ندا لهردی
در چند دهه اخیر تکنولوژی‌های ارتباطات و اطلاعات به یک کاتالیزور قوی برای رشد اقتصادی و اجتماعی جوامع مختلف تبدیل شده‌اند.

این تکنولوژی‌ها در واقع امکانات و قابلیت‌هایی را که برای کاربران بعید و دور از ذهن به نظر می‌رسیدند، در اختیار آنها گذاشته‌اند. به این ترتیب سرعت رشد و انتشار تکنولوژی در این‌ سال‌ها به قدری بوده است که حالا تعداد کاربران گوشی‌های موبایل در جهان به عنوان یک تکنولوژی پر طرفدار به بیش از 4 میلیارد کاربر می‌رسد. در حقیقت هدف اصلی رهبران ICT جهان هم این است که دست کم بیش از نیمی از جمعیت جهان امکان دسترسی به تکنولوژی‌های ارتباطات و اطلاعات را داشته باشند. با این همه، اما هنوز بسیاری از کاربران در بعضی از نقاط جهان هستند که به اندازه کافی به این تکنولوژی‌ها دسترسی ندارند. این همان موضوعی است که این روزها به دغدغه اصلی کارشناسان و مسوولان این عرصه تبدیل شده است تا آنها را در کنفرانس سالانه توسعه و تجارت سازمان ملل متحد (UNCTAD) به مشورت بگذارند.
گزارش منتشر شده از این کنفرانس در بخش‌های مختلف به بررسی فرصت‌ها و چالش‌های پیش روی کشورها در زمینه ICT پرداخته است.
انحطاط خطوط تلفن ثابت
این روزها دیگر همه می‌دانیم که افزایش سطح دسترسی به تکنولوژی‌های مختلف ICT برای کاهش شکاف دیجیتالی ضروری و لازم است. مهم‌ترین این تکنولوژی‌ها در واقع تلفن‌های ثابت و همراه و البته اینترنت پر سرعت است. درست به همین دلیل هم هست که بررسی میزان رشد و ضریب نفوذ این تکنولوژی‌ها در کشورها و مناطق مختلف دنیا می‌تواند مشکلات و موانع پیش رو برای توسعه ICT در جهان را مشخص کند.
تعداد خطوط تلفن ثابت در جهان به طور قابل توجهی از سال 2006 تا حالا در حدود 2/1میلیارد خط ثابت مانده و حتی در سال 2008 هم با کاهش کمی مواجه بوده است. این اتفاق در واقع نشان می‌دهد که تمایل کاربران در کشورهای مختلف دنیا به استفاده از تلفن‌های همراه و پروتکل‌هایی مانند VOIP تا حد قابل توجهی افزایش پیدا کرده است.
در حال حاضر ضریب نفوذ تلفن ثابت در جهان تا پایان سال ۲۰۰۸ برابر ۱۸درصد بوده است. در این میان این ضریب نفوذ در کشورهای توسعه یافته برابر ۴۷درصد و در کشورهای در حال توسعه برابر ۱۲درصد است. این اختلاف زیاد نشان می‌دهد که در این سال‌ها تمایل کاربران در کشورهای توسعه یافته بر خلاف کشورهای در حال توسعه به داشتن خطوط تلفن ثابت کاهش یافته است.
نکته جالب توجه در این میان این است که با وجود کاهش میزان کاربران خطوط تلفن ثابت در کشورهای در حال توسعه، زیرساخت مخابراتی ثابت در این کشورها با هدف ارائه خدامات سه‌گانه تلفن، اینترنت، تلویزیون در حال توسعه و افزایش است و در مقابل این کاهش در کشورهای در حال توسعه به معنای تاخیر این کشورها در حرکت به سمت نسل آینده شبکه‌های مخابراتی است.
ادامه انقلاب موبایلی
موبایل همچنان این روزها به عنوان یک فناوری انقلابی در جهان ارتباطات شناخته می‌شود تا جایی که تعداد کاربران تلفن همراه تا پایان سال 2008 به 4میلیارد نفر رسیده است. به این ترتیب رشد تعداد کاربران تلفن همراه در سال 2008 تا 20درصد بوده است و حالا دیگر از هر 100 نفر از جمعیت مردم جهان، 60 نفر از تلفن همراه استفاده می‌کنند که این تعداد حتی در بعضی از کشورهای توسعه یافته یا در حال توسعه به 100 نفر هم می‌رسد که این رقم نشان از رشد انفجاری استفاده از این تکنولوژی پر طرفدار دارد.
