سال ۲۰۱۰ برای اولین بار روزی به‌عنوان «روز رسانه‌های اجتماعی» مشخص شد و به‌همین مناسبت گردهمایی‌هایی در نقاط مختلف دنیا برگزار شد بازار دیجیتال- چند روز پیش روز جهانی رسانه‌های اجتماعی بود. پیشنهاد تعیین روزی به عنوان روز جهانی رسانه‌های اجتماعی از سوی مقامات چند شهر اروپایی و آمریکایی مطرح شد. آنها طی بیانیه‌ای روز ۳۰ ژوئن را به عنوان روز جهانی رسانه‌های اجتماعی انتخاب کردند تا هرساله در این روز، از نقش تاثیرگذار شبکه‌های اجتماعی بر زندگی انسان‌ها تجلیل شود.

در اعلامیه‌ انتخاب روز جهانی رسانه‌های اجتماعی آمده که: «این روز قرار است نمادی برای تشویق شهروندان شهرهای امضاکننده‌ اعلامیه به استفاده بیشتر و بهتر از شبکه‌های اجتماعی، اینترنت و مبنایی برای گسترش نقش شهروند- خبرنگاران باشد. از سال آینده، در این روز از آخرین دستاوردها و پیشرفت‌های فناوران ارتباطات تجلیل خواهد شد. ابعاد تازه‌ای از تاثیر رسانه‌های اجتماعی که به همه‌ شهروندان این امکان را داده‌اند که صدای خود را به گوش دیگران رسانده و به منابع متعددی از اطلاعات دسترسی داشته باشند، بررسی خواهد شد. هر شهر دیگری که مایل باشد می‌تواند این اعلامیه جهانی را امضا کرده و روز ۳۰ ژوئن را به عنوان روز جهانی رسانه‌های اجتماعی و اطلاع‌رسانی با حضور پررنگ شهروندان جشن بگیرد». شاید همین بیانیه بود که باعث شد تا شنبه گذشته و به مناسبت روز جهانی رسانه‌های اجتماعی همایشی هم در ایران برگزار شود.

سال ۲۰۱۰ برای اولین بار روزی به‌عنوان «روز رسانه‌های اجتماعی» مشخص شد و به‌همین مناسبت گردهمایی‌هایی در نقاط مختلف دنیا برگزار شد. این روز از طرف وب‌سایت «مشبل» (mashable.com) مشخص شده است که مرجعی شناخته شده و تخصصی در حوزه رسانه‌های اجتماعی است. علاقه‌مندان به رسانه‌های اجتماعی از طریق این وب‌سایت، برنامه‌ها و گردهمایی‌هایی را برای «روز رسانه‌های اجتماعی» سازماندهی می‌کنند. امسال هم مانند سال گذشته، روز ۳۰ ژوئن برابر با نهم تیرماه «روز رسانه‌های اجتماعی» نام گرفت.

رسانه اجتماعی چیست؟

در کشور ما نام رسانه اجتماعی با سایت‌هایی همچون فیس‌بوک، تویتر و... گره خورده است. اما رسانه اجتماعی چیست؟ رسانه‌های اجتماعی

(به انگلیسی: Social media) اصطلاح استفاده از فناوری‌های مبتنی بر وب، تلفن همراه و ارتباط‌هایی که به گفت‌وگو تعامل داده می‌شود گفته می‌شود. رسانه‌های اجتماعی برنامه‌های کاربردی مبتنی بر اینترنت است که روی پایه‌های ایدئولوژیک و فناوری وب ۰/۲، به کاربران اجازه ایجاد و تبادل تولید محتوا را می‌دهد. رسانه‌های اجتماعی می‌تواند روی بسیاری از اشکال مختلف، از جمله تالار گفت‌وگو، وبلاگ‌ها، وبلاگ اجتماعی، میکروبلاگینگ، ویکی، پادکست‌ها، عکس‌ها یا تصاویر و ویدئو در قالب یک نوع امتیاز بر پایه مشارکت اجتماعی، محسوب شود.

