جنگ‌های صلیبی و گسترش دانش در اروپا قلعه شوالیه های کراک‌دس در سوریه که در دوره جنگ‌های صلیبی احداث شد توسط داعش ویران شد

گروه تاریخ و اقتصاد: در جنگ‏ها افزون بر جنبه ویرانگری، جنبه‏های مثبت نیز دیده می‏شود. دانش پزشکی و داروسازی یکی از این جنبه‏هاست. در جنگ‏های صلیبی نیز بیماری‏های واگیردار و خطرناک که به اردوهای سپاهیان هجوم می‌آورد و همچنین جراحت‏های جسمی در جنگ‏ها، سبب گسترش و پیشرفت این شاخه علمی شد.

گذشته از این، گاه پیش می‌آمد که یک شهر با تمام جمعیتش به اشغال سپاه صلیبی درمی‌آمد. بنابراین، صاحبان حرفه‏ها می‏توانستند یا مجبور بودند که دانش و مهارت خود را در اختیار مهاجمان بگذارند. با توجه به اینکه مسلمانان در این عصر پیشرفت زیادی کرده بودند، صلیبی‏های مهاجم بسیاری از دانش‏ها و مهارت‏ها را از مسلمانان آموختند. ابن ابی اصیبعه می‏نویسد:

حکیم ابوالمجد بن ابوالحکم، سلطان نورالدین محمود زنگی را با خود به گردش در بیمارستان می‏برد و همراه او از حال بیماران می‏پرسید و به کارهایشان رسیدگی می‏کرد. در خدمت این پزشک مسلمان، پرستاران و کارکنانی بودند که هر دارو یا درمان یا سفارشی درباره بیماران می‏کرد، بدون درنگ عملی می‏شد. سپس وی به قلعه می‌رفت و به حال بیمارانی از بزرگان دولت رسیدگی می‏کرد. سپس به ایوان بزرگ بیمارستان می‌آمد و در آنجا کتاب‏های درسی حاضر می‏کرد. سلطان نورالدین کتاب‏های پزشکی بسیاری برای این بیمارستان وقف کرده بود. گروهی از پزشکان و دانش‏پژوهان می‌آمدند و در خدمت حکیم ابوالمجد، دانش پزشکی می‌آموختند.

این در حالی است که ویل دورانت درباره وضعیت پزشکی فرنگی‏ها نوشته است:

اساسا پزشکی قرون وسطا از این دست بود: مادرانی با ادویه گوناگون خانگی؛ پیرزنان خبره در گیاهان طبی، مشمع‏ها و طلسم‏ها؛ عطارهایی در حال فروش گیاهان شفابخش و داروهایی حتمی الاثر و معجزه آسا؛ ماماهایی برای‏کمک به تولد نوزاد در حالتی مسخره‏آمیز؛ پزشکان شیادی برای درمان یا قتل بیماران در برابر هزینه سنگین حتی در دانشگاه سالرنو که مرکز پزشکی بود.

با این شرایط، اروپاییان در نتیجه رویارویی با مسلمانان، دانش پزشکی پیشرفته آن عصر را از آنان آموخته و به اروپا بردند. به گفته برتراندراسل، از قرن دوازدهم تا هفدهم کتاب‏های ابن سینا به‌عنوان راهنمای طب در اروپا به کار می‏رفت.

هرچند طب کهن بقراط و جالینوس بر طب جهان اسلام تاثیر گذاشته بود، ولی مسلمانان توانسته بودند با ترکیب طب یونانی، سریانی، هندی و ایرانی، طبی کارآمد بسازند که بسیار پیشرفته‏تر و علمی‏تر از طب اروپا در دوران جنگ‏های صلیبی بود. مسلمانان در این دوران آن قدر پیشرفته بودند که تا قرن هفدهم معلم اروپاییان بودند.

اروپاییان به‏وسیله همنشینی با مسلمانان اسپانیا و همچنین در اثر جنگ‏های صلیبی، با دانش مسلمانان آشنا شدند. می‏توان گفت یکی از عوامل رنسانس و در پی آن دگرگونی‏های علمی، اجتماعی و اقتصادی و حتی سیاسی نوین در اروپا، آموخته‏های اروپاییان از دانش و فرهنگ مسلمانان در طول جنگ‏های صلیبی بود.

