گروه تاریخ و اقتصاد: بخش ششم از گفت‌وگوی نمایندگان مجلس شورای ملی در روز شنبه، پنجم اردیبهشت ۱۲۸۷ شمسی را می‌خوانید. موضوع مورد بحث لوایح قرائت شده توسط صنیع الدوله، وزیر مالیه است. آقا سید جعفر: این لایحه که جناب وزیر مالیه پیشنهاد کرده‌اند بسیار متین است و در حقیقت می‌توان گفت که امروز مجلس ما مجلس صحیحى شده است و عقلا هم همین‌طور رفتار کرده‌اند و حکما گفته‌اند که تحمل ضرر قلیل براى نفع کثیر جایز است و گمان می‌کنم که ملت هم با کمال خوبى تلقى نمایند و اما احتمال بعضى مفاسد هم به طورى که آقا میرزا ابوالحسن‌خان گفتند ممکن است. پس باید با ادله و براهین به مردم حالى کرد و از این طرف هم دفع ضرر را از ملت بنمایند.

وکیل‌الرعایا: چون فرمودید که مذاکرات در این باب کافى است به این اعتبار عرضى ندارم، ولى اگر باز مذاکره خواهد شد اجازه دهید عرضى دارم اظهار کنم.

رئیس: اگر بخواهیم در این باب مذاکره نماییم باید ماده به ماده قرائت شده و هر کس ایرادى دارد بگوید و راى گرفته شود و حالا می‌خواهیم ببینیم به کمیسیونى رجوع شود یا خیر؟

وزیر مالیه: مجددا اظهار می‌دارم که باید در مطالب دقت کرد و بنده ابدا انتظار نداشته و عقیده ندارم یک مطلبى را که نوشته‌ام وکلای محترم فورا قبول کرده و راى بدهند، اما در باب اظهارى که آقا میرزا ابوالحسن خان گفتند اگر بنا شد هیات مجلس بگوید که تمام افراد ملت سرى یک تومان بدهند یک نفر پیدا شود بگوید من راضى نیستم نباید خوب کرد و اگر به این اندازه‌ها خوف در کار باشد این مجلس و این ملت و این مملکت ترقى نخواهند کرد و در این صورت مجلس هیچ مساله را به خیال اینکه عده‌ای شاید قبول نکنند نباید تصویب نماید.

حاج معین‌التجار: اما در مساله قند و چاى سفرای دولتین انگلیس و روس نباید گمان کنند که نقصانى در تجارت آنها واقع خواهد شد، زیرا که صندوق چاى در سابق سى و دو شاهى گمرک داشت بعد که دوازده تومان داد دیدیم که بیشتر مصرف می‌شود و در این صورت که سفرای دولتین نباید حرفى داشته باشند، اما در باب مستغلات البته هر کس از افراد ملت باید براى حفظ خود چیزى بدهد، ولى نباید طورى باشد که تحمیل شود. خوب است این لایحه چاپ شده و به اطراف و ولایات منتشر شود و اهالى اینجا هم عقاید خود را بنویسند که همه کس بخواند و نظریات خود را اظهار دارند و به زودى نمی‌شود این لایحه را مطرح قرار داد و راى گرفت.

رئیس: امروز روز مذاکره و راى نیست موضوع مذاکره امروز این است که لایحه به کمیسیون رجوع شود یا نه و بعد از کمیسیون که به مجلس آمد ماده به ماده قرائت شده راى گرفته می‌شود حالا راى می‌دهند که به کمیسیون رجوع شود یا نه.

(گفتند بلى باید به کمیسیون رجوع شود)

حاج معین‌التجار: این را نفرمودید که باید این لایحه قبل از تصویب کمیسیون طبع و منتشر شود یا بعد از تصویب کمیسیون.

رئیس: بعد از تصویب کمیسیون.

اسدالله میرزا: آنچه شنیده می‌شود در تمام ممالک خارجه می‌گویند حالتى در ملت ایران در این دو ساله پیدا شده که واقع محیرالعقول است. پس چنین مردمى البته براى حفظ خود و استقلال مملکت خود این مبلغ جزئى را خواهند داد و در میان آنها اگر ده نفر تمرد نمایند، البته از آنها مجبورا گرفته خواهد شد سرباز و سوار و توپخانه براى همین کارها است و ملت اگر بقاى استقلال مملکت و حفظ خود را طالب هستند نباید از این مبلغ جزئى مضایقه نمایند.

حاج سید عبدالحسین شهشهانى: در اینکه براى حفظ حدود مملکت باید مردم مالیات بدهند، شبهه نیست و کسانى که قبول نکنند محل اعتنا نیست و دیگر اینکه این لایحه باید درج شود و مردم نظریات خودشان را بنویسند و در کمیسیون هم باید دقت شود بعد از آن بیاید به مجلس که به‌طور صحت از مجلس گذشته باشد.

آقا سید محمدجعفر: در اینکه این لایحه را باید چاپ کنند، حرفى نیست؛ ولى اگر از این مشروح‌تر و دلایل آن مبسوط‌تر باشد بهتر است که عامه بفهمند و نیز به جهت اداى تکلیف خود عرض می‌نمایم براى اینکه در اخذ کلیه مالیات از راه عدالت باشد باید رعایت کامل شود مثلا اشخاصى که سالى صد هزار تومان عایدى دارند پنجاه تومان متحمل ضرر نمی‌شوند؛ ولى ضرر در ملک به رعیت خیلى وارد می‌شود.

حاج معین‌التجار: محض تکمیل اظهارات سابق خود می‌گویم که حق روزنامه مجلس است که این لایحه را درج نماید و علاوه خواهش می‌کنم سایر روزنامه‌ها هم از روى این لایحه درج نموده و راى خود را هم در محسنات این لایحه بنویسند.