جدا از سایت‌های نام برده شده در بالا، اما در ایران رسانه‌های اجتماعی پرطرفداری هم وجود دارد مانند وب‌سایت کلوب که هشتمین سایت پربازدید ایرانی است. از سوی دیگر برخی از نهادهای متولی همچون مرکز رسانه‌های دیجیتال وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی نیز طی چند ماه گذشته اقدام به راه اندازی شبکه‌های اجتماعی دیگری همچون شبکه هادی نت کرده است.

خانیکی، عضو هیات علمی گروه علوم ارتباطات اجتماعی دانشگاه علامه طباطبائی در جشن روز شبکه‌های اجتماعی در ایران می‌گوید: جوهر و محرک رسانه‌های اجتماعی خصلت گفت‌وگویی و پذیرش تنوع و تکثر است. لذا امکان گفت‌وگو باید در فضای رسانه‌ای، واقعی و مجازی وجود داشته باشد و شکاف بین فضای مجازی و واقعی کم شود.

حسینعلی افخمی عضو هیات علمی گروه علوم ارتباطات اجتماعی، دانشگاه علامه طباطبایی نیز با بیان اینکه «ارتباط فیس تو فیس (چهره به چهره) را بر ارتباط فیس‌بوکی ترجیح می‌دهم»، می‌گوید: در علم ارتباطات و نتیجه اخلاقی آن همیشه تاکید می‌شود که ارتباطات چهره به چهره از همه انواع ارتباطات بهتر است و مطمئا ۲۰۰ سال آینده نیز این نوع از ارتباط را ترجیح می‌دهیم.

به گفته افخمی، در عرصه اینترنت با تجربه دیگران می‌توان خودمان را بازسازی کنیم. ما در عرصه عمومی همانند مرکز شهر، ایستگاه‌های اتوبوس هیچ مکانی نداریم که بتوانیم با اینترنت سرگرم شویم. هم اکنون روستاها یک فضای عمومی فوق العاده برای تجلی عرصه عمومی است زیرا می‌توان یک فضای سومی از طریق اینترنت با دنیای مجازی داشته باشند و از طریق دنیای مجازی به دنیای واقعی وصل شوند.

رسانه اجتماعی شریک کسب‌وکار

امروزه طرفداران رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی افزایش پیدا کرده است که از بین آنها می‌توان به شرکت‌های تجاری و فعالان بخش خصوصی در این رسانه‌ها اشاره کرد. شرکت‌هایی که سعی می‌کنند با عضویت در شبکه‌های اجتماعی به ارائه اطلاعات شفاف و تخصصی تر از خدمات خود پرداخته و از امکانات این رسانه‌ها برای جذب مشتری در این بخش استفاده کنند.

بهزاد دوران عضو هیات علمی پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران به چهار دسته از چالش‌های اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی که با پیدایش رسانه‌های اجتماعی ایجاد شده‌اند اشاره می‌کند و می‌گوید: به تدریج اهمیت رسانه‌های اجتماعی برای کسب و کارها روشن شده است و به سمت سرمایه‌گذاری دراین حوزه می‌روند.

وی دو منفعت اصلی اقتصادی را آگاهی برند و ایجاد یک گفت‌وگوی مستمر با مشتریان عنوان کرده و معتقد است: براساس این منافع بلافاصله برای کسب و کارها این سوال پیش می‌آید که چگونه باید تاثیر این سرمایه‌گذاری را درک کنیم. در بخش کسب‌وکار مهم‌ترین چالش بازگشت سرمایه‌گذاری هست. دوران می‌افزاید: شاخص‌هایی که در حال حاضر در این حوزه مطرح است عبارتند از حضور اجتماعی، ترافیک وب، میزان مواردی که برند یا لینکشان به اشتراک گذاشته می‌شود یا تعداد لایک‌هایی که زده می‌شود.

وی چالش دیگر را در حوزه حریم خصوصی مشتریان دانست و گفت: الان به شدت رقابت بر سر این وجود دارد که دیتاهایی که در انواع رسانه‌های اجتماعی هست جمع‌آوری شود و سرمایه اصلی کمپانی‌هایی که در این حوزه هستند از همین طریق به دست می‌آید.

