جنگهای صلیبی و گسترش دانش در اروپا
گروه تاریخ و اقتصاد: در جنگها افزون بر جنبه ویرانگری، جنبههای مثبت نیز دیده میشود. دانش پزشکی و داروسازی یکی از این جنبههاست. در جنگهای صلیبی نیز بیماریهای واگیردار و خطرناک که به اردوهای سپاهیان هجوم میآورد و همچنین جراحتهای جسمی در جنگها، سبب گسترش و پیشرفت این شاخه علمی شد.
گذشته از این، گاه پیش میآمد که یک شهر با تمام جمعیتش به اشغال سپاه صلیبی درمیآمد. بنابراین، صاحبان حرفهها میتوانستند یا مجبور بودند که دانش و مهارت خود را در اختیار مهاجمان بگذارند.
گروه تاریخ و اقتصاد: در جنگها افزون بر جنبه ویرانگری، جنبههای مثبت نیز دیده میشود. دانش پزشکی و داروسازی یکی از این جنبههاست. در جنگهای صلیبی نیز بیماریهای واگیردار و خطرناک که به اردوهای سپاهیان هجوم میآورد و همچنین جراحتهای جسمی در جنگها، سبب گسترش و پیشرفت این شاخه علمی شد.
گذشته از این، گاه پیش میآمد که یک شهر با تمام جمعیتش به اشغال سپاه صلیبی درمیآمد. بنابراین، صاحبان حرفهها میتوانستند یا مجبور بودند که دانش و مهارت خود را در اختیار مهاجمان بگذارند. با توجه به اینکه مسلمانان در این عصر پیشرفت زیادی کرده بودند، صلیبیهای مهاجم بسیاری از دانشها و مهارتها را از مسلمانان آموختند. ابن ابی اصیبعه مینویسد:
حکیم ابوالمجد بن ابوالحکم، سلطان نورالدین محمود زنگی را با خود به گردش در بیمارستان میبرد و همراه او از حال بیماران میپرسید و به کارهایشان رسیدگی میکرد. در خدمت این پزشک مسلمان، پرستاران و کارکنانی بودند که هر دارو یا درمان یا سفارشی درباره بیماران میکرد، بدون درنگ عملی میشد. سپس وی به قلعه میرفت و به حال بیمارانی از بزرگان دولت رسیدگی میکرد. سپس به ایوان بزرگ بیمارستان میآمد و در آنجا کتابهای درسی حاضر میکرد. سلطان نورالدین کتابهای پزشکی بسیاری برای این بیمارستان وقف کرده بود. گروهی از پزشکان و دانشپژوهان میآمدند و در خدمت حکیم ابوالمجد، دانش پزشکی میآموختند.
این در حالی است که ویل دورانت درباره وضعیت پزشکی فرنگیها نوشته است:
اساسا پزشکی قرون وسطا از این دست بود: مادرانی با ادویه گوناگون خانگی؛ پیرزنان خبره در گیاهان طبی، مشمعها و طلسمها؛ عطارهایی در حال فروش گیاهان شفابخش و داروهایی حتمی الاثر و معجزه آسا؛ ماماهایی برایکمک به تولد نوزاد در حالتی مسخرهآمیز؛ پزشکان شیادی برای درمان یا قتل بیماران در برابر هزینه سنگین حتی در دانشگاه سالرنو که مرکز پزشکی بود.
با این شرایط، اروپاییان در نتیجه رویارویی با مسلمانان، دانش پزشکی پیشرفته آن عصر را از آنان آموخته و به اروپا بردند. به گفته برتراندراسل، از قرن دوازدهم تا هفدهم کتابهای ابن سینا بهعنوان راهنمای طب در اروپا به کار میرفت.
هرچند طب کهن بقراط و جالینوس بر طب جهان اسلام تاثیر گذاشته بود، ولی مسلمانان توانسته بودند با ترکیب طب یونانی، سریانی، هندی و ایرانی، طبی کارآمد بسازند که بسیار پیشرفتهتر و علمیتر از طب اروپا در دوران جنگهای صلیبی بود. مسلمانان در این دوران آن قدر پیشرفته بودند که تا قرن هفدهم معلم اروپاییان بودند.
اروپاییان بهوسیله همنشینی با مسلمانان اسپانیا و همچنین در اثر جنگهای صلیبی، با دانش مسلمانان آشنا شدند. میتوان گفت یکی از عوامل رنسانس و در پی آن دگرگونیهای علمی، اجتماعی و اقتصادی و حتی سیاسی نوین در اروپا، آموختههای اروپاییان از دانش و فرهنگ مسلمانان در طول جنگهای صلیبی بود.
