نخست‌وزیری حسین علاء و تشکیل کابینه

۲۱ اسفند ۱۳۲۹ حسین علاء که روز ۱۸ اسفند و پس از ترور حاجعلی رزم‌آرا، نخست‌وزیر شده بود، کابینه خود را تشکیل داد که تا ۶ اردیبهشت ۱۳۳۰ دوام آورد. علاء را رکورددار مناصب سیاسی در عصر پهلوی می‌دانند. علاء سیاستمداری بود که طی بیش از ۶۰ سال از عمر خود صاحب مشاغل مهمی چون نخست‌وزیری‌، وزارت‌، نمایندگی مجلس یا وزیرمختاری بود. او فرزند میرزا محمدعلی خان علاءالسلطنه از رجال عصر قاجار بود که به مدت ۲۰ سال سفارت ایران را در لندن برعهده داشت‌. علاءالسلطنه دو بار به رئیس‌الوزرایی منصوب شد. حسین که سومین فرزند او بود، در ۱۲۶۱ شمسی در تهران متولد شد. او پس از مدتی به انگلستان رفت و تحصیلات ابتدایی‌، متوسطه و عالی را پی گرفت و در رشته حقوق از دانشگاه کمبریج دکترا گرفت.

علاء در حین تحصیل به استخدام وزارت امور خارجه درآمد و وابسته سفارت ایران در لندن شد. او که در آن تاریخ ۱۷ساله بود، ظرف مدت کوتاهی نایب سوم، نایب دوم و نایب فوق‌العاده سفارت شد. هنگامی که پدرش - علاءالسلطنه ـ به وزارت خارجه منصوب شد، موقعیت وی نیز ترقی کرد و وی به ریاست «کابینه وزارت خارجه‌» که معادل معاون وزیر خارجه بود، ارتقا یافت.‌

حسین علاء در کابینه مستوفی‌الممالک و صمصام‌السلطنه، وزیر فوائد عامه بود و در ۱۲۹۹ شمسی وزیرمختار ایران در اسپانیا و در اردیبهشت ۱۳۰۱ در کابینه مشیرالدوله وزیرمختار ایران در آمریکا شد. در مجلس پنجم که بهمن ۱۳۰۲ آغاز به کار کرد، نماینده تهران بود و به هنگام خلع قاجار در مجلس جزو مخالفان سلطنت پهلوی شد.

علاء در مهرماه ۱۳۰۶ و به دستور رضاخان وزیرمختار ایران در فرانسه شد و در تیر ۱۳۰۷ با حفظ سمت نماینده دوم ایران در جامعه ملل شد. علاء در اسفند ۱۳۱۱ رئیس هیات مدیره بانک ملی ایران و در اردیبهشت ۱۳۱۶ رئیس اداره کل بازرگانی استان تهران و سپس در کابینه محمود جم وزیر بازرگانی شد. او در مهر ۱۳۲۰ رئیس بانک ملی و در دی ۱۳۲۱ وزیر دربار شد. در کابینه قوام در ۱۳۲۴ سفیرکبیر ایران در آمریکا شد و در همین سمت شکایت ایران از شوروی را به مناسبت وقایع آذربایجان، کردستان و عدم تخلیه خاک ایران به شورای امنیت برد.

علاء در دولت ساعد مراغه‌ای ـ اسفند ۱۳۲۸ـ وزیر خارجه بود و در ۱۸ اسفند ۱۳۲۹ و در پی ترور رزم‌آرا نخست‌وزیر شد. او هنگام قتل رزم‌آرا، وزیر دربار و نخستین کسی بود که شاه برای تعیین جانشینی رزم‌آرا با وی مشورت کرد. او نیز پاسخ داد: تنها کسی که در این شرایط می‌تواند، مملکت را اداره کند، دکتر مصدق است و اگر خود او حاضر به قبول مسوولیت نخست‌وزیری نشود، باید در تعیین نخست‌وزیر آینده با وی مشورت شود. شاه، خود علاء را برای مذاکره درباره تعیین جانشین رزم‌آرا نزد دکتر مصدق فرستاد و او ضمن گفت‌وگو با مصدق، آمادگی شاه را برای برگزیدن وی برای نخست‌وزیری بازگو کرد، ولی مصدق که در آن هنگام، آمادگی پذیرش این مسوولیت را نداشت، خودِ علاء را برای احراز این سمت پیشنهاد کرد.

علاء سرانجام روز ۲۱ اسفند کابینه خود را تشکیل داد؛ او کابینه‌ای با شرکت پنج وزیر به شاه معرفی و تکمیل اعضای کابینه را به بعد از تعطیلات نوروز موکول کرد. سرانجام، کابینه در روز ۱۸ فروردین تکمیل شد.

نخست‌وزیری علاء مصادف با تصویب قانون ملی شدن صنعت نفت بود. مجلس شورای ملی این قانون را تصویب کرد و مجلس سنا نیز در ۲۹ اسفند‌‌ همان سال آن را به تصویب رساند. اما شکایت انگلیس از ایران به شورای امنیت و درخواست غرامت آن کشور، همراه با موج اعتصاباتی که در تاسیسات نفتی ایران به دلیل نپرداختن حقوق کارگران توسط شرکت نفت ایران و انگلیس به راه افتاده بود، دولت علاء را به زانو درآورد و او در

۶ اردیبهشت ۱۳۳۰ پس از گذشت ۴۷ روز استعفا داد و به وزارت دربار منصوب شد.

علاء در سوم اردیبهشت ۱۳۳۲ از وزارت دربار کناره گرفت‌؛ در ۱۷ فروردین ۱۳۳۴ متعاقب برکناری سپهبد فضل‌الله زاهدی از شاه فرمان نخست‌وزیری دریافت کرد. او در این دوره از نخست‌وزیری ریاست هیات‌های نمایندگی ایران برای عضویت در پیمان بغداد را بر عهده داشت‌. انعقاد پیمان سنتو، اعدام سران فدائیان اسلام و برگزاری انتخابات نوزدهم مجلس شورای ملی از جمله رویدادهای مهم دوران دوم کابینه حسین علاء بود.

علاء در فروردین ۱۳۳۶ از نخست‌وزیری کناره‌گیری کرد و مجددا وزیر دربار شد. وی در آبان ۱۳۴۲ از وزارت دربار برکنار شد و به‌عنوان سناتور انتصابی منصوب شد. حسین علاء سرانجام در ۳۱ تیر ۱۳۴۳ در ۸۲ سالگی درگذشت‌.

منبع:

تاریخ ایرانی