در جنگ‏های صلیبی دانش‏های دیگری نیز از جهان اسلام به اروپا راه یافت. مسلمانان سال‏ها پیش از آغاز جنگ‏های صلیبی در دانش‏های نجوم، هیات، ریاضیات، شیمی، زیست‏شناسی و ...، پیشرفت‏های مهمی به دست آورده بودند، حال آنکه اروپاییان به سبب فقر و تهی‏دستی و دوری از دانش، در وضعیت اسفناکی به سر می‏بردند. آنان در جنگ‏های صلیبی مهارت‏ها و دانش‏های بسیاری از مسلمانان آموختند و وضع خود را بهبود بخشیدند.

اروپاییان صلیبی مصر و سوریه، به‏وسیله ارتباط با مسیحیان بومی آن مناطق، به خوبی زبان عربی را فرا گرفتند. در نتیجه، شرایط محیطی، شیوه‏های زندگی، دانش‏ها و مهارت‏های مردمان آن‏جا را آموختند. به همین سبب، آثار تاریخ‌نویسان عرب مسیحی در قرن سیزدهم میلادی (هفتم هجری) مانند المکین (۶۰۲ ـ ۶۷۲ ه. ق) و ابوالفرج ابن العبری (۶۲۳ ـ ۶۸۵ ه. ق) پیش از آثار تاریخ‌نویسان مسلمان در اروپا شناخته شد.

آثار ابن رشد ـ فیلسوف مسلمان ـ در قرن سیزدهم به وسیله مایکل اسکات به لاتین ترجمه گردید. اروپاییان از سده یازدهم به بعد، به ترجمه کتاب‏های عربی روی آوردند. آنها کوشیدند با آموختن زبان عربی، کتاب‏های علمی جهان اسلام را به زبان اروپایی برگردانند. کسانی که جویای علم و فلسفه بودند، زبان عربی را فرا می‏گرفتند تا به سرچشمه معرفت دست یابند. کلیات ابن رشد اندلسی و رسایل فارابی و ابوعلی سینا در فلسفه و مقاصد الفلاسفه غزالی و... در اروپا ترجمه شدند و بعدها به زیر چاپ رفتند. ریاضیات، هندسه و نجوم از دیگر رشته‏های دانش مسلمانان بود که اروپاییان در جنگ‏های صلیبی با آنها آشنا شدند. لئوناردو فیبوناچی، تاجر ایتالیایی، درباره سفری به مصر، سوریه، یونان و سیسیل، حساب و ریاضیات آموخت و کتابی در ریاضیات نوشت که در آن رقم صفر و ارقام هندی و سلسله اعشار را آورده بود. وی هم چنین جبر عربی و واژگان و فرمول‏های ریاضی مسلمانان را نگاشت و به تقلید از مسلمانان، از جبر برای حل قضیه‏های هندسی بهره گرفت. همچنین واژه الجبر و عنوان الگوریتم خوارزمی به لاتین ترجمه شد؛ دانش حساب تا چند قرن در اروپا به این نام معروف بود.

دانش شیمی که میان مسلمانان گسترش و پیشرفت داشت، به غرب منتقل شد. پزشکانی چون آرنالد ویلانووای و ریموند لویی ـ از پزشکان معروف اروپا در قرن سیزدهم ـ شیمی را با پزشکی ترکیب کردند، این در حالی بود که قرن‏ها پیش از آن، محمد بن‌زکریا در جهان اسلام این کار را کرده بود. در سال ۱۳۰۷ م کلیسا کیمیاگری را به‌عنوان فن اهریمنی مردود شمرد، ولی مردم به باور خود مانده بودند. غربی‏ها در قرن سیزدهم با شناخت جوهرهای معدنی، دانش شیمی و صنعت خود را گسترش دادند.

- به نقل از کتاب «جنگ‌های صلیبی» نوشته علی‌رضا کریمی.

منابع:

- تاریخ پزشکی ایران، سیریل الگود، برگردان: باهر فرقانی، امیرکبیر، ۱۳۷۱، صص ۲۷۰ ـ ۲۷۱، برگرفته از: طبقات الاطباء.

- تاریخ تمدن، ج ۴، بخش ۲، ص ۱۳۴۳.

- تاریخ فلسفه غرب، برتر اندراسل، برگردان: نجف دریابندری، ۱۳۵۱، ص ۲۱۳ با گزینش و اندکی تغییر.

- تاریخ فلسفه در جهان اسلامی، حنا الفاخوری و خلیل البحر، برگردان: عبدالحمید آیتی، انتشارات زمان، ۱۳۵۵، ص ۳۵۶.

فرهنگ و تمدن مسلمانان، و.و. بار تولد، برگردان: علی‌اکبر دیانت، نشر ابن‌سینا، تبریز، ۱۳۳۷ ه.ش، ص ۳۳.