در جنگهای صلیبی دانشهای دیگری نیز از جهان اسلام به اروپا راه یافت. مسلمانان سالها پیش از آغاز جنگهای صلیبی در دانشهای نجوم، هیات، ریاضیات، شیمی، زیستشناسی و ...، پیشرفتهای مهمی به دست آورده بودند، حال آنکه اروپاییان به سبب فقر و تهیدستی و دوری از دانش، در وضعیت اسفناکی به سر میبردند. آنان در جنگهای صلیبی مهارتها و دانشهای بسیاری از مسلمانان آموختند و وضع خود را بهبود بخشیدند.
اروپاییان صلیبی مصر و سوریه، بهوسیله ارتباط با مسیحیان بومی آن مناطق، به خوبی زبان عربی را فرا گرفتند. در نتیجه، شرایط محیطی، شیوههای زندگی، دانشها و مهارتهای مردمان آنجا را آموختند. به همین سبب، آثار تاریخنویسان عرب مسیحی در قرن سیزدهم میلادی (هفتم هجری) مانند المکین (۶۰۲ ـ ۶۷۲ ه. ق) و ابوالفرج ابن العبری (۶۲۳ ـ ۶۸۵ ه. ق) پیش از آثار تاریخنویسان مسلمان در اروپا شناخته شد.
آثار ابن رشد ـ فیلسوف مسلمان ـ در قرن سیزدهم به وسیله مایکل اسکات به لاتین ترجمه گردید. اروپاییان از سده یازدهم به بعد، به ترجمه کتابهای عربی روی آوردند. آنها کوشیدند با آموختن زبان عربی، کتابهای علمی جهان اسلام را به زبان اروپایی برگردانند. کسانی که جویای علم و فلسفه بودند، زبان عربی را فرا میگرفتند تا به سرچشمه معرفت دست یابند. کلیات ابن رشد اندلسی و رسایل فارابی و ابوعلی سینا در فلسفه و مقاصد الفلاسفه غزالی و... در اروپا ترجمه شدند و بعدها به زیر چاپ رفتند. ریاضیات، هندسه و نجوم از دیگر رشتههای دانش مسلمانان بود که اروپاییان در جنگهای صلیبی با آنها آشنا شدند. لئوناردو فیبوناچی، تاجر ایتالیایی، درباره سفری به مصر، سوریه، یونان و سیسیل، حساب و ریاضیات آموخت و کتابی در ریاضیات نوشت که در آن رقم صفر و ارقام هندی و سلسله اعشار را آورده بود. وی هم چنین جبر عربی و واژگان و فرمولهای ریاضی مسلمانان را نگاشت و به تقلید از مسلمانان، از جبر برای حل قضیههای هندسی بهره گرفت. همچنین واژه الجبر و عنوان الگوریتم خوارزمی به لاتین ترجمه شد؛ دانش حساب تا چند قرن در اروپا به این نام معروف بود.
دانش شیمی که میان مسلمانان گسترش و پیشرفت داشت، به غرب منتقل شد. پزشکانی چون آرنالد ویلانووای و ریموند لویی ـ از پزشکان معروف اروپا در قرن سیزدهم ـ شیمی را با پزشکی ترکیب کردند، این در حالی بود که قرنها پیش از آن، محمد بنزکریا در جهان اسلام این کار را کرده بود. در سال ۱۳۰۷ م کلیسا کیمیاگری را بهعنوان فن اهریمنی مردود شمرد، ولی مردم به باور خود مانده بودند. غربیها در قرن سیزدهم با شناخت جوهرهای معدنی، دانش شیمی و صنعت خود را گسترش دادند.
- به نقل از کتاب «جنگهای صلیبی» نوشته علیرضا کریمی.
منابع:
- تاریخ پزشکی ایران، سیریل الگود، برگردان: باهر فرقانی، امیرکبیر، ۱۳۷۱، صص ۲۷۰ ـ ۲۷۱، برگرفته از: طبقات الاطباء.
- تاریخ تمدن، ج ۴، بخش ۲، ص ۱۳۴۳.
- تاریخ فلسفه غرب، برتر اندراسل، برگردان: نجف دریابندری، ۱۳۵۱، ص ۲۱۳ با گزینش و اندکی تغییر.
- تاریخ فلسفه در جهان اسلامی، حنا الفاخوری و خلیل البحر، برگردان: عبدالحمید آیتی، انتشارات زمان، ۱۳۵۵، ص ۳۵۶.
فرهنگ و تمدن مسلمانان، و.و. بار تولد، برگردان: علیاکبر دیانت، نشر ابنسینا، تبریز، ۱۳۳۷ ه.ش، ص ۳۳.
ارسال نظر