گروه تاریخ و اقتصاد: آنچه می‌خوانید بخش دوم از مذاکرات نمایندگان مجلس شورای ملی است در روز سه‌شنبه، ۲۳اردیبهشت ۱۲۸۷ شمسی: حسینقلى‌خان نواب: مضمون این دستخط مبارک نسبت به رعایا، کمال مرحمت و عنایت است، ولى خوب است در ضمن آن دستخط مبارک به حکام بنویسند که در تمام ولایات مقصرین را در حضور انجمن‌هاى ولایتى یا ایالتى یا شعب وزارت عدلیه در تحت استنطاق درآورده، اگر عدم تقصیر او ظاهر شد، به‌زودى مرخص شود و اگر موافق قانون و حکم شعب وزارت عدلیه مقصر بود و محقق شد که خلاف قانون مشروطیت رفتار کرده البته باید او مرخص نشود، بلکه به مجازات هم باید برسد. اگر اینطور باشد ضررى ندارد.

رئیس: پس از این مذاکرات چنین معلوم می‌شود که در این جواب قید نظارت انجمن‌هاى ولایتى و ایالتى بشود.

اسدالله میرزا: بنده همین قدر در این باب می‌گویم حقى که در ممالک مشروطه برحسب قانون به شخص اعلیحضرت داده‌اند عرض می‌کنم، یکى تخفیف در مجازات است که اگر محکمه مجازاتى را معین کرده باشند اعلیحضرت حق دارد تخفیف بدهد. یکى در باب مقصرین نسبت به شخص اعلیحضرت است که مختار در اغماض از مجازات آنها هستند و این دستخط هم که صادر شده از راه شفقت و لطف است و خیلى صحیح است، ولى می‌ترسم که طورى بشود عده‌ای از اشرار و مفسدین از حبس به اشتباه خلاص شوند که موجب تولید اشکالات براى ملت بشود. پس به‌عقیده بنده همان‌طور که آقاى نواب گفتند به نظارت اعضای انجمن‌ها یا هیات منصفه خلاص شوند.

حاج سید نصرالله: ناچارم که عرض خود را تکرار کنم این مطلب حق این مجلس است و این دستخط حکم استخلاص مظلومین است که بیگناه در حبس رفته‌اند، مثل اینکه اگر مکارى مالش اندکى از راه منحرف می‌شد او را فورا محبس می‌بردند مراد اعلیحضرت در اینجا معلوم است که خلاصى بیگناهان است و همچنین منظور وکلا هم همین است. اگر آن‌طور که جناب نواب می‌گویند یا دیگران هم چیزى به نظرشان می‌آید بگویند و اینکه گفته شد به نظر انجمن یا هیات منصفه باشد عیبى ندارد و مقرر شود که در ولایات یک هیاتى منصفه براى رسیدگى این مطلب معین شود و ما باید خیلى از این مراحم و توجه اعلیحضرت متشکر باشیم و قدر این الطاف را بدانیم.

رئیس: حالا در همان جواب که نوشته شده است قید می‌شود که به‌نظر انجمن یا هیات منصفه رسیدگى شود و آن لایحه که از طرف تمام انجمن‌هاى طهران به توسط انجمن فاطمیه به مجلس تقدیم شده بود و پریروز مذاکره شده قرار شد که لایحه هم از طرف مجلس نوشته شده با لایحه انجمن‌ها تقدیم حضور اعلیحضرت همایونى شود حال آن لایحه نوشته شده محض اطلاع قرائت می‌شود.

(قرائت شد.)

رئیس: این لایحه با لایحه انجمن‌ها حضور اعلیحضرت فرستاده خواهد شد شرحى هم از طرف وزارت داخله در باب موقوف شدن حبس و آتشبازى عید مولود همایونى رسیده قرائت می‌شود. (قریب به مضمون ذیل قرائت شد:)

در باب چراغانی و جشن، اراده عالیه ملوکانه بر این علاقه گرفته است که آتشبازى و چراغانى شود، ولى از طرف ملت هرگاه اقدام می‌شود و در جلوخان مجلس آتشبازى شود که محل ارتباط ملت و دولت است خیلى خوب است و هرگاه اسباب آتشبازى از قورخانه دولت خواسته شود به هیچ‌وجه مضایقه نخواهد شد.

رئیس: باید کمال تشکر را از این موهبت ملوکانه به جا آورد که محض صدمه که به اهالى سرحد وارد آمده آتشبازى را موقوف داشته‌اند. چنانچه دستخط تلگرافى هم به حکام صادر شده که از طرف دولت اقدامى در باب چراغانى نشود، ولى ملت در پاس این تفقد ملوکانه به‌طوری که آن روز هم گفته شد باید نهایت جد و جهد را در باب چراغانى بنمایند و در جلوخان مجلس هم چراغانى خواهید شد، اما در باب آتشبازى نمی‌دانم راى وکلاء محترم چیست به عقیده بنده همان‌طور که اعلیحضرت موقوف فرموده‌اند در اینجا هم آتشبازى نشود. (همه تصدیق کردند.)

وکیل‌التجار: از این موهبت و شفقت ملوکانه که اظهار تالم از بابت حوادث سرحدى فرموده‌اند و دستخط تلگرافى به حکام صادر فرموده‌اند که اقدامى در باب چراغانى مولود اعلیحضرت نشود باید کمال تشکر را به‌جا آورد و از طرف مجلس به تمام انجمن‌هاى ولایتى و ایالتى تلگراف بشود که در همه جا ملت در پاس این تفقد ملوکانه کمال جد و جهد را در چراغانى مولود همایونى به جا آورند.

آقا شیخ حسین: عقیده بنده هم همین بود که آقاى وکیل‌التجار گفتند.