جمعه سیاه در میدان ژاله تهران

در روز(جمعه) ۱۷ شهریور ۱۳۵۷ در پی اعلام ممنوعیت راهپیمایی از سوی دولت شریف‌امامی، تظاهرات مسالمت‌آمیز مردم معترض به سیاست‌های رژیم پهلوی در میدان ژاله تهران سرکوب شد. در پی وقوع حادثه ۱۷ شهریور روایت‌های متفاوتی از تعداد کشته‌شدگان و مجروحان در روزنامه‌های داخلی و خارجی اعلام شد. برخی معتقد بودند که در این روز بیش از ۴هزار نفر کشته شده‌اند و تعداد کسانی که تنها در میدان ژاله جان باخته‌اند ۵۰۰ نفر است.

میشل فوکو، فیلسوف فرانسوی که برای پوشش دادن وقایع انقلاب در یک روزنامه ایتالیایی به محل حوادث رفته بود، مدعی شد که ۴هزار تن در این روز هدف گلوله قرار گرفته‌اند. پارسونز سفیر وقت انگلیس‌ در تهران تعداد کشته‌ها را «‌صد‌ها نفر» ذکر کرد. سولیوان،‌ سفیر آمریکا نیز گزارش‌ می‌کند که‌ در میدان‌‌ ژاله «‌بیش‌ از ۲۰۰ نفر از تظاهرکنندگان‌ کشته‌ شده ‌بودند.» ‌جان دی. استمپل از مسوولان رده بالای سفارت ایالات‌متحده آمریکا در ایران نیز بعد‌ها کتابی منتشر کرد و درباره واقعه ۱۷ شهریور نوشت: «بی‌درنگ پس از آغاز برخورد در میدان ژاله، مجروحان حادثه به سه بیمارستان واقع در ناحیه روانه شدند.»

منابع پزشکی کشته‌شدگان را بین ۲۰۰ تا ۴۰۰ نفر برآورد کردند. در ابتدا دولت مدعی شد که مقتولان ۵۸ نفر بوده‌اند اما در عرض یک هفته این رقم به ۱۲۲ نفر افزایش یافت که به این رقم بین ۲هزار تا ۳هزار زخمی نیز افزوده شد. روزنامه‌ها در فردای‌ آن‌ روز بدون‌ پرداختن‌ به‌ چگونگی‌ درگیری‌ اعلام‌ کردند: «‌۱۰۰ آتش‌سوزی‌ در تهران‌ روی‌ داد، شعب‌ چند بانک‌، یک‌ فروشگاه‌ بزرگ‌، یک‌ فروشگاه‌ شهر و روستا در آتش‌ سوخت.» آنچه اهمیت داشت این بود که واقعه ۱۷ شهریور نقطه عطفی در مبارزات علیه رژیم پهلوی بود.

خشونت عریانی که در این روز از سوی حاکمیت نظامی به نمایش گذاشته شد آخرین پیوند‌ها میان برخی منتقدان با حکومت شاه را از بین برده و زمینه‌های سرنگونی رژیم را فراهم کرد، چنان که زبیگنیو برژینسکی، مشاور وقت امنیت ملی آمریکا، درباره این رویداد گفت: «واقعه میدان ژاله چنان خونین و مرگبار بود که کشمکش‌های گذشته میان دولت و مخالفان را از یاد برد. این واقعه، پایان شورش‌های پراکنده و مقطعی و آغاز انقلاب واقعی بود.»