توفیق وحیدی آذر کارشناس اقتصادی اخیرا لیست۱۳۲ کشور در شاخص توسعه اجتماعی از سوی موسسه پژوهشی آمریکایی ۱SPI منتشر شده است، این لیست با توجه به تفکر و دیدگاه‌های خاص غربی به مساله اجتماع تنظیم و ارائه شده است که در آن موضوع اقتصاد و شرایط آن در کشورها بعد از موازین اجتماعی و بحث‌های زیست‌محیطی مطرح شده است. بحث‌های اجتماعی مشتمل بر امنیت افراد، وضعیت و تعادل اکوسیستمی، دسترسی به الکتریسیته، وضعیت و شرایط مهاجرت، حضور در کلاس، میزان خودکشی، سلامتی و مسکن، بهداشت، برابری حقوق، آزادی‌های فردی و حق انتخاب مطرح شده‌اند.تفکر نرم پیش و پس‌زمینه در مورد شاخص توسعه اجتماعی را نمی‌توان بحثی پنهان در دیدگاه‌های تنظیم‌کنندگان آن فرض کرد. دیدگاه لیبرال سرمایه‌داری و تفکرات لیبرال دموکراسی در پشت تفکرات سازمان چندان پنهان نیست.

عدم دسترسی به اطلاعات آزاد عاملی بر پایین رفتن رتبه کشور چین حتی نسبت به مغولستان شده است، به‌رغم اینکه مشاهده عینی آن در سیستم و ساختار جامعه مجازی چین چندان ممکن نبوده است؛ اما کنترل تمامی رسانه‌ها و کنترل تلفن‌ها و ایمیل‌های شخصی و هدایت نرم اندیشه و تفکر در ساختار جامعه آمریکایی که به صورت مسری در اغلب نقاط جهان سرایت کرده است در این شاخص‌ها به‌عنوان تعرض به حقوق فردی لحاظ نشده است.

حقوق بشر غربی نیز باز به عنوان یکی از شاخص‌ها مطرح شده است ولی حقوق و ارزش‌های ذاتی جامعه انسانی همواره در تعارض با به بردگی کشانیدن سالانه ۱۰ هزار زن جوان در بازارهای فساد، تن‌فروشی غربی به هیچ وجه در شاخص‌های توسعه جامعه غربی از کره جنوبی تا کشورهای اروپای شرقی تا غربی لحاظ و ارزش‌گذاری و بارگذاری منفی نشده است.

اما در هر حالت در نگاهی به شاخص‌های توسعه اجتماعی؛ مردم نروژ به ازای هر نفر ثروت بیشتری از آمریکایی‌ها دارند و طول عمر ژاپنی‌ها به مراتب بیشتر است. اما در دیدگاه عمومی ساخته شده توسط رسانه به آمریکا؛ چشم همگان گوشی آی‌فونی را می‌بیند که برای فیس‌بوک تصاویر را منتقل می‌سازد.

سیستم هوایی حمل‌ونقل را می‌بیند و اما ساختار تفوق‌طلبانه دولتی و مبتنی بر نظام آزاد اقتصادی را که در همه موارد در زندگی خصوصی جهانیان و حتی در اذهان آنان به صورت نرم مداخله می‌کند و با هواپیمای‌های بدون سرنشین حقوق زیستن اجتماعات مختلف و آشیانه‌های کودکان پاکستانی و یمنی و افغانی را مورد تعدی با ابزار سخت قرار می‌دهد؛ در این شاخص‌بندی لحاظ نمی‌شود.

زندگی آمریکایی در برخی موارد رتبه بالایی دارد اما در این رتبه‌بندی بین ۱۳۲ کشور ایالات متحده رتبه شانزدهم را به دست آورده است. زیرا که اقتصاد و قدرت نظامی برای اکثریت مردم زندگی خوب را به ارمغان نیاورده است.

در شاخص‌های پیشرفت‌های اجتماعی ایالات متحده دردسترسی به امکانات آموزشی پیشرفته از رتبه بالایی برخوردار است اما در موضوع سلامتی رتبه ۷۰، در مناسب بودن اکوسیستم دارای رتبه ۶۹، در آموزش‌های اساسی رتبه ۳۹، در دسترسی به آب رتبه ۳۴ و در دسترسی به بهداشت از نظر سلامتی رتبه سی‌ویکم و در دسترسی به سیستم تلفن همراه و اینترنت رتبه ۲۳ را دارا است از هر پنج آمریکایی یکی از آنها به اینترنت دسترسی مناسب ندارد. در جامعه آمریکایی گفته شده است که سرمایه‌گذاری ایالات متحده روی هواپیماهای بدون سرنشین بسیار بیشتر از کودکان است و کاهش در خدمات عمومی می‌تواند موجب فرسایش در اساس اجتماع در آینده گردد.