دوران در ادامه بحث خود به چالش‌های حقوقی که رسانه‌های اجتماعی به وجود آورده‌اند اشاره کرد و گفت: یکی از مهم‌ترین دغدغه‌های حوزه رسانه‌های اجتماعی حریم خصوصی است که اگر شما بخواهید شکایتی را در این حوزه داشته باشید باید به همان دستگاه قضایی رایج بروید اما تناقضی که در این زمینه وجود دارد وقتی است که از یک طرف دولت‌ها می‌خواهند از حقوق شما دفاع کنند و از طرف دیگر خودشان را مالک این داده‌ها و اطلاعات می‌دانند. همچنین رسانه‌های اجتماعی خودشان امروزه نکات حقوقی جدیدی را به وجود آوردند که ارزش قضایی خاص خود را دارند که این ارجاع و استناد به آنها قبلا وجود نداشته است.

عضو هیات علمی پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران افزود: شاخص مهم دیگر، در این بحث روزنامه نگاری شهروندی است که امروزه تمام کمپانی‌ها و شرکت‌ها این نقش را در خود دارند و سرمایه‌گذاری زیادی روی آن انجام داده‌اند. همچنین بحث خانواده، پیدا کردن دوستان، بازیابی و مواردی از این دست جزو شاخص‌های اصلی رسانه‌های اجتماعی است اما دقیقا در مقابل همین نظر بحث انزوای اجتماعی که از طریق رسانه‌هایی مثل فیس بوک به وجود می‌آید، مطرح است. اینکه آیا این روابط در حوزه مجازی یک رابطه اجتماعی واقعی است یا یک توهم رابطه اجتماعی.

رسانه‌های اجتماعی رسانه‌های دو سویه

یونس شکرخواه، رییس همایش روز رسانه‌های اجتماعی در ایران در ادامه این همایش با اشاره به یک تعریف ساختاری از سوشال مدیا گفت: سوشال مدیا وب پایه است؛ یعنی باید بر وب سوار شود تا جنبه اجتماعی آن تحقق یابد. این فرمت، عین اپلیکیشن‌ها می‌تواند یک فرمت ثابت داشته باشد. دو سویگی و همه جا حاضری نیز از ویژگی‌های مورد توافق آن است. کاربران رسانه‌های اجتماعی از افراد در خانه‌ها تا جماعت‌ها می‌توانند وارد بحث شوند.

وی پس از ارائه تاریخچه کوتاهی از سوشال مدیا، به طبقه بندی رسانه‌های اجتماعی در ۶ ژانر اشاره کرد و گفت: براساس این طبقه بندی سوشال مدیا شامل ژانرهای همکاری‌جویانه، وبلاگ‌ها و میکروبلاگ‌ها، جوامع محتوایی، سایت‌های شبکه اجتماعی، جهان‌های بازی‌های مجازی و جهان‌های اجتماعی مجازی (سکند لایف) می‌شود.

رییس همایش روز رسانه‌های اجتماعی گفت: این شبکه‌ها ویژگی دو سویگی دارند و پهنای آنها بسیار بالا است. مخاطب آنها جهانی است. سلسله مراتب ندارد. نوع ارتباط افقی است. کم هزینه است که البته این‌طور نخواهد‌ماند. مهارت نمی‌خواهد؛ برخلاف اینکه وانمود می‌شود مهارت زیادی می‌خواهد. امکان تغییر مطلب را حتی بعد از آپلود در اختیار کاربر می‌گذارد و امکان کامنت‌گذاری نیز وجود دارد.

رییس همایش روز رسانه‌های اجتماعی با اشاره به تفاوت نقطه تلاقی چهره به چهره (face to face) و رسانه‌های اجتماعی اظهارکرد: مولفه‌های سازنده رسانه اجتماعی ممکن است به صورت تک عنصری یا چند عنصری در زندگی رسانه‌ای اجتماعی حضور یابند. مولفه‌های سازنده نقطه تلاقی در رسانه‌های اجتماعی شامل هویت، گفت‌وگو، اشتراگ‌گذاری، حضور، مناسبات، شهرت و گروه می‌شود.