گروه تاریخ و اقتصاد: آنچه می‌خوانید مذاکرات نمایندگان مجلس شورای ملی است در ۳۰ آذرماه ۱۲۸۸ شمسی. در ابتدای جلسه موضوعات مهم و قابل بررسی مطرح شده است. بخش نخست این گفت وگو در زیر می‌آید: رئیس: به واسطه ضیق وقت ممکن نشد موضوع مذاکره امروز. اولا لایحه حضرت رئیس‌الوزرا در باب کشف معدن فیروزه، دوم قرائت کاغذ انجمن ارامنه در باب تعیین یک نفر نماینده، سیم انتخاب پنج نفر نماینده و قرائت تلگرافات واصله از نجف اشرف در راپورت کمیسیون اعتبارنامه‌ها در باب وکیل قشقایی و بعد اگر وقت شد قرائت نظامنامه داخلی.

در این موقع لایحه رئیس‌الوزرا را قرائت کردند

رئیس: بلی آن سنگ‌ها را البته آقایان در آن اطاق چه تراشیده و چه نتراشیده ملاحظه فرموده‌اند. اینجا مطالب دو تا است، یکی آنکه حضرت رئیس‌الوزرا اطلاع می‌دهند که معدنی در ساوه پیدا شده به ترتیبی که در اینجا مرقوم فرموده‌اند و واقعا باعث خوشبختی است، ولیکن برای بعدها که آن معدن چطور عمل شود شفاها و کتبا از طرف مجلس اظهار شد یا خودشان یا هر کس یا کمپانی برای کار کردن در معدن حاضر هستند این مطلب را به وزارت فوائد عامه پیشنهاد نمایند. پس از اینکه وزارت فوائد عامه ملاحظات خود را کرد ترتیبات آن را با شرایطی که لازم است پیشنهاد مجلس خواهند کرد که موافق آن عمل شود. عجالتا مقصود این بود که رئیس‌الوزرا یک زحمتی کشیده‌اند و از خودشان یک خرجی کرده‌اند، گویا اول باور نمی‌کردند و بعد که محمد جعفر میرزا که در علم معدن‌شناسی مهارت تامه دارند با یک جهد و سعی فرستاده‌اند آنجا، لکن این یک معدنی است که صد سال قبل کار کرده‌اند، چون در این معادن بد کار کرده بودند غالب آنها مسدود شده بود و یک دو پارچه از آنها را سیل برده بوده است در دره و یک شبانی پیدا کرده است و این اسباب شده است که خود معدن را کشف کرده‌اند و امروز هم باید پنج نفر نماینده به موجب نظام‌نامه انتخابات انتخاب شوند، لکن چنانچه ملاحظه می‌فرمایید یکی از آنها که شاهزاده یحیی میرزا باشد چون قبل از افتتاح مجلس مرحوم شده است. پس مجلس نمی‌تواند عوض او را راسا انتخاب کند، باید تهران معین کند و آن چهار نفر دیگر که سه نفر از آنها استعفا داده‌اند که دو نفر آنها از وکلای تهران و یک نفر آقای ‌مشیر‌الدوله وکیل استرآباد است و یک نفر هم آقای حسام‌الاسلام که وکیل خراسان و مرحوم شده‌اند عوض آن چهار نفر هم در مجلس علنی موافق نظامنامه انتخابات انتخاب خواهد شد درخصوص آن یک نفر دیگر باید به وزارت داخله اظهار کرد موافق معمول همان ۴۵ نفر منتخبین درجه اول حاضر شوند در عوض آن یک نفر را انتخاب کنند.

محمد‌هاشم میرزا: در قانون اساسی مرقوم شده است هر یک از اعضا ۳ ماه قبل از انقضای دوره، مرحوم یا مستعفی شود عوض آن را مجلس انتخاب نماید اگر مقصود از اعضا پس از افتتاح مجلس است، یعنی پذیرفته بشود به عضویت که حسام‌الاسلام هنوز پذیرفته نشده بود و باید عوض ایشان را حوزه انتخابیه خراسان انتخاب نماید.

وکیل‌التجار: این انتخاب فردی خواهد بود یا جمعی؟ (گفته شد جمعی).

آقا شیخعلی: اگر عوض یحیی میرزا را طهران باید انتخاب کند عوض حسام‌الاسلام را هم باید حوزه انتخابیه خراسان انتخاب نماید.

لسان‌الحکما: اما در باب انتخاب جمعی که فرمودید چون اینجا باید نماینده هر ایالت و ولایت معین باشد، زیرا که مثلا عوض نماینده خراسان معلوم باشد کیست که مجلس انتخاب کرده و آنها نماینده خودشان را بشناسند و اگر بنا شود مجلس به انتخاب جمعی پنج نفر را انتخاب نمایند آن وقت اهالی خراسان تصور می‌کنند که آنها در مجلس وکیل ندارند به این جهت بنده عقیده‌ام این است که انتخاب فردی کنند تا معین باشد که منتخب خراسان کیست.

رئیس: آقایانی که می‌خواهند مذاکره فرمایند توجه کنند که اول باید این مطلب معلوم شود که عوض آقا میرزا باقر مرحوم را مجلس باید انتخاب نماید یا حوزه انتخابیه خراسان.