بازارها چگونه کار می‌کنند؟

جان مک‌میلان

ترجمه و تنظیم: مهدی نصرتی

از این پس داستان بازار، ستون ثابت روزهای شنبه صفحه اندیشه اقتصاد خواهد بود. سعی نویسنده در این ستون معرفی بازارهای مختلف در کشورهای گوناگون است. دانش فراوان مک‌میلان درباره تئوری اقتصادی و همچنین طرز کار اقتصادهای در حال گذار، به خوبی در این بررسی متعادل و ماهرانه نمایان شده‌است. این تجزیه و تحلیل مملو از حکایات و مثال‌هایی است که هر یک، جنبه‌های عمیق و اساسی استفاده و سوءاستفاده از بازار را نشان می‌دهد.

کنث ارو- برنده جایزه نوبل اقتصاد در سال ۱۹۷۲

اقتصاد بازار همانند هوایی که تنفس می‌کنیم در همه جا حاضر است. ما هر روز از طرق بیشماری با بازارها مواجه می‌شویم: در خرید و فروش، کارکردن و در سرمایه‌گذاری‌هایمان. با نگاه به این موضوع از زاویه‌ای جدید می‌توانیم درک بهتری از آن داشته باشیم.

تحقیقات اخیر اقتصاددانان درک ما را از بازارها عمیق‌تر کرده‌است. در فصل‌های مختلف این کتاب از ایده‌های جدید علم اقتصاد و همچنین برخی ایده‌های قدیمی ‌‌‌‌استفاده شده‌است تا بازارهای نامتعارف، ابتکاری و روزمره تشریح شود؛ بازارهایی که برخی در فضای فیزیکی و برخی در فضای سایبر وجود دارند.

بازارها چگونه کار می‌کنند؟ چه کاری می‌توانند بکنند؟ و چه کارهایی نمی‌توانند بکنند؟ این‌ها سوالاتی است که در این ستون بررسی می‌شوند.

بازارها سازمان‌هایی هوشیار هستند. سازوکارهایی که زیربنای معاملات را شکل می‌دهند، پیچیده و همیشه در حال تغییر هستند. مردم نیز باهوش و زیرک هستند و راه‌هایی را برای انجام معاملات پیدا می‌کنند که در نهایت منجر به منافع مشترک می‌شود.

بازارها آنچه را انجام می‌دهند که از آنها انتظار می‌رود و البته تنها وقتی که به خوبی بنا شده باشند. هر اقتصاد موفقی مجموعه‌ای از ابزارها و فرآیندها را دارد که بازارها را قادر می‌سازد به‌صورت هموار کار کنند.

یک سیستم کارآ دارای پنج ویژگی است: جریان اطلاعات به‌طور یکنواخت برقرار است، حقوق مالکیت محافظت‌شده هستند، به مردم در مورد ایفای تعهداتشان می‌توان اعتماد کرد، اثرات جانبی بر طرف‌های ثالث اندک و محدود است و رقابت تشویق شده‌است.

ساختار کلی بازار تاحدود زیادی از طریق سعی و خطا شکل می‌گیرد. سازوکارهای معاملات، از پایین به بالا و از طریق ابتکارهای طرف‌های درگیر توسعه پیدا می‌کنند. تکامل تدریجی و خودجوش، محرک اصلی بازارها است. با این حال بازارها برای این که قابلیت کامل خود را نشان دهند، نیازمند کمک دولت‌ها هستند. بازارها و دولت‌ها روابط ناآرامی ‌‌‌‌با هم دارند. بازارها، اقتصاد را بهتر از هر جایگزین متمرکز دیگری هماهنگ می‌کنند؛ دولت‌ها گاهی بازارها را مختل و حتی نابود می‌کنند. اما اگر اقتصاد می‌خواهد به استعداد کامل خود برسد، کمک گرفتن از دولت ضروری است.

قدرت بازارها مبتنی بر انطباق‌پذیری آنها و نوسازی بی‌توقف آنهاست. شکل‌دهی بازارها برای قرن بیست‌ویکم، هم وظیفه‌ای برای دولت‌ها و هم فرصتی برای کارآفرینان محسوب می‌شود.

داستان‌نویسی به نام ماریو وارگاس لوسا می‌گوید: اقتصاددانان گاهی داستان‌های بهتری نسبت به داستان‌نویسان می‌گویند. سعی من در این ستون این است که به گفته وارگاس لوسا عینیت ببخشم. مواد خام، غنی و مهیا است. داستان بازارها مملو از زیرکی و هوشمندی انسان‌ها و در عین حال مملو از ناامیدی و شکست است.

بزرگترین بازار گل دنیا

گل‌ها در رنگ‌های مختلف منطقه‌ای به وسعت ۱۲۵ زمین فوتبال را پوشانده‌اند. این منظره‌ای است که هنگامی‌‌‌‌که از بزرگ‌ترین بازار گل جهان در روستای هلندی آلزمیر بازدید می‌کنید با آن مواجه می‌شوید. ابعاد، حیرت‌انگیز است. ۷میلیون گل رز، ۳میلیون لاله، ۲میلیون گل داوودی و ۸میلیون از انواع دیگر گل‌ها و گیاهان تزئینی هرروز صبح از این منطقه عبور می‌کنند و حدود دو هزار خریدار مبلغ پنج میلیون دلار بابت آنها می‌پردازند.

گل‌ها از مناطق دوردستی همچون کلمبیا، کنیا و زیمبابوه می‌آیند. در حالی که به نظر می‌رسد حمل گل‌ها با کشتی همانند انتقال زغال‌سنگ به نیوکاسل باشد، اما این هلندی‌ها هستند که امروزه در تجارت جهانی گل پیشرو هستند. این بازار به گونه‌ای سریع سازمان‌دهی شده است که وقتی گل‌ها به مقصد نهایی خود در سراسر جهان می‌رسند، هنوز تازه هستند.

تحقق بازار جهانی شاخه‌های ظریف و فاسدشدنی گل، بدون تکنولوژی امکان‌پذیر نبود. تا اواخر دهه ۸۰ میلادی که کشورهایی مانند کنیا، تبدیل به عرضه‌کنندگان مهم شدند، این بازار وجود نداشت. انتقال گل‌های رز از یک پرورش‌دهنده در نایروبی به آلزمیر و سپس از آنجا به یک خریدار، مثلا در سئول در کمتر از یک روز، نیازمند یک سیستم حمل‌و‌نقل هوایی و مخابرات کارآمد است. ابزارهای الکترونیکی، خط سیر گل‌ها هنگامی‌‌‌‌که به خانه حراج منتقل می‌شوند را پیگیری می‌کنند. روش ساعت هلندی مزایده این امکان را می‌دهد که هزاران حراج در چند ساعت انجام شود. یک ساعت غول‌پیکر در جلوی هر یک از سالن‌های حراج وجود دارد و هر یک از پیشنهادکنندگان از طریق سیم با آن اتصال دارند. عقربه ساعت از بالاترین قیمت شروع به چرخیدن به سمت قیمت‌های پایین‌تر می‌کند تا جایی که یکی از پیشنهاددهندگان با فشار یک دکمه آن را متوقف کند. سپس کامپیوتر به صورت اتوماتیک عملیات تحویل گل‌ها به آدرس خریدار را سازماندهی می‌کند. با وجود پیچیدگی فرآیندها در بازار جهانی گل، هسته اصلی آن یعنی خریدوفروش رقابتی قدمتی به اندازه تمدن دارد. بازار آلزمیر، فناوری نوین را تاریخ ارزشمند بازار پیوند می‌دهد.