روز جهانی «پرواز فضایی بشر»

گروه تاریخ و اقتصاد: بیست‌وسوم فروردین (۱۲ آوریل)مصادف است با واقعه‌ای جهانی که زندگی بشر را دستخوش تغییراتی بسیار کرد. سال‌ها پیش (۱۳۴۰ش/ ۱۹۶۱م) در چنین روزی نخستین فضانورد جهان، یوری گاگارین پس از ۱۰۸ دقیقه پرواز و یک دور گردش کامل در مدار زمین، در ۲۶ کیلومتری جنوب غربی شهر انگلس در منطقه ساراتوف فرود آمد. این نقطه از منطقه پیش‌بینی شده برای فرود فاصله زیادی داشت و کسی برای استقبال از او حاضر نبود. آنا آکیمووا تاتارووا، همسر جنگلبان محلی و نوه ۶ ساله‌اش اولین کسانی بودند که گاگارین را پس از فرود دیدند. یوری گاگارین ماجرا را این گونه تعریف می‌کند: «آنها وقتی مرا با لباس و کلاه فضایی و چتر نجاتم دیدند، ترسیدند و عقب رفتند. من به آنها گفتم نگران نباشید من هم مثل شما شهروند شوروی هستم، همین الان از فضا برگشتم و دنبال تلفن می‌گردم که به مسکو زنگ بزنم.»

گاگارین پس از تماس تلفنی با دفتر نیروی هوایی، پیامی به این مضمون فرستاد:

«پیامی برای نیروی هوایی، ماموریت با موفقیت انجام شد، در این موقعیت (...) فرود آمدم، حالم خوب است، ضرب‌دیدگی و شکستگی هم ندارم.»

یوری گاگارین در تاریخ ۹ مارس ۱۹۳۴ میلادی در روستای کلوشینو در نزدیکی شهر گژاتسک واقع در استان اسمالنسک در کشور روسیه (اتحاد شوروی) چشم به جهان گشود. نام شهر گژاتسک سال‌ها بعد در ۱۹۶۸، به افتخار گاگارین به «شهر گاگارین» تغییر نام داده شد. پدرش الکسی ایوانویچ گاگارین (۱۹۷۳-۱۹۰۲)، و مادرش آنا تیموفیونا ماتویوا گاگارینا (۱۹۸۴-۱۹۰۳)

هردو در یک مزرعه تعاونی به کار اشتغال داشتند. مادر او کتابخوانی قهار و پدرش درودگری حرفه‌ای بود. این زوج ۴ فرزند داشتند که یوری سومین آنها بود. در دوران کودکی، از آنجا که پدر و مادر خانواده هر دو شاغل بودند، مسوولیت مراقبت از یوری به عهده خواهر بزرگ‌ترش بود. یوری گاگارین پس از پرواز تاریخی خود به سمت ریاست مرکز آموزش فضانوردان در شهرک ستاره‌ها انتخاب شد. در همین حال و در کنار شغل حرفه‌ای خود، با بازدید و سخنرانی در شهرها و کشورهای گوناگون، نقش عمده‌ای در افزایش آگاهی عمومی در مورد سفرهای فضایی ایفا کرد. هشت سال پس از سفر فضایی‌اش، یوری گاگارین در یک سانحه هوایی کشته شد.

یوری گاگارین پس از بازگشت به زمین، بلافاصله تبدیل به ستاره‌ای جهانی شد. او به کشورهای گوناگون از جمله ایتالیا، چکسلواکی، بریتانیا، آلمان، مجارستان، فرانسه، بلغارستان، غنا، کوبا، مکزیک، برزیل، نروژ، هند، مصر، لیبریا، کانادا و ژاپن سفر کرد و مورد استقبال رسمی مقامات و هوادارانش قرار گرفت. او در بسیاری از کشورها نشان‌های افتخار دریافت کرد و از پیکره‌هایی که به افتخارش برپا شده بود پرده‌برداری کرد. در روز ۱۴ ژوئیه ۱۹۶۱ در بریتانیا در میهمانی ناهاری به میزبانی ملکه الیزابت دوم و همسرش در کاخ باکینگهام شرکت کرد و پس از آن میهمان نخستین اتحادیه کارگری جهان در منچستر بود. پس از حضور گاگارین در شهر پاریس، خیابانی به نام وی در آن شهر نام‌گذاری شد.

هر سال در شب ۱۲ آوریل، جشن‌هایی با نام «شب یوری» برای یادبود یوری گاگارین در نقاط مختلف جهان برپا می‌شود. در برخی از این مراسم علاوه بر علاقه‌مندان به سفرها و اکتشافات فضایی، فضانوردان سرشناس نیز شرکت می‌کنند.

مجمع عمومی سازمان ملل در نشست ویژه‌ای به تاریخ ۱۸ فروردین ۱۳۹۰ قطعنامه‌ای صادر کرد که به موجب آن روز ۱۲ آوریل به مناسبت سالگرد پرواز تاریخی یوری گاگارین به دور مدار زمین (۱۲ آوریل ۱۹۶۱ میلادی)، «روز پرواز فضایی بشر» نام‌گذاری شده است. پیش‌نویس این قطعنامه را کشور روسیه - که وارث فعالیت‌های فضایی اتحاد جماهیر شوروی سابق است- به مناسبت پنجاهمین سالگرد سفر فضایی یوری گاگارین به مجمع عمومی سازمان ملل ارائه کرده بود. کیو آکاساکا معاون ارتباطات و روابط عمومی دبیر کل سازمان ملل به همین مناسبت گفت: «پنجاه‌سال از آن سفر شگفت‌انگیز می‌گذرد؛ اما افسانه شجاعت گاگارین و سفر وی به ماورای مرزهای فکری زمانه خود همچنان به‌صورت یک منبع الهام‌بخش برای آینده اکتشافات فضایی، برای نوع بشر و برای ملت‌های سراسر جهان خواهد بود.»