پشت پستوهای علاءالدین

عکس: نگار متین‌نیا

شهرام شریف

اول

قطعا اگر کسی می‌‌‌خواست امروز داستان علاالدین را بنویسد آن را نه از بین‌النهرین و عراق و کاروانسراهای قدیمی ‌‌‌که از طبقه پنجم پاساژی به همین نام در چهاراه جمهوری - حافظ شروع می‌کرد. جایی دور از دسترس ده‌‌ها هزار نفری که روزانه به بهانه خرید گوشی از طبقه اول این پاساژ بالاتر نمی‌آیند، جایی که انبوهی از دستگاه‌‌هایی معروف به باکس به فروش می‌رسد، دستگاه‌هایی که هر کدام می‌تواند به تنهایی هزاران تنظیم خاص را برای هر نوع گوشی انجام دهد و فقط یکی از آنها شکستن قفل گوشی‌هایی است که دزدیده شده‌اند و با تغییر شماره سریال عملا می‌توانند گوشی را به اصطلاح Refresh ‌کنند. تغییری که باعث می‌شود گوشی دزدیده شده عملا از طریق اپراتورهای موبایل دیگر قابل ردیابی نباشد و مالباختگان چاره‌‌ای جز بازگشت دوباره به مرکز خریدی چون علاءالدین و تهیه یک گوشی جدید دیگر ندارند. این رفت و بازگشت چرخه‌ای را در بازار بسیار پرمنفعت تلفن همراه در ایران به وجود آورده است.

دوم

خیابان جمهوری به قول معروف «راسته» بسیاری از محصولات الکترونیکی است. هرکدام از این راسته‌ها در بخشی از این خیابان تمرکز یافته‌اند و حالا راسته موبایل فروشان در اطراف پاساژ علاءالدین ایجاد شده و به برخی از کوچه پس‌کوچه‌ها و پاساژهای اطراف هم کشیده شده است. از چندی قبل تاکنون تعداد افرادی که در نزدیکی این پاساژ یک یا چند گوشی دست چندم و بدون جعبه در دست دارند بسیار افزایش یافته است. یکی از فروشندگان گوشی اطمینان می‌دهد که در اصالت گوشی‌هایی که بدون جعبه و تجهیزات در گوشه پیاده رو ارائه می‌‌‌شوند باید شک کرد. او که به گفته خودش حاضر به خرید هیچ گوشی دست دومی‌‌‌نیست می‌گوید که بازار گوشی‌های دست دوم بسیار پرمنفعت است، چراکه بسیاری از گوشی‌هایی که در این بازار به فروش می‌‌‌رسند قیمتی بسیار پایین‌تر از گوشی‌های نو دارند و با توجه به این که از عمر آنها چندان نمی‌گذرد عملا خریدار را وسوسه می‌کند که به جای خرید یک گوشی نو و ارزان تر که دارای امکانات کمتری است یک گوشی دست دوم و دارای امکانات بسیار بیشتر را ارزان‌تر خریداری کند .

سوم

بسیاری از کسانی که برای خرید یک گوشی به فروشگاه‌های موبایل مراجعه می‌کنند ممکن است مطالعاتی را در زمینه آن گوشی در اینترنت یا مجلات داشته باشند، اما تقریبا بخش عمده آنان هیچ اطلاعی از نوع مناسبات داخل بازار ندارند. بخش عمده گوشی‌های بازار ایران از طریق قاچاق وارد می‌شود. بسته‌بندی اغلب گوشی‌های داخل بازار ایران پیشتر باز و گوشی در بهترین شرایط حداقل چندبار روشن و خاموش شده است. حتی بسیاری از فروشندگان هم نام نمایندگان اصلی و گارانتی‌های اصلی گوشی را نمی‌دانند. چندی قبل یکی از واردکنندگان اصلی گوشی در جلسه‌ای به ما گفت که گارانتی‌های غیرواقعی و مشابه گارانتی اصل وجود دارد که به قیمت دویست تومان به فروشنده ارائه‌ می‌شود که شامل مهر و نام شرکت گارانتی کننده جعلی است. فروشندگان این گوشی‌ها را به اسم گوشی‌‌های دارای گارانتی به مشتری عرضه می‌‌‌کنند و مشتری با تصور این که بالاخره یک گارانتی پشت این گوشی هست آن را خریداری می‌کند، در حالی که در صورت بروز مشکل نه شرکتی تحت عنوان گارانتی وجود دارد و نه فروشنده مسوولیت گوشی را می‌پذیرد.

