موقعیت و گردش کار محکمه
حاکم معمولا در قصر خود به قضاوت میپرداخت. محکمه مظالم در خیمه مخصوص، مسجد آدینه یا هرجایی که قاضی بهطور اتفاقی حضور داشت، تشکیل میشد. در عصر صفوی معمولا از قصر حاکم یا شاه (دولتخانه) یا در حین مسافرت از خیمهای برای تشکیل محکمه استفاده میشد. رویه شاه عباس اول این بود که بر دروازه قصرش بایستد و قضاوت کند و بعضی از حاکمان ایالتی و وزیر اعظم هم همین رویه را اتخاذ کردند. در بعضی از موارد ساختمان ویژهای برای این منظور وجود داشت. حال آنکه یک آلاچیق در یک باغ هم میتوانست مورد استفاده قرار گیرد.
حاکم معمولا در قصر خود به قضاوت میپرداخت. محکمه مظالم در خیمه مخصوص، مسجد آدینه یا هرجایی که قاضی بهطور اتفاقی حضور داشت، تشکیل میشد. در عصر صفوی معمولا از قصر حاکم یا شاه (دولتخانه) یا در حین مسافرت از خیمهای برای تشکیل محکمه استفاده میشد. رویه شاه عباس اول این بود که بر دروازه قصرش بایستد و قضاوت کند و بعضی از حاکمان ایالتی و وزیر اعظم هم همین رویه را اتخاذ کردند. در بعضی از موارد ساختمان ویژهای برای این منظور وجود داشت. حال آنکه یک آلاچیق در یک باغ هم میتوانست مورد استفاده قرار گیرد. دیوانبیگی در دروازهشاهی اصفهان مینشست، اما هفتهای دو روز هم در خانه خود قضاوت میکرد.
گردش کار در دوره صفوی با آنچه در اروپای معاصر رایج بود، تفاوت چندانی نداشت. ادله شفاهی و مکتوب در محکمه کاربرد داشت. حکم معمولا سریع اجرا میشد. فقط شاه میتوانست حکم اعدام صادر کند و معمولا صدر یا یک مقام عالیرتبه مذهبی دیگر، جهت صدور حکم مورد مشورت قرار میگرفت. صرفنظر از اعدام که میتوانست با شیوههای ظالمانه متعددی انجام شود، احکام قضایی میتوانست شامل شکنجه بیشتر، مثله کردن، شلاقزدن و جریمه کردن باشد. حبس به ندرت و آن هم فقط برای اشخاص عالیرتبه در نظرگرفته میشد. افرادی که متهم به ارتکاب جرمی بودند، البته به غیر از قاتلان و بدهکاران، میتوانستند در نقاط مختلف، مکان مقدسی پیدا کرده و بست بنشینند به شرطی که کسی پیدا میشد و مایل بود قوت و غذایی به آنها برساند. علاوه بر قصر سلطنتی مکانهای مقدس دیگر زیارتگاهها بودند. در ضمن مساجد، خانه علمای شهیر و اصطبلهای سلطنتی هم حریم امن به حساب میآمدند. حرمت و قداست یک مکان همیشه رعایت نمیشد و اگر ضرورت داشت دیوان بیگی میتوانست فردی را که بست نشسته بود، دستگیر کند.
منبع: ویلم فلور، امین بنانی، ترجمه حسن زندیه، نظام قضایی عصر قاجار و پهلوی، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، 1388.
ارسال نظر