مریم عسگری

طی سال‌های اخیر تکنولوژی تغییرات چشمگیری در شیوه زندگی کاربران کالاهای دیجیتالی ایجاد کرده است. از تغییر در شیوه زندگی و کسب‌وکار و تفریح و... که بگذریم، این تغییرات را می‌توان حتی در شیوه آموزش و یادگیری و همچنین مطالعات روزمره هم شاهد بود. می‌توان گفت: این تغییرات با روی کار آمدن ابزارهای استفاده از نسخه‌های الکترونیکی کتاب، روزنامه و... ( ebook reader، انواع تبلت،کامپیوترهای سبک وزن) محسوس‌تر شده است. در کنار این موضوع، این روزها با کوچک‌تر شدن مساحت خانه‌ها، برخی از مردم ترجیح می‌دهند به جای خریداری و نگهداری کتاب‌های چاپی حجیم، از نسخه‌های الکترونیک و دیجیتال این آثار استفاده کنند. آثاری که تعداد زیادی از آنها به راحتی در یک لوح فشرده گنجانده می‌شود و جابه‌جایی‌شان هم سخت نیست.

با توجه به این موضوع هر روز شاهد رشد صنعت کتب الکترونیکی و ابزارهای مرتبط با این صنعت در بازارهای جهانی هستیم؛ اما در کشور ما گویا موضوع استفاده از کتب الکترونیکی چه در حوزه کتب آموزشی و چه در حوزه کتب عمومی و... داستان دیگری دارد که ما در این گزارش به آن پرداخته‌ایم.

پس اگر شما هم به این موضوع علاقه‌مندید و می‌خواهید از وضعیت صنعت کتب الکترونیکی و دیجیتال در کشور مطلع شوید و همچنین می‌خواهید با موانع پیش روی گسترش این صنعت آشنا شوید، اگر می‌خواهید بدانید آیا اصلا استفاده از نسخه‌های الکترونیکی با توجه به رشد قیمت ابزارهای مطالعه این نسخه ها به صرفه است یا خیر، این گزارش را بخوانید:

ابزارهای دیجیتالی در خدمت خوانندگان الکترونیکی کتاب

کتاب‌های الکترونیکی چه در قالب نرم‌افزار و چه در قالب نسخه‌های دانلود شده با فرمت پی دی اف طی سال‌های اخیر محبوبیت زیادی یافته‌اند و اکثر ما، حتی اگر یک کاربر ساده کامپیوتر باشیم حداقل تجربه مطالعه یک نسخه از این کتاب‌ها را داشته‌ایم. البته گسترش عرضه ابزارهای مطالعات دیجیتالی (ebook reader ، tablet ، mini lap top و...) هم طی یکی دوسال اخیر مقدمات رشد این صنعت را فراهم آورده است.

علاوه بر کتابخوان‌های دیجیتالی، کتابخانه‌های دیجیتال و انتشارات آنلاین نیز از فناوری‌های ارزشمندی هستند که به‌تازگی رواج زیادی در جهان مجازی پیدا کرده‌اند و مخاطبان پر و پا قرصی دارند. در این زمینه می‌توان به گوگل اشاره کرد که موتور جست‌وجوی کتاب و کتابخانه الکترونیکی راه‌اندازی کرده است یا سایت آمازون که به فروش نسخه‌های الکترونیکی کتاب می‌پردازد.

با توجه به این موضوعات علاقه به مطالعات الکترونیکی رشد زیادی داشته است. مخصوصا اینکه این شیوه مطالعه مزایایی هم برای خوانندگان دارد. به گفته کارشناسان، اشغال فضای کم، حجم کم، افزایش سرعت مطالعه با استفاده از ابزارهایی مانند تبلت، کتابخوان الکترونیک، پرداخت هزینه کمتر نسبت به کتاب بابت خرید یک نسخه الکترونیکی و امکان جست‌وجو و دسترسی سریع به بخش‌های خاص و مورد نظر کتب‌ دیجیتالی و... برخی از مزایای استفاده از کتب دیجیتالی و الکترونیکی است. البته این شیوه مطالعه از جانب برخی از علاقه‌مندان به کتب چاپی چندان تایید نمی‌شود. به همین دلیل برخی از شرکت‌های تولیدکننده ابزارهای مطالعه الکترونیک و محتوای الکترونیک ابتکاراتی به خرج داده‌اند. به‌عنوان مثال سونی و آمازون سعی دارند با استفاده از فناوری‌ای به نام جوهر الکترونیک ظاهر متون نمایش داده شده در نمایشگر را شبیه متون چاپی کنند.

بی‌مهری

به کتاب‌های الکترونیکی در ایران

شاید تصور کنید با توجه به افزایش قیمت کاغذ و کتاب و همچنین افزایش عرضه کالاهایی مانند تبلت و کتابخوان‌های الکترونیکی روز به روز بر تعداد علاقه‌مندان به کتب الکترونیکی افزوده می‌شود. این تصور با عرضه نمونه‌های ارزان قیمت کتابخوان توسط برخی از تولیدکنندگان قوت می‌گیرد، اما موضوع چیز دیگری است.

براساس اعلام کارشناسان، بنا به دلایلی که مهم‌ترین آنها گران بودن قیمت ابزارهای مطالعه نسخه‌های الکترونیکی است، در کشور ما صنعت نشر الکترونیک چندان مخاطب نداشته و رشد چندانی هم نکرده است. به گفته کارشناسان، ناشران هم تمایل چندانی به سرمایه‌گذاری در این مبحث نداشته و در نتیجه در ایران فاقد محتوای الکترونیک در حد مورد نیاز هستیم.

