محمدحسین رحمتی*

این ستون مثال‌هایی ساده‌ از کاربرد آموزه‌های اقتصاد در زندگی روزمره است و نشان می‌دهد که در هر رویدادی استفاده از مفاهیم اقتصادی به فهم بهتر مساله کمک می‌کند. بازار ارز پیش از اعمال تحریم‌ها بازاری تقریبا نامحدود بود. در این بازار عرضه‌کننده‌های مختلفی وجود داشتند که کالای مشابه را عرضه می‌کردند؛ از دلالان ارز تا صرافان و بانک‌ها که هرکدام ارز را می‌خریدند و می‌فروختند. پس از اعمال تحریم‌های جدید و کسری دلار کاغذی، بازار عرضه تا حدی تبدیل به بازار محدود شد. در بازار جدید فرض کنید فراتر از تقاضای ۱۰ میلیون دلار در روز امکان تامین وجود ندارد. لذا در مقدار تعادلی نزدیک به ۱۰ میلیون دلار منحنی عرضه تقریبا عمودی می‌شود. در این سطح تعادلی، به ازای هر تکانه‌ای که منحنی تقاضا را به بالا منحرف کند، قیمت‌ها به همان میزان افزایش می‌یابند. حال اگر دولت دلالان را دستگیر کند و دلالی دلار را غیرقانونی اعلام کند، منحنی عرضه به سمت چپ حرکت می‌کند. دوباره در نزدیکی مقدار ۱۰ میلیون دلار در روز، به دلیل اینکه منحنی عرضه تقریبا عمودی است، هر مقدار عرضه به سمت چپ حرکت کند، به اندازه کشش تقاضا قیمت دلار افزایش می‌یابد. به همین دلیل اقتصاددانان می‌گویند تاثیر چنین سیاست‌های ضدعرضه‌ای در بازارهای محدود چندین برابر بازارهای نامحدود و زمان‌های عادی است. البته پلیسی کردن بازار یک تاثیر دیگر نیز دارد که دلالان سابقه‌دار را از بازار خارج می‌کند. در بازار سابق دلالان معتمد و صرافان شناخته شده بودند و لذا تعادل برقرار بود. در این تعادل متقاضیان دلار بدون نگرانی از دلار تقلبی از ایشان دلار می‌خریدند. صرافانی هم بودند که ناشناخته بودند و مجبور بودند یا دلار را ارزان‌تر بفروشند یا از بازار خارج شوند. حاصل چنین بازاری ارزان شدن نسبی دلار بود. وقتی بازار پلیسی شود، دلالان باسابقه که بهتر عملیات تبدیل دلار را انجام می‌دادند، از بازار خارج می‌شوند یا تعداد کمی از آنها در بازار باقی می‌مانند. در این صورت فضا برای تقلب و دزدی باز می‌شود. دلالان جدیدی وارد بازار می‌شوند که تک و توک دلارهای تقلبی هم می‌فروشند. لذا هزینه خرید و فروش بالا می‌رود. قیمت دلار به‌دلیل افزایش هزینه مبادله بالا می‌رود و به کل جامعه هزینه از دست‌رفته تحمیل می‌شود. آزاد گذاشتن و عدم دخالت در بازار ارز، بهترین سیاستی است که دولت باید در پیش بگیرد.

*دانشجوی دکترای اقتصاد دانشگاه آستین

Mh.rahmati@gmail.com