چیرگی خارجی‌ها بر خلیج‌فارس برج سیاه و سفید- جاسک

ارتباط و مراوده اعراب و مسلمین با چین در اواخر قرن نهم به اوج ترقی رسیده بود. در قرن دوازدهم شهر سیراف با «قصور و مساجد عالیه خود» اهمیت و اعتبار یافته و در قرن سیزدهم مهم‌ترین مرکز تجارتی ایران شده بود. بعد از آن جزیره کیش رو به توسعه و ترقی رفته و دارای اهمیت تجارتی شد و این اهمیت تا اوایل قرن چهاردهم که جزیره هرمز جانشین آن شد حفظ شد. در خلال این اوقات کم‌کم باب تجارت با غرب نیز مفتوح شد. از بین ممالک اروپایی که در اوایل قرن پانزدهم با مشرق زمین شروع به تجارت کرده بودند، از همه مهم‌تر ایالات «ونیز» و «جنوا» بودند که تجارت وسیعی با شرق داشتند.

بعدها وقتی تفوق تجاری این دو شهر از میان رفت ملل اروپایی درصدد پیاده کردن راه جدیدی برآمدند که بدون مزاحمت عثمانی‌ها و امرای مملوک مصر از ثروت بی‌حساب هند استفاده حاصل کنند و در این زمینه پرتغالی‌ها بیش از سایرین تلاش کردند. از بعد از اکتشاف دماغه امید نیک توسط واسکودگاما در سال ۱۴۹۸ خلیج‌فارس وارد مرحله جدیدی در تجارت عالم شد و اولین ملت اروپایی که به این دریا آمد و در آنجا تجارتی برای خود ایجاد کرد، پرتغالی‌ها بودند. آلبو کرک ابتدا جزیره هرمز را به تصرف خود درآورد و بعد تسلط و حکمرانی خود را بر خلیج‌فارس مستقر کرد. پرتغالی‌ها بعد از مجادلات و کشمکش‌های طولانی با سایر ملل بالاخره در سال ۱۶۲۲ از هرمز اخراج شدند.

مقارن همین اوقات کمپانی هند شرقی تشکیل شد و به خیال تجارت با ایران افتاد و با وجود مخالفت‌های شدید پرتغالی‌ها موفق شدند تجارتخانه‌ای برای خود در جاسک تاسیس کنند. ایرانی‌ها به تشویق و تقویت عمال کمپانی، جزیره هرمز را از تصرف پرتغالی‌ها خارج ساختند و در اثر همین اقدام بود که اساس و شالوده تفوق تجاری و نفوذ سیاسی انگلیس در نواحی خلیج‌فارس ریخته شد.

منبع: سر آرنولد ویلسون، خلیج‌فارس، ترجمه محمد سعیدی، 1310.