به گفته جواد اتفاق، رییس مجمع ناشران الکترونیکی مهم‌ترین مشکل در زمینه صنعت نشر الکترونیک این است که در این زمینه در کشور ما فرهنگ‌سازی نشده است، وی معتقد است: در حال حاضر شاید بخشی از مخاطبان کتب آموزشی، مانند آموزش کامپیوتر و... به استفاده از نسخه‌های الکترونیکی روی آورده‌اند. اما خوانندگان کتاب‌های عمومی، حتی دانشجویان تمایلی به استفاده از این کتاب‌ها ندارند. به همین دلیل نظر من این است که کتب چاپی همیشه مخاطبان خود را دارند و خواهند داشت و باید تولیدکنندگان محتوای الکترونیک در این زمینه فرهنگ‌سازی کنند تا این صنعت رونق گیرد. تجملی، مدیرعامل انتشارات کتب آموزشی و کامپیوتری هم با تایید گفته‌های اتفاق گفت: تا زمانی که زیرساخت‌های استفاده از کتب الکترونیکی در کشور فراهم نشود نمی‌توان انتظار داشت که کتاب‌های الکترونیک جایگزین کتب چاپی شود. به گفته وی، در حال حاضر ما با مشکلات کندی سرعت اینترنت، اختلالات گاه و بی‌گاه اینترنت، قیمت بالای ابزارهای مطالعات الکترونیکی و نبود محتوا مواجه هستیم. علاوه بر این ما با مشکل حقوق مولف هم در این زمینه مواجهیم. چراکه گروهی از مولفان اعتقادی به نشر الکترونیک ندارند. چون سودی که کتاب برایشان دارد، بیشتر است.

وی افزود: در حال حاضر روی برخی از کتب چاپی یک نسخه الکترونیکی کتاب هم به خریدار ارائه می‌شود. ولی اکثر خریداران توجهی به بود و نبود این نسخه الکترونیکی نداشته و گاه هم اعلام می‌کنند که نسخه الکترونیکی کتاب را نمی‌خواهند. این فعال حوزه نشر که دستی هم در نشر الکترونیک دارد اعلام کرد: در حال حاضر با توجه محبوبیت کم این صنعت ما شاهد هستیم که تنها کتاب‌هایی که چاپ آنها تمام شده باشد یا تیراژ آن کمتر از ۱۰۰۰ جلد باشد به صورت الکترونیکی در اختیار خوانندگان قرار می‌گیرد. جعفری، مسوول بخش فروش انتشارات مجتمع فنی تهران هم در این باره گفت: اگرچه ما برای فروش نسخه‌های الکترونیک کتاب در نمایشگاه‌ها و... اطلاع‌رسانی و فرهنگ‌سازی زیادی می‌کنیم اما این شیوه مطالعه هنوز در کشور ما جایگاهی ندارد. به گفته وی، علت اصلی این است که خواندن کتاب با کامپیوتر یا تبلت و... خسته‌کننده است و خواننده ارتباطی که با کتاب برقرار می‌کند با تبلت یا ای بوک برقرار نمی‌کند. وی افزود: با وجودی که هزینه خرید یک نسخه الکترونیک یک چهارم هزینه خرید یک کتاب چاپی است، اما به دلیل فراهم نبودن زیرساخت‌های استفاده از کتب الکترونیک این صنعت در کشور ما مهجور است.

تاثیر ورود ابزارهای الکترونیکی بر کتب چاپی

هرچند کارشناسان می‌گویند، در رقابت بین صنعت چاپ و نشر الکترونیک، صنعت چاپ در اوج ایستاده است و نشر الکترونیک در حاشیه با مشکلات و موانع و همچنین محدودیت‌ها

دست و پنجه نرم می‌کند، اما نمی‌توان منکر تاثیر ورود ابزارهای الکترونیکی مانند ebook reader و tablet بر افزایش تقاضا برای نسخه‌های الکترونیکی کتاب شد. هرچند که این رشد تقاضا به هیچ وجه به منزله کاهش محبوبیت نسخه‌های چاپی کتاب نیست. اتفاق در رابطه با تاثیر ورود ابزارهای الکترونیکی بر بازار کتب چاپی می‌گوید: اگر چه ورود ابزارهایی مانند آی پد، ای بوک و... تا حدودی باعث شده است که توجه‌ها به سمت نسخه‌های الکترونیکی کتاب افزایش یابد، اما متاسفانه بنا به دلایلی چون نبود محتوای مورد نیاز کاربران، قیمت بالای کتابخوان‌های الکترونیک و... این صنعت رشد در خور توجهی در ایران نداشته است. محمدپور، مدیر فروش انتشارات کلید آموزش هم در این باره گفت: اگرچه این ابزارها گران قیمت هستند و هرکسی قدرت خرید آنها را ندارد، ولی روی میزان تقاضا برای نسخه‌های الکترونیک تاثیر گذاشته است. در کل کارشناسان و صاحبنظران این حوزه بر تاثیر مثبت ورود این ابزارها بر بازار نسخه‌های الکترونیکی صحه گذاشته ولی معتقدند که چنین موضوعی به معنی کاهش محبوبیت نسخه‌های چاپی کتاب نیست.