شاخص پیشرفت اجتماعی نیوزیلند را دارای رتبه اول نشان می‌دهد که متعاقب آن سوئیس، ایسلند و هلند قرار دارند. همه این کشورها از نظر ثروت به ازای هر نفر از ایالات متحده فقیرترند، اما آنها برای رفع نیازهای مردم خود بهترین کارها را انجام می‌دهند.

تصور جمهوری‌خواهان از کاهش هزینه‌ها در بخش درمان، کوپن غذا و خدمات عمومی با تصور ایجاد رشد و توسعه اجتماعی بود که با تقویت ایالات متحده، قدرت رقابت آن را بالا می‌برد، اما نگاهی به گزارش شاخص‌ها نشانگر خلاف موضوع مطروحه است. ایرلند سرزمینی که در قرن ۱۹ بسیاری از مردم آن فرصت‌های بسیاری را در ایالات متحده یافتند، اکنون در رتبه ۱۵ قرار دارد و بالاتر از ایالات متحده یعنی ایرلند بالاتر از ایالات متحده دارای فرصت است.کانادا در مقام ۱۷ و آلمان با رتبه ۱۲در بهترین شرایط در میان گروه جی -۷ و انگلستان در رتبه ۱۳ و ژاپن در رتبه ۱۴ قرار گرفته است.پایین‌ترین رتبه متعلق به چاد است که بالاتر از آن جمهوری آفریقای مرکزی، بروندی، گینه، سودان و آنگولا در رتبه‌بندی جای گرفته‌اند.

گفته می‌شود در شرایط فعلی کشورهای متحول در جریان بهار عربی با مشکلاتی مواجه هستند که آنان را به سوی رتبه‌های پایین از نظر «فرصت» هدایت می‌کند که این امر با توجه به ضرورت کنترل جریانات مشابه بهار عربی از دیدگاه غربی‌ها و موضوع خیزش‌های اسلامی چندان دور از تصور نبود تا این جنبش‌های اجتماعی و موج مورد استحاله قرار گیرند.

چین ۹۰ ام و ایران ۹۴ ام

براساس این شاخص کشورهای روسیه رتبه ۸۰، چین رتبه ۹۰ و ایران با رتبه ۹۴ دارای فرصت‌های کمتر بوده و شاخص‌های رشد اقتصادی آنها که موجب رفاه عمومی و افزایش دسترسی به آموزش و بهداشت عمومی شده است فراموش و معیارهای توسعه اجتماعی دقیقا با معیارهای حقوق بشری و ابزار سنجش غربی به ارزیابی درآمده‌اند.

برخی کشورها جایگاه و وزن خود را در جدول به خوبی تثبیت کرده‌اند، کاستاریکا و فیلیپین بهتر از اغلب کشورهای ثروتمند خود را نشان می‌دهند. استونی و جامائیکا و در آفریقا مالاوی، غنا و لیبریا در شرایط خوبی دیده می‌شوند. بنگلادش با رتبه ۹۹ بالاتر از کشور ثروتمند هند با رتبه ۱۰۲ قرار دارد، همچنین اوکراین با رتبه ۶۲ از روسیه با رتبه ۸۰ پیشی

گرفته است. چین رتبه پایینی را با کسب رتبه ۹۰ دارد که پایین‌تر از رتبه ۸۹ مغولستان است. چین از نظر آموزش در شرایط بهتر اما از نظر حقوق بشر و دسترسی به اطلاعات در سطح پایینی قرار دارد؛ اما آیا این عین واقعیت است؟

حقوق بشر شرقی؛ دیدگاه‌ها و باورهای فرهنگ کهن چینی به‌رغم توسعه اقتصادی عظیم آن همچنان استوار باقی مانده است؛ علم و بهداشت توسعه فزاینده‌ای در چین داشته است و این کشور در بلوک کشورهای فارمرجینگ قرار گرفته که نشان از رشد بهداشت و تقاضای فزاینده برای آن است، اما شاخص طوری دیگر آن را منعکس می‌سازد.

به‌رغم وجود واقعیت پشت زمینه طراحی این‌گونه شاخص‌ها که برای هدایت تفکر و ارزش جامعه لیبرال‌دموکرات در سطح جهان به‌کار می‌رود و حقوق بشر از منظر تفکر سرمایه نگریسته می‌شود که در جهان عزت‌مند جایگاهی نمی‌تواند داشته باشد. نگرش به شاخص توسعه اجتماعی تنها برای نقد کردن و ارزیابی منفی نمی‌تواند باشد؛ نکات مهمی برای اندیشیدن و بهره‌برداری از آن وجود دارد که مانند نگرش به تقویت فرصت‌های خدمات اجتماعی؛ داشتن بهداشت، مسکن، آموزش و اشتغال حول تدبیر در عدالت اجتماعی و بهبود می‌تواند از آن اتخاذ گردد.

پاورقی:

۱ - «Social Progress Imperative»