چهارم

گوشی‌هایی که توسط نمایندگان اصلی در ایران عرضه می‌شود وضع مشخص‌تری دارند، اما گوشی‌هایی که به دلیل تحریم نمایندگی در ایران ندارند وضع پیچیده تری دارند. گوشی iphone یکی از این دسته محصولات است. هم اکنون در بازار ایران چندین نوع از این گوشی اعم از توربوسیم و قفل شکسته ( unlocked) در بازار وجود دارند که حتی فروشندگان به دلیل ضعف دانش قادر به تشخیص نمونه اصل از نمونه دستکاری شده نیستند. بسیاری از این فروشندگان با برخی روش‌هایی که نمونه‌‌ای از آنها را حداقل خودم بارها دیده‌ام خریدار بی خبر از همه جا را به گمراهی می‌کشند. هم اکنون قیمت گوشی قفل شکسته آیفون ۸ گیگابایتی چیزی در حدود ۷۲۰ هزارتومان است. اگر این گوشی از یک کشور اروپایی وارد ایران شده باشد و از خود شرکت اپل به صورت آزاد خریداری شده باشد، عملا قیمتی در همین حدود دارد، اما اگر این گوشی به صورت قفل خریداری شده باشد قیمتی در حدود ۲۰۰ تا ۳۰۰ دلار دارد و پس از شکستن قفل به صورت سخت افزاری در کشوری چون چین وارد ایران می‌شود. اگر فروشنده‌ای این گوشی دوم را بتواند به اسم گوشی قفل شکسته توسط کمپانی به خریدار قالب کند، عملا چیزی حدود چهارصد هزارتومان روی هر گوشی سود کرده است.

پنجم

هیچ کس شکی ندارد در پاساژ علاءالدین و بسیاری از مراکز فروش تلفن همراه در کشور افراد کاسب شرافتمندی به کار مشغولند که حاضر به هیچ گونه ترفند و فریبکاری برای کسب درآمد نیستند، اما بخشی از کسانی که عملا به چنین مواردی پایبندی ندارند به راحتی بازار فاسدی به وجود آورده اند که دامنه آن جانب افراد منصف و شرافتمند این صنف را نیز گرفته است. روزانه ده‌ها شکایت از افرادی به مراکز قضایی ارائه می‌شود که کسانی عکس فرد (عموما دختران و زنان ) را در مجالس مختلف روی اینترنت قرار داده اند . بسیاری از این عکس‌ها از گوشی‌هایی به دست آمده که یا برای تعمیر به یک تعمیرکار تحویل داده شده یا از روی گوشی دزدیده شده روی اینترنت بارگذاری شده است. بی شک فیلتر کردن چنان سایتی فقط پاک کردن صورت مساله است، در حالی چرخه آلوده به سادگی بازار پنهانی و آلوده‌ای را به وجود آورده است که از دل آن به جز منافع مالی ده‌ها تخلف دیگر نیز بیرون می‌آید.

