تلاش برای افزایش بهره‌وری سازمان‌های مردم‌نهادسرمایه‌گذاری اجتماعی و بازدهی اجتماعی سرمایه

ترجمه و تنظیم: مهدی صمیمی*، مینا طاهری**

قسمت چهارم

سرمایه‌گذاری اجتماعی نوعی از سرمایه‌گذاری است که به جای بازدهی مالی سرمایه، عمدتا بر بازدهی اجتماعی آن متمرکز است. سرمایه‌گذاری اجتماعی به نسبت اصطلاح جدیدی است که به توصیف نوع جدیـدی از سازمان‌های سرمایه‌گذاری دارای اهداف پررنگ اجتماعی می‌پردازد که از رویکرد سنتی مبتنی بر بخشش و اعانه فاصله گرفته‌اند.

چالش‌های جذب سرمایه‌گذاری اجتماعی

به دلیل اینکه یک سرمایه گذار اجتماعی باید تمام یا بخشی از بازدهی مالی سرمایه‌اش را فدای بازدهی اجتماعی آن کند، خطرات مالی بیشتری را در مقایسه با سرمایه‌گذاری سنتی می پذیرد. به گفته «برایان ترلستد» (Brian Trelstad)، سرمایه‌گذار اجتماعی فردی است که ارزش واقعی را به بازگشت اجتماعی یا محیطی سرمایه در تصمیمات سرمایه‌گذاری‌اش نسبت دهد. آنها اغلب

(ولی نه همیشه) بازدهی اقتصادی کمتر سرمایه را با تاثیر اجتماعی و محیطی بالقوه جانشین می‌کنند، بنابراین چالش اساسی در برابر کارآفرینان اجتماعی، متقاعد کردن سرمایه‌گذاران برای سرمایه‌گذاری در بنگاه‌های اجتماعی است که بازدهی قابل توجه سرمایه را متعهد نمی‌شوند و در معرض خطر شکست نیز قرار دارند. این در حالی است که سرمایه‌گذاران عموما در کسب و کارهای با مبنای سوددهی بیشتر سرمایه‌گذاری می‌کنند.

در حال حاضر پاسخ دقیقی نمی‌توان برای این مشکل ارائه کرد، ضمن آنکه چالش‌های بسیار بیشتری در جذب سرمایه برای بخش اجتماعی وجود دارد. اگرچه تعداد سرمایه‌گذاران اجتماعی در حال افزایش است، اما بعید به نظر می‌رسد این سرمایه‌گذاری‌ها به اندازه کافی بزرگ شوند تا بتوانند همه نیازهای پروژه‌های سرمایه‌گذاری اجتماعی را در آینده برطرف کنند.

بازدهی اجتماعی سرمایه‌گذاری و اهمیت آن

بازدهی اجتماعی سرمایه‌گذاری[۱]، ارزش افزوده سازمان را از طریق محاسبه مجموع مزایای اقتصادی، محیطی و اجتماعی که سازمان ایجاد کرده و با نسبت دادن ارزش مالی به آنها اندازه می‌گیرد. این روش بر مبنای اصول حسابداری و تکنیک‌های ارزیابی سرمایه‌گذاری استوار بوده و روشی برای مشخص کردن مجموع ارزش ایجاد شده است. مانند دیگر سرمایه‌گذاران، سرمایه‌گذاران اجتماعی نیز می‌خواهند بدانند که آیا سرمایه‌گذاری‌شان موثر بوده است یا خیر و آیا توانسته است تاثیر اجتماعی مطلوبی ایجاد کند؟ ضمنا همان‌طور که دستیابی به سود اقتصادی و به عبارت دیگر بازدهی اقتصادی مناسب، وجود و استمرار فعالیت یک کسب و کار را توجیه می‌کند، بازدهی اجتماعی مناسب سرمایه نیز، استمرار فعالیت موسسات غیر انتفاعی و کارآفرینان اجتماعی را توجیه می‌کند.

