رصدخانه رازآمیز
گروه تاریخ و اقتصاد: رصدخانه مراغه که بزرگ‌ترین رصدخانه جهان در دوره قبل از اختراع تلسکوپ است در روز سه‌شنبه ۴ جمادی‌الاول ۶۵۷ قمری (۱۰ فروردین. ۶۴۱ش) بنا نهاده شده‌است. بنای رصدخانه مراغه به سفارش خواجه نصیرالدین طوسی و به فرمان هولاکو -نوه چنگیزخان مغول- آغاز شد. هولاکو برای نگهداری این سازمان پژوهشی موقوفه‌های ویژه‌ای درنظر گرفت. کتابخانه‌ای شامل ۴۰۰ هزار جلد کتاب و ابزارهای اخترشناسی، از جمله ذات‌الربع دیواری به شعاع ۴۳۰ سانتی‌متر، حلقه‌دار (ذات‌الحلق)، حلقه انقلابی، حلقه اعتدالی و حلقه سموت نیز فراهم شدند.
گروه تاریخ و اقتصاد: رصدخانه مراغه که بزرگ‌ترین رصدخانه جهان در دوره قبل از اختراع تلسکوپ است در روز سه‌شنبه ۴ جمادی‌الاول ۶۵۷ قمری (10 فروردین.641ش) بنا نهاده شده‌است. بنای رصدخانه مراغه به سفارش خواجه نصیرالدین طوسی و به فرمان هولاکو -نوه چنگیزخان مغول- آغاز شد. هولاکو برای نگهداری این سازمان پژوهشی موقوفه‌های ویژه‌ای درنظر گرفت. کتابخانه‌ای شامل ۴۰۰ هزار جلد کتاب و ابزارهای اخترشناسی، از جمله ذات‌الربع دیواری به شعاع ۴۳۰ سانتی‌متر، حلقه‌دار (ذات‌الحلق)، حلقه انقلابی، حلقه اعتدالی و حلقه سموت نیز فراهم شدند. در همین‌جا بود که زیج ایلخانی به‌سال ۶۷۰ هجری (۱۲۷۶ میلادی) فراهم شد. این مرکز فقط مخصوص رصد ستارگان نبود، بلکه یک سازمان علمی گسترده بود که بیشتر شاخه‌های دانش درس داده می‌شد و مشهورترین دانشمندان آن عصر -از جمله قطب‌الدین شیرازی، کاشف علت اصلی تشکیل رنگین کمان- در آنجا جمع شده بودند. به‌علاوه چون در آن زمان ارتباط علمی چین و ایران به‌علت استیلای مغولان بر هر دو سرزمین برقرار شده‌بود، دانشمندان چینی -از جمله 
فردی به‌نام فائو مون‌جی- در این مرکز فعالیت داشتند. همچنین فیلسوف و فرهنگ‌نامه‌نویس مسیحی -ابن‌العبری- در رصدخانه مراغه به درس‌دادن کتاب‌های «اصول» «اقلیدس» و «المجسطی» بطلمیوس مشغول بود. خواجه نصیرالدین توسی برای ساخت رصدخانه و ابزارهای رصد، از دانش و هنر دانشمندان و استادان زمان خود استفاده کرد. یکی از موضوعات قابل توجه در ساخت این بنا، دستمزد کارمندان و دانشمندان مجموعه است که خواجه نصیرالدین دستمزد آنها را به شرح زیر تعیین کرد:
فلاسفه و ریاضی‌دانان: روزی ۳ درهم
اطبا: روزی ۲ درهم
فقها: روزی 1 درهم
محدثین: روزی نیم درهم
در نتیجه این تقسیم‌بندی‌ها، درس فلسفه که پیش از آن به‌صورت مخفیانه تدریس می‌شد مورد توجه قرار گرفت و علنی شد. همچنین بیشتر طلاب به فلسفه و طب روی آوردند.
پرویز ورجاوند و همکارانش در دهه ۱۳۵۰ خورشیدی به کاوش در محوطه این رصدخانه پرداختند و قسمت‌های مختلف آن را شناسایی کردند. ساختمان اصلی این رصدخانه به شکل برجی استوانه‌ای ساخته شده بود. در ساختمان‌های جنبی آن یک کتابخانه و محل اقامت کارکنان تشخیص داده شده است. رصدخانه مراغه دارای طول ۵۱۰ متر و عرض تقریبی ۲۱۷ متر و ارتفاع ۱۱۰ متر است و دارای قسمت‌های مختلف از جمله برج مرکزی رصدخانه، واحدهای مدور پنج‌گانه، کتابخانه و محله مسکونی دانشمندان، مسجد، مدرسه، چاه آب. کارگاه بزرگ دانشمندان (شاید آزمایشگاه) است.
