق خواهد شد.

وی همچنین درباره کاهش قیمت اینترنت نیز اظهار کرد: در حال حاضر اینترنت خانگی برای کاربران مستقیما توسط وزارت ارتباطات ارائه نمی‌شود و بخش خصوصی این خدمات را به کاربران ارائه می‌کند، اما ارائه این خدمات توسط وزارت ارتباطات را در دست بررسی داریم و پیشنهادهایی هم به کمیسیون تنظیم مقررات ارتباطات ارائه شده است تا در آن بخشی که مربوط به زیر ساخت است، قیمت‌ها کاهش یابد و این هم به زودی محقق خواهد شد. وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات افزود: به دنبال کاهش قیمت‌ها در زیرساخت‌های مخابراتی، اپراتورهایی هم که به کاربران نهایی این خدمات را ارائه می‌دهند، در صورتی که توافق کنند این کاهش قیمت هم برای آن‌ها اعمال خواهد شد.

اینترنت ملی چیست؟

در اینکه اینترنت ملی چیست واقعا تا به حال تعریف مشخصی که بتوان آن را بر اساس استانداردهای جهانی پذیرفت، ارائه نشده است. نخست آنکه اینترنت به شکل و مفهوم کلی به معنی شبکه‌ای است که از اتصال چندین کامپیوتر یا

ابرکامپیوتر در بستر بین‌المللی و در سراسر جهان به وجود آمده است. حال آنکه به تعبیر پدر اینترنت ملی این شبکه در این طرح در حقیقت به شبکه‌ای داخلی گفته می‌شود که امکان فراهم آوردن پهنای باندی داخلی و درون کشوری را فراهم می‌کند.

در فرهنگ لغات، فناوری به شبکه‌ای با مضمون طرح پدر اینترنت ملی به شکل خاص «شبکه اینترانت» گفته می‌شود و نه اینترنت. همین امر است که از بدو شکل‌گیری این طرح باعث ورود اشکالات و نواقص بی‌شماری به این طرح شده و کارشناسان را بر آن داشته است که در تذکر‌ها و پیشنهادهای جداگانه خواستار اصلاح این اصطلاح شوند.

اگر مسوولان ذی‌ربط از همان ابتدا به جای «اینترنت ملی» از واژه «شبکه ملی پرسرعت» یا اصطلاحا «اینترانت» نام می‌بردند هیچ مشکلی پیش نمی‌آمد و کارشناسان و نخبگان فناوری اطلاعات هم از این مساله استقبال می‌کردند.

علی اکبر جلالی، منتقد اصلی این طرح زمانی در پاسخ به سوالی در مورد مفهوم «اینترنت ملی» گفت: واقعیت این است که واژه «اینترنت ملی» یک واژه نامفهوم است که مطرح شده است و به هیچ وجه نتوانسته است جایگاهی برای خود در میان نخبگان و کارشناسان پیدا کند.

وی گفته بود که تقریبا تمام کارشناسان فناوری اطلاعات و ارتباطات و رسانه در کشور در مورد این واژگان (اینترنت ملی) ابهام دارند و در مقابل آن موضع گرفته‌اند، اما نمی‌دانم برخی از مسوولان چرا اصرار دارند که این نام را با هر وسیله و هر هزینه‌ای حفظ کنند. جلالی با اشاره به اینکه در هیچ کجای دنیا بحث «اینترنت ملی» نداریم، گفت: به نفع کشور است که این بحث اینترنت ملی رسما کنار گذاشته شود تا این همه ابهام بیهوده و تشویش و...ایجاد نشود.

جلالی خاطرنشان کرد: اینترانت (شبکه ملی پرسرعت) این ظرفیت را دارد که تمام اهداف موردنظر در عرصه اینترنت را محقق کند. وی گفت: اینترنت در کنار اینترانت (شبکه ملی پرسرعت) می‌تواند اهداف اطلاع رسانی و ارتباطی یک جامعه را پاسخ دهد.

به هر تقدیر پافشاری‌های پدر اینترنت ملی که در آن زمان خود دبیر شورای عالی فناوری اطلاعات بود باعث شد تا این طرح در دستور کار این شورا در دولت نهم قرار گیرد. طرحی که شاید بتوان گفت تنها طرحی بود که در دستور کار این شورا طی ۴ سال عمر این شورا قرار داشت.

عبدالمجید ریاضی در زمان ارائه این طرح و در حاشیه یکی از نشست‌های نمایشگاه الکامپ دوازدهم به تشریح طرح خود پرداخت. وی به اصول‌ چهارگانه دولت در برنامه‌ چهارم توسعه ارتباطات و فناوری اطلاعات یعنی فناوری اطلاعات برای عدالت گستری، فناوری اطلاعات برای مهرورزی، فناوری اطلاعات برای خدمت به بندگان خدا و فناوری اطلاعات برای پیشرفت و تعالی مادی و معنوی کشور اشاره کرد و گفت : در وضعیت فعلی، ارتباط مجازی سازمان‌های گوناگون و مردم با هم از نظم و سامان خوبی برخوردار نیست. اما تلاش داریم تا فرآیند همکاری سازمان‌ها روی شبکه را بهبود بخشیده و امکان بهره‌مندی مناسب از آن را

فراهم کنیم. وی در ادامه به چشم انداز دولت الکترونیکی در کشور اشاره کرد و گفت: اصلی‌ترین هدف از ایجاد دولت الکترونیکی، متحد کردن موثرترین منابع و مراکز عرضه خدمات مملکت در یک مرکز مجتمع ارائه خدمت است. این خدمات آنگاه از یک درگاه واحد که «پورتال دولت الکترونیکی» نامیده می‌شود از طریق یک رسانه واحد به شهروندان عرضه می‌شوند. ریاضی افزود: این ارتباط از طریق شبکه‌ای امن و قابل اعتماد به نام اینترنت ملی برقرار می‌شود.

ریاضی در ادامه گفت: برای ایجاد زیرساخت‌های مذکور در مراکز علمی‌و پژوهشی، سه قوه، دستگاه‌های اجرایی و در سطح جامعه نهادهای گوناگونی ایجاد شده که از جمله کلیدی‌ترین این نهادها شورای عالی فناوری اطلاعات کشور است.

وی سپس به سلسله الزامات توسعه فناوری اطلاعات در کشور اشاره کرد و به ترتیب شبکه اینترنت ملی و مراکز داده، معماری داده، سیستم‌های کاربردی، اطلاعات مرتبط و حوزه‌های کاری را از جمله این الزامات دانست.

طرحی در اغما

بعد از تشریح این طرح دستگاه‌های مورد نظر دبیر شورای عالی فناوری اطلاعات دست به کار تدوین این طرح شدند. در نخستین اقدام قرار شد که طرح مفهومی ‌اینترنت ملی تا تابستان ۸۵ ارائه شود، اما این طرح بعدا به آذر همان سال موکول شد.

علی اصغر عمیدیان، رییس وقت مرکز تحقیقات مخابرات ایران در این باره گفته بود که زمان آغاز طراحی مفهومی ‌اینترنت ملی تابستان ۸۵ بود که به علت تغییرات مدیریتی در پروژه، احتمالا تا انتهای آذرماه ویرایش نخست آن آماده خواهد شد.

او گفته بود که طراحی مفهومی‌ اینترنت ملی در داخل مرکز و با کمک دانشگاه‌های صنعتی شریف و امیرکبیر در حال انجام است. وی در مورد برآورد بودجه برای اینترنت ملی گفته بود که باید پس از انجام طراحی مفهومی ‌آن صورت پذیرد که این پروژه بلافاصله پس از اتمام طراحی مفهومی ‌عملیاتی خواهد شد.

این گفته رییس وقت مرکز تحقیقات درحالی عنوان می‌شد که در روزهای پایانی در سال ۸۴ درخواست بودجه برای طرح ریاضی مورد تصویب مجلس قرار نگرفت. رمضان‌علی صادق‌زاده، عضو وقت کمیسیون صنایع و معادن با بیان اینکه ۱۰ میلیارد تومانی که برای شبکه ملی اینترنت یا همان اینترنت ملی در کمیسیون صنایع و معادن به تصویب رسیده بود در کمیسیون تلفیق به تصویب نرسید، در آن زمان گفته بود که به‌رغم اینکه این پیشنهاد کمیسیون صنایع و معادن بود و در لایحه دولت نیامده بود، اما کمیسیون تلفیق به دلیل توجیه نبودن در مورد مفهوم اینترنت ملی آن را تصویب نکرد.

طرحی برای نسل‌های آینده

به هر حال دبیر شورای منحل شده فناوری اطلاعات همچنان طرح ملی خود را دنبال می‌کند. او حتی گاهی در کنار این طرح ملی که سرانجامی ‌نامشخص داشت طرح‌های ملی دیگری نیز ارائه می‌کند. طرح‌هایی مانند طرح دیتاسنتر ملی، طرح آی پی ملی و برخی ملی‌های دیگر. اما همچنان از افتتاح طرح ملی اصلی اش خبری نیست.

سرانجام دولت دهم روی کار می‌آید و رضا تقی‌پور به عنوان وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات یکی از اهداف پنج‌گانه‌اش را فراگیر شدن دولت الکترونیک بر بستر شبکه اینترنت ملی عنوان می‌کند.

به هر حال گویا عبدالمجید ریاضی مصر بر انجام شبکه اینترنت ملی خود است حتی اگر این طرح که زمان مطرح شدنش قرار بود پنج ساله به بهره برداری برسد، ۱۰ ساله یا حتی ۱۵ ساله مورد بهره‌برداری قرار گیرد. یا حتی زمانی مورد بهره‌برداری قرار گیرد که دیگر استانداردهای شبکه‌های فعلی منسوخ شده باشد و فناوری‌های دیگر با تعاریف دیگر جایگزین آن شود.

وزیر پیشین ارتباطات چهارسال قبل امروز را به عنوان وعده نهایی راه‌اندازی اینترنت ملی اعلام کرده بود و حالا وزیر فعلی ارتباطات چهارسال دیگر را به زمان بهره‌برداری کامل از این طرح اضافه کرده است. آیا وزیر بعدی ارتباطات این طرح را افتتاح می‌کند؟