ششم

برای پیگیری تخلف فروشندگان متخلف عملا راه‌های بسیار کمی‌‌‌پیش روی خریداران گوشی وجود دارد. فروشندگان مجوز فروش گوشی را از یک جا می‌گیرند و مجوز سیم‌کارت را از جایی دیگر و ناظری هم بر فعالیت‌هایشان نیست. اغلب گوشی‌های خریداری شده در صورت بروز کوچک‌ترین مشکلی توسط فروشندگان پس گرفته یا تعویض نمی‌شوند یا برای تعویض هزینه‌‌های کلانی را به خریدار تحمیل می‌‌‌کنند. در میان صنوف مختلفی که هرکدام به نوعی بر گوشه‌‌ای از این بازار نظارت دارند حالا مدتی است بحث ایجاد اتحادیه نیز مطرح شده است. شاید مهم‌ترین اولویت ایجاد این اتحادیه موضوع نادیده گرفته شدن حقوق مشتری در این بازار پرنوسان و پیچیده است.

هفتم

انواع و اقسام نرم‌افزارهای هک (سرقت اطلاعات با استفاده از بلوتوث و ...) با قیمت‌هایی بسیار پایین در فروشگاه‌های فروش نرم‌افزار به کاربران ارائه می‌شود. به جز این کاربران می‌توانند انواع این نرم‌افزارها را با قیمتی بسیار پایین‌تر از طریق برخی از فروشگاه‌ها روی گوشی خود داشته باشند. نه مسوولان نیروی انتظامی و نه مسوولان صیانت از فضای نرم‌افزاری کشور تاکنون با ارائه چنین محصولاتی که هدفی جز تخریب و دزدی اطلاعات گوشی‌های شهروندان ندارند و در واقع پله اول وقوع جرم به شمار می‌روند، برخوردی انجام نداده‌اند. جالب آنکه برخی از چنین محصولاتی عملا از سوی برخی از شرکت‌هایی ارائه می‌شود که با بسته بندی نسبتا شیک تلاش بر جلب توجه و قانع کردن فعالیت قانونی خود دارند. در برخی موارد تولید‌کنندگان چنین بسته‌های نرم‌افزاری حق کپی کردن از این نرم‌افزارهای تخریب‌گر را که عمدتا خود از روی اینترنت به دست آورده‌اند، برای خود محفوظ می‌دانند!

هشتم

بازار تلفن همراه بدون وجود مراکز خرید بزرگ تلفن همراه هم به راحتی زنده می‌ماند. آنچه موجب جذابیت چنین مراکزی می‌شود بی‌شک ناشی از محدودیت‌هایی در ارائه همه محصولات به صورت یکجا است. توسعه خرید اینترنتی، به جود آمدن شرکت‌های معتبر که هم فروشنده، هم گارانتی کننده و هم تعمیرکننده محصولات باشند نه تنها به تدریج به ضعف این گونه بازارهای کلونی مانند می‌انجامد بلکه به تدریج شکل خرید و اطلاع رسانی در این مورد این محصولات را از دیدن صرف در ویترین و پرسش از فروشنده تغییر می‌دهد.

نهم

موضوع خرید و فروش گوشی‌های دست دوم بی‌شک می‌تواند از طریق مراجع قانونی مورد توجه قرار گیرد. بی‌شک برچیده شدن دستفروشان و نظم دادن به بحث فروش و پیگیری مناسب تر اپراتورها می‌تواند چرخه اقتصادی گوشی‌های دزدی را دچار وقفه کند و هزینه این کار را بسیار افزایش دهد.

دهم

اطلاع‌رسانی به شهروندان برای آگاهی از چگونگی حفاظت از اطلاعات شخصی روی تلفن‌های همراه یا نحوه خرید و فروش یک گوشی هم یک بحث همیشگی است.

صفر

بازار تلفن همراه یک بازار پیچیده و به هم ریخته است. این بازار پیچیده مولد مشکلات پیچیده بسیاری است. تخلف از قاچاق و کلاه گذاشتن سر مشتری شروع می‌شود و به لو رفتن اطلاعات او روی اینترنت و قربانی شدنش وسعت می یابد. حالا می‌توان تصمیم گرفت که این بازار را به نفع گروه اندکی این گونه به هم ریخته و ناموزون رها کرد یا به آن سروسامان داد.