فرامین حکومتی منقور بر سنگ در عهد صفوی
پس از پایان حکومت مستقل ایلخانان و گذر از دوره طولانی حکومت‌های محلی در ایران، حکومت صفوی نویدبخش دورانی از وحدت ملی، ثبات سیاسی و معنویت منبعث از سلطه حکمرانی صوفیان شیعه مذهب ایران بود. فرمانروایان این سلسله از عوامل مختلفی برای مشروعیت بخشی به حکومت خود سود می‌جستند. رسمیت مذهب تشیع از جمله این عوامل است. بی‌تردید اداره کشوری وسیع و تازه استقلال یافته و شهرهای پر رونق آن تنها با اعمال دقیق تصمیمات شاه امکان می‌یافت. از طرفی قدرت بلامنازع سیاسی و مذهبی پادشاهان صفوی سبب آن بود که هر فرمانی از آنها به منزله قانونی لاجرم تلقی شود.
پس از پایان حکومت مستقل ایلخانان و گذر از دوره طولانی حکومت‌های محلی در ایران، حکومت صفوی نویدبخش دورانی از وحدت ملی، ثبات سیاسی و معنویت منبعث از سلطه حکمرانی صوفیان شیعه مذهب ایران بود. فرمانروایان این سلسله از عوامل مختلفی برای مشروعیت بخشی به حکومت خود سود می‌جستند. رسمیت مذهب تشیع از جمله این عوامل است. بی‌تردید اداره کشوری وسیع و تازه استقلال یافته و شهرهای پر رونق آن تنها با اعمال دقیق تصمیمات شاه امکان می‌یافت. از طرفی قدرت بلامنازع سیاسی و مذهبی پادشاهان صفوی سبب آن بود که هر فرمانی از آنها به منزله قانونی لاجرم تلقی شود. لیکن در مواردی مقرر می‌شد تا فرمان شاه برای اعلان به عموم با خط خوش بر سنگ نقر شود و در مکانی که به اقتضای موضوع آن تعیین می‌شد، نصب شود. فرمان‌های حکومتی در دوره صفویه، گروهی از اسناد معتبر تاریخی باستان‌شناختی‌اند که در آنها دستورات صادر شده شاهان این سلسله در راستای رفع پاره‌ای از مشکلات و معضلات اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی جامعه ایران عصر صفوی درج شده است. این فرامین که حاوی اطلاعات سودمندی از اوضاع اجتماعی و فرهنگی ایران عصر صفوی هستند، پس از ابلاغ به حکام شهرها، به خطی خوش بر سنگ نقر می‌شدند و بر سردر، صحن و شبستان مساجد جامع، بقاع متبرکه، بازار و سایر اماکن عمومی نصب می‌شدند.
اگرچه این فرامین در بسیاری از شهرهای پر رونق عصر صفوی یافت می‌شدند، تمرکز آنها در شهرهای مرکزی ایران به‌ویژه سه شهر، اصفهان، یزد و کاشان بسیار چشمگیر است. بررسی‌های به‌عمل آمده نشان می‌دهد که فرمان‌های حکومتی دوره صفویه در شهرهای مرکزی ایران در مساجد جامع، مساجد عادی، بازارها و امامزاده‌ها و نیز معابر عمومی نصب شده‌اند. موضوعات اجتماعی و اقتصادی گروه اصلی از مباحث این فرامین را به خود اختصاص می‌دهد. علاوه بر این القاب، عناوین و مناصب دولتی و اداری، مشاغل مردمی و طبقات اجتماعی بخش دیگری از اطلاعات این اسناد را تشکیل می‌دهد که اهمیت آنها را در بررسی سازمان اداری و مردم‌شناسی دوره صفویه مضاعف می‌سازند. موضوعات اجتماعی که در این فرامین آورده شده‌اند، عبارتند از: برانداختن مراکز فحشا و فساد، ممنوعیت فروش و مصرف مواد مخدر و مسکرات، ممنوعیت پاره‌ای از تفریحات و سرگرمی‌های اجتماعی، منع برخی از سنت‌های مذهبی و اجتماعی، رفع بدعت و ستم از عملکرد مشاغل؛ اما بخش عمده دیگر این فرامین حکومتی مربوط به موضوعات اقتصادی است که شامل مواردی نظیر اختصاص تخفیف مالیاتی به اقشار خاص، تخفیف مالیاتی برای شهرهای خاص، منع وصول باج و خراج از مردم، تخفیف مالیاتی به مناسبت تبرک زمان و منع تصرف اموال و اجناس مردم توسط ماموران را شامل می‌شد که بررسی و مطالعه آنها اهمیت آن را به‌عنوان اسنادی معتبر برای مطالعه اوضاع فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و سازمان اداری ایران عصر صفوی نشان می‌دهد.
منبع: حسن کریمیان، محبوبه بیگدلی، «معضلات اجتماعی و اقتصادی شهرهای ایران عصر صفوی»، فرهنگ، 1387.
ارسال نظر