وصف تاورنیه از شیراز

ژان باپتیست تاورنیه، سیاح فرانسوی، در ۲۹ اکتبر سال ۱۶۶۵ به دیدار از شهر شیراز پایان داد. سفرهای تاورنیه میان سال‌های ۱۶۳۲ تا ۱۶۶۸ میلادی صورت گرفت. او درباره شیراز نوشته است: «این شهر هیچ زیبا نیست و بیشتر چون نیمه‌خرابه‌ای به‌نظر می‌رسد. سابق بر این، حصاری خشتی داشته، اما همه تقریبا فروریخته و توجهی به بازسازی آن نشده است.» به نظر وی علاقه ایرانیان بیشتر به ساخت‌وسازهای جدید است و به بناهای قدیمی و بازسازی آنها توجهی ندارند «خانه‌ها نیز از خشت و گل و پوشیده از گچ است». به محض آنکه این خشت‌ها نم برداشت خانه‌ها دیگر تاب مقاومت ندارند. جز مدرسه‌ای که امامقلی خان بنا کرد و چند مسجد، ساختمان آجری وجود ندارد و بهترین آنها مسجدی است به نام شاهچراغ که به سبب قداست مذهبی، آن را اندکی بیش از جاهای دیگر نگهداری کرده‌اند. هرچند آن ساختمان هم چیز فوق‌العاده‌ای ندارد که چشمگیر باشد... ایرانیان، بیشتر دوست دارند که ساختمانی جدید بسازند و نه اینکه عمارت کهنه‌ را بازسازی کنند.از این جهت، با مضایقه از مختصر تعمیر، می‌گذارند تا عمارت خراب شود.»

شیشه‌گری در شیراز در روزگار صفوی یکی از فعالیت‌های مهم اقتصادی و تجاری بوده است. تاورنیه کار شیشه‌گران شیراز را چنین وصف کرده: «در شیراز سه، چهار شیشه‌گری هست که انواع بطری‌های بزرگ و کوچک را می‌سازند