در تاریخ سلسله پادشاهی یوان در چین آمده‌است که برای تاسیس رصدخانه پکن، به سرپرستی کوئوشوچینگ منجم دربار، تعدادی ابزارهای رصدی از رصدخانه مراغه در ایران خریداری شده‌است. از جمله این ابزارها می‌توان از ذات‌الحلق، عضاده (الیداد)، دو لوله رصد، صفحه‌ای با ساعت‌های مساوی، کره سماوی، کره زمین و تورکتوم (نشان‌دهنده حرکت استوا نسبت به افق) نام برد. چینیان لوله رصد را وانگ-تونگ نامیده‌اند. به گفته تاریخ سلسله پادشاهی یوان، ایرانیان از این اختراع نه تنها برای رصد اجرام آسمانی، بلکه برای مشاهده دوردست‌ها، به ویژه در دریا سود می‌جسته‌اند. این کتاب از حضور دانشمندان چینی به رهبری فائومون‌جی برای کارآموزی در رصدخانه مراغه خبر می‌دهد.
اکنون از رصدخانه مراغه که روزی بزرگ‌ترین مرکز علمى منطقه بود، تنها پی‌های بخش‌های مختلف و بخشی از بقایای سنگی آن باقی‌مانده است! پوشش فایبرگلاس آن فرسوده شده و برف و باران تنها سکوی بازمانده از خواجه نصیرالدین طوسی را می‌ساید و از بین می‌برد. نام‌گذاری سال 2008 به نام «رصدخانه مراغه» که از طرف یونسکو انجام شد نیز نتوانست تسکینی بر دردهای این بنای 800 ساله باشد.
فردی به‌نام فائو مون‌جی- در این مرکز فعالیت داشتند. همچنین فیلسوف و فرهنگ‌نامه‌نویس مسیحی -ابن‌العبری- در رصدخانه مراغه به درس‌دادن کتاب‌های «اصول» «اقلیدس» و «المجسطی» بطلمیوس مشغول بود. خواجه نصیرالدین توسی برای ساخت رصدخانه و ابزارهای رصد، از دانش و هنر دانشمندان و استادان زمان خود استفاده کرد. یکی از موضوعات قابل توجه در ساخت این بنا، دستمزد کارمندان و دانشمندان مجموعه است که خواجه نصیرالدین دستمزد آنها را به شرح زیر تعیین کرد:فلاسفه و ریاضی‌دانان: روزی ۳ درهم
اطبا: روزی ۲ درهم
فقها: روزی 1 درهم
محدثین: روزی نیم درهم
در نتیجه این تقسیم‌بندی‌ها، درس فلسفه که پیش از آن به‌صورت مخفیانه تدریس می‌شد مورد توجه قرار گرفت و علنی شد. همچنین بیشتر طلاب به فلسفه و طب روی آوردند.
پرویز ورجاوند و همکارانش در دهه ۱۳۵۰ خورشیدی به کاوش در محوطه این رصدخانه پرداختند و قسمت‌های مختلف آن را شناسایی کردند. ساختمان اصلی این رصدخانه به شکل برجی استوانه‌ای ساخته شده بود. در ساختمان‌های جنبی آن یک کتابخانه و محل اقامت کارکنان تشخیص داده شده است. رصدخانه مراغه دارای طول ۵۱۰ متر و عرض تقریبی ۲۱۷ متر و ارتفاع ۱۱۰ متر است و دارای قسمت‌های مختلف از جمله برج مرکزی رصدخانه، واحدهای مدور پنج‌گانه، کتابخانه و محله مسکونی دانشمندان، مسجد، مدرسه، چاه آب. کارگاه بزرگ دانشمندان (شاید آزمایشگاه) است.
در تاریخ سلسله پادشاهی یوان در چین آمده‌است که برای تاسیس رصدخانه پکن، به سرپرستی کوئوشوچینگ منجم دربار، تعدادی ابزارهای رصدی از رصدخانه مراغه در ایران خریداری شده‌است. از جمله این ابزارها می‌توان از ذات‌الحلق، عضاده (الیداد)، دو لوله رصد، صفحه‌ای با ساعت‌های مساوی، کره سماوی، کره زمین و تورکتوم (نشان‌دهنده حرکت استوا نسبت به افق) نام برد. چینیان لوله رصد را وانگ-تونگ نامیده‌اند. به گفته تاریخ سلسله پادشاهی یوان، ایرانیان از این اختراع نه تنها برای رصد اجرام آسمانی، بلکه برای مشاهده دوردست‌ها، به ویژه در دریا سود می‌جسته‌اند. این کتاب از حضور دانشمندان چینی به رهبری فائومون‌جی برای کارآموزی در رصدخانه مراغه خبر می‌دهد.
اکنون از رصدخانه مراغه که روزی بزرگ‌ترین مرکز علمى منطقه بود، تنها پی‌های بخش‌های مختلف و بخشی از بقایای سنگی آن باقی‌مانده است! پوشش فایبرگلاس آن فرسوده شده و برف و باران تنها سکوی بازمانده از خواجه نصیرالدین طوسی را می‌ساید و از بین می‌برد. نام‌گذاری سال 2008 به نام «رصدخانه مراغه» که از طرف یونسکو انجام شد نیز نتوانست تسکینی بر دردهای این بنای 800 ساله باشد.
ارسال نظر