اما برخلاف دیگر سرمایه‌گذاران، سرمایه گذاران اجتماعی در تعیین ارزش قابل شمارش و دقیقی که مقدار بازگشت اجتماعی سرمایه را نشان دهد، به مشکل بر می خورند. به گفته «سین استنارد» مدیرعامل بنگاه مدیریتی wealth:

«در مورد بازگشت اجتماعی سرمایه چطور؟ اگر یک دلار به یک موسسه

غیرانتفاعی ببخشیم بازدهی اجتماعی آن یک دلار چقدر است؟ شمارش دلارهای داده شده آسان است؛ ولی محاسبه تاثیر مثبت آن به شدت دشوار. در درجه اول به این دلیل که مشخص کردن تاثیر مثبت دشوار است و در درجه دوم به این دلیل که رابطه تاثیر مثبت اجتماعی و پول، مانند ترجمه یک سمفونی به علم شیمی آلی است! سوم به این خاطر که ارزیابی شدت تاثیرگذاری اجتماعی، بسیار دشوار است. من فکر نمی‌کنم هرگز قادر باشیم صادقانه جملاتی مانند «۱۰۰۰۰ دلار من ۲/۹ درصد بازگشت اجتماعی سرمایه داشته است» را بیان کنیم.»

محاسبه بازدهی اجتماعی سرمایه

برخی از کارآفرینان راه‌حل‌ها و راهنماهای تکنیکی برای اندازه‌گیری بازگشت اجتماعی سرمایه پیشنهاد کرده‌اند. برای مثال «جد امرسون»، «جی واکوویکز» و «سوزی چان» از دپارتمان کسب و کار دانشگاه هاروارد، روشی برای تحلیل بازدهی سرمایه اجتماعی با استفاده از متدولوژی زیر پیشنهاد داده‌اند:

«برای بررسی یک فعالیت خدماتی اجتماعی در طول زمان مشخصی (معمولا ۵ تا ۱۰ سال)، ابتدا مقدار سرمایه مورد نیاز برای حمایت از آن فعالیت را محاسبه می‌کنند و سپس به تحلیل ساختار سرمایه غیرانتفاعی مناسب برای حمایت از آن فعالیت می‌پردازند، راه‌های گوناگون کسب درآمد و نیز کاهش هزینه‌ها را شناسایی می‌کنند، آن‌گاه هم درآمدها و هم هزینه‌ها را برحسب دلار محاسبه نموده و «ارزش فعلی خالص» [۲] هزینه‌ها را محاسبه می‌کنند

(ارزش فعلی خالص یعنی با استفاده از فرمول خاصی ارزش هزینه‌های آتی یا قبلی را در زمان حال محاسبه می کنند. مثلا می توان تعیین کرد ۱۰ هزار دلار در ۳ سال بعد، هم‌اکنون معادل چند هزار دلار است) و سرانجام ارزش اقتصادی-اجتماعی ایجاد شده در طول زمان سرمایه‌گذاری را در قالب ارزش فعلی خالص و نرخ بازدهی اجتماعی سرمایه مشخص می‌کنند.»

در بیان متدولوژی بالا، پیشنهاددهندگان از خود رفع مسوولیت کرده و چنین می‌گویند: «هسته تحلیل‌های بازدهی اجتماعی سرمایه، برای مشخص کردن تمامی جنبه‌های سود و ارزش متعلق به یک برنامه موفق تلاش نمی‌کند، بلکه این تنها یکی از راه‌های گوناگون ممکن برای محاسبه بازگشت اجتماعی سرمایه محسوب می‌شود که بر کسب درآمد و نیز کاهش هزینه‌هااستوار است.»

ضمنا به عنوان مثالی کاربردی‌تر می‌توان به بنیاد غیرانتفاعی «کالورت فاندیشن» (Calvert Foundation) اشاره نمود که روش خاص خود را برای محاسبه و ارزیابی بازدهی اجتماعی سرمایه طراحی کرده، روشی که بر تعداد مشاغل ایجاد شده توسط بنگاه دارای اهداف اجتماعی استوار است. باید توجه کرد که گوناگونی روش‌های ارزیابی، گواهی است بر دشواری تعیین یک روش استاندارد و ثابت برای تحلیل بازدهی اجتماعی سرمایه.

* mehdisamimi@gmail.com

**m.taheri۸۹@gmail.com

پاورقی:

۱- Social Return on Investment (SROI)

۲- net present value

منبع:

http://www.uniteforsight.org/social-entrepreneurship-course/module۷