گزارش UNCTAD نشان می‌دهد که رشد ضریب نفوذ تلفن همراه در کشورهای در حال توسعه از سال ۲۰۰۰ تا حالا به بیش از ۸ برابر رسیده است تا با این اوصاف از میان کاربران کشورهای در حال توسعه از هر دو نفر یک نفر تلفن همراه داشته باشد. بر اساس جدیدترین آمار منتشر شده در کنفرانس UNCTAD، تا پایان سال ۲۰۰۸ کاربران تلفن همراه در کشورهای در حال توسعه ۴۸درصد از کل کاربران تلفن همراه در جهان را تشکیل می‌دهند. در این گزارش رشد کشورهای فعال جهان در این زمینه در فاصله سال‌های ۲۰۰۳ تا ۲۰۰۸ مورد بررسی قرار گرفته است و نتیجه جالب و البته قابل پیش‌بینی به‌دست آمده است.
بیشترین رشد در این سال‌ها در اختیار کشورهای در حال توسعه بوده است. در این میان مونته‌نگرو بیشترین درصد رشد را به خودش اختصاص داده است و بعد از آن هم به ترتیب کشورهایی مانند قطر، بحرین و مالدیو قرار دارند. در بین کشورهای آسیایی در حال توسعه در سال 2008 پنج کشور ضریب نفوذی تا 100درصد را به‌دست آورده‌اند و چهار کشور دیگر هم ضریب نفوذی بین 90 تا 100درصد را دارند.


با تمام اینها، اما بسیاری از کارشناسان حاضر در کنفرانس سالانه UNCTAD معتقدند که سیاست‌گذاری دولت‌ها در بخش تلفن همراه و آزاد سازی بازار آن عوامل موثری در روند رشد این تکنولوژی هستند. در واقع این افراد فکر می‌کنند که موانع اصلی برای رشد ضریب نفوذ تلفن همراه، همان موانعی هستند که کارگروه‌های رگولاتوری در هر کشور می‌توانند ایجاد کنند. نیم نگاهی به کشورهایی با ضریب نفوذ پایین تلفن همراه نشان می‌دهد که این رشد کم نتیجه اعمال فشار و محدودیت‌های دولتی است. این دولت‌ها در واقع همان‌هایی هستند که به صنعت تلفن همراه به عنوان یک منبع درآمد نگاه می‌کنند و سعی دارند همان جریان قدیمی فروش و مالیات بر درآمد را اعمال کنند.
به طور کلی این تحقیقات نشان می‌دهند که در میان کشورهای جهان با بیشترین میزان رشد ضریب نفوذ تلفن همراه در فاصله سال‌های ۲۰۰۳ تا ۲۰۰۸ در قاره آفریقا کشورهای گابن، الجزیره، لیبی، تونس و آفریقای جنوبی معرفی شده‌اند.
در میان کشورهای آسیا و اقیانوسیه به ترتیب کشورهای قطر، بحرین، مالدیو، امارت متحده عربی و عمان، از بین کشورهای آسیای غربی به ترتیب قطر، بحرین، امارات متحده عربی، عمان و عربستان سعودی، در بین کشورهای آسیای شرقی و جنوب شرقی به ترتیب کشورهای ماکائو، ویتنام، تایلند، مالزی و اندونزی و بالاخره در میان کشورهای جنوب آسیا هم به ترتیب کشورهای مالدیو، ایران، پاکستان، سریلانکا و بوتان بیشترین میزان رشد تلفن همراه را در این سال‌ها به خودشان اختصاص داده‌اند.
لزوم توسعه اینترنت پر سرعت در کشورهای در حال توسعه
این روزها دیگر ساده‌ترین راه‌های ارتباطی در میان مردم جهان به اینترنت ختم می‌شود. درست به همین دلیل هم هست که تعداد کاربران اینترنت دنیا تا پایان سال 2008 به حدود 4/1میلیارد دلار رسیده است؛ این در حالی است که تعداد کاربران در کشورهای در حال توسعه تا 5 برابر نسبت به کشورهای توسعه یافته رشد پیدا کرده است.
در میان کشورهای دنیا اما چین با ۲۹۸میلیون نفر کاربر بیشترین تعداد کاربران اینترنت را در اختیار دارد و بعد از آن به ترتیب ایالات متحده آمریکا با ۱۹۱میلیون نفر کاربر و ژاپن با ۸۸میلیون نفر کاربر در جایگاه‌های بعدی قرار دارند.
به طور کلی اما در حال حاضر بیش از یک پنجم جمعیت جهان آنلاین هستند که بیشتر آنها در کشورهای توسعه یافته زندگی می‌کنند. با این اوصاف این روزها نیمی از جمعیت کشورهای توسعه یافته و تنها 15 تا 17 درصد از جمعیت کشورهای در حال توسعه آنلاین هستند.
به صورت کلی اما تعداد کاربران اینترنت پر سرعت در جهان تا پایان سال ۲۰۰۸ به حدود ۴۰۰میلیون نفر رسیده است که از این میان سهم کاربران کشورهای در حال توسعه برابر ۴۰درصد است. با این حال اما متوسط ضرب نفوذ اینترنت پر سرعت در کشورهای توسعه یافته تا ۸ برابر این ضریب نفوذ در کشورهای در حال توسعه است. در حقیقت همین اینترنت پر سرعت معمولا به عنوان عامل اصلی ایجاد و افزایش شکاف دیجیتالی به حساب می‌آید.
با این همه هزینه استفاده از اینترنت پر سرعت در کشورهای در حال توسعه با درآمد کمتر معمولا بیشتر از هزینه‌ای است که کاربران با درآمد متوسط و بیشتر در کشورهای توسعه یافته برای استفاده از این سرویس می‌پردازند.
در حال حاضر چین با بیشترین تعداد کاربران اینترنت دنیا بزرگ‌ترین بازار اینترنت پر سرعت دنیا را هم در اختیار دارد و کشورهایی مانند برزیل هم با رشد قابل توجهی که در سال‌های اخیر در این زمینه داشته توانسته است در فهرست ۱۰ بازار بزرگ اینترنت
پر سرعت جهان قرار بگیرد. با تمام اینها بیشترین رشد ضریب نفوذ اینترنت در فاصله سال‌های 2003 تا 2008 در میان کشورهای آسیا و اقیانوسیه به ترتیب در اختیار کشورهای ماکائو، عربستان سعودی، ایران، قطر و کویت، در بین کشورهای آسیای غربی به ترتیب برای کشورهای عربستان سعودی، کویت، امارات متحده عربی، قطر و ترکیه، در میان کشورهای آسیای‌شرقی و جنوب‌شرقی به ترتیب در اختیار کشورهای ماکائو، ویتنام، چین، تایلند و تایوان بوده و بالاخره در بین کشورهای آسیای جنوبی به ترتیب به کشورهای ایران، مالدیو، پاکستان، سریلانکا و بوتان اختصاص پیدا کرده است.
از طرفی درباره اینترنت پر سرعت بی‌سیم یا وایمکس، تحقیقات نشان می‌دهد که تعداد کاربران خدمات G۳ در جهان تا پایان سال ۲۰۰۸ به حدود ۳۶۱ میلیون نفر رسیده است که یک بار دیگر اغلب آنها در کشورهای توسعه یافته هستند.
در حقیقت به این دلیل است که این روزها کارشناسان زنگ‌های خطر را برای کشورهای در حال توسعه به صدا درآورده‌اند. از آنجایی که اینترنت پر سرعت معیار اصلی ایجاد شکاف دیجیتالی در میان کشورها است، کارشناسان و مسوولان در مجامع بین‌المللی مانند UNCTAD معتقدند که عدم بهبود زیرساخت‌های اینترنت پر سرعت و به دنبال آن افزایش ضریب نفوذ آن در کشورهای در حال توسعه می‌تواند آنها را از مزایای فناوری اطلاعات و ارتباطات و امکانات و سرویس‌های آن محروم کند و در نهایت به عقب ماندگی آنها منجر شود.