گام‌ها و گلوله‌ها

درباره علت‌یابی و کالبد شکافی واقعه ۱۷شهریور ۱۳۵۷باید به چند نکته دیگر نیز اشاره کرد. موقعیت میدان ژاله در مقایسه با دیگر نقاط، از چند جنبه حائز اهمیت بود:

الف) وجود مجمع معارف اسلامی که به‌عنوان کانون تبلیغی علیه نظام شاهنشاهی به‌شمار می‌رفت. این مجمع توانسته بود، تعداد قابل‌توجهی از مردم و نیروهای مخالف را به خود جذب کند. از سوی دیگر ایراد سخنرانی‌های پرشور و انقلابی آیت‌الله یحیی علامه‌نوری همراه با طرح تشکیل حکومت اسلامی بر جاذبه این مجمع می‌افزود.

ب) بیشتر تظاهرات و ناآرامی‌ها در مرکز شهر رقم می‌خورد و از آنجا به طرف جنوب تهران هدایت می‌شد. میدان ژاله به‌عنوان مرکز فعالیت‌های مجمع معارف اسلامی و اشراف آن به میدان‌های خراسان و شوش، می‌توانست به‌عنوان یک نقطه مناسب به‌شمار‌ آید.

ج) محدودیت و موقعیت استراتژیک میدان ژاله این امکان را به نیروهای نظامی می‌داد تا به آسانی آنجا را به کنترل خود درآورند، تسلط نیروهای مستقر در خیابان‌های اطراف میدان نیز می‌توانست بر میزان اقتدار آنها بیفزاید.

نکته دیگر بحث زمینه‌های ایجاد حکومت نظامی به‌عنوان یکی از دلایل مهم کشتار مردم در روز ۱۷ شهریور می‌باشد که در این ارتباط می‌توان به این موارد اشاره کرد:

الف) گسترش تظاهرات به همراه شعارهای مطرح شده‌ای چون «استقلال، آزادی، جمهوری اسلامی» و شعار «مرگ بر شاه» که برای نخستین‌بار در آن روزها بر زبان‌ها جاری شده بود.

ب) دادن گل به سربازان و در آغوش گرفتن آنها به همراه طرح شعارهایی همچون «برادر ارتشی، چرا برادرکشی» و «سرباز، تو اسیر دست شاهی» که ادامه این روند موجب تزلزل روحیه سربازان و نزدیکی ارتش به انقلاب ‌شد.

ج) صدمه زدن به بسیاری از مراکز و موسسات دولتی که این امر می‌توانست توسط گروه‌های چریکی در قالب گوشه‌ای از جنگ‌های شهری انجام شود.

د) احساس خطر جدی در عدم کنترل و تامین شهراز سوی نظامیان و ایجاد یک جنگ روانی واقعی بین آنها.

بعد از این واقعه با موج اعتصابات سراسری، گسترش ناآرامی‌ها، تغییر دولت شریف‌امامی، تشکیل دولت ارتشبد غلامرضا ازهاری و پس‌از آن دولت شاپور بختیار و در نهایت خروج شاه از ایران، پیروزی انقلاب تسریع و تسهیل شد.

منبع: بخشی از یک مقاله با عنوان «گام‌ها و گلوله‌ها» به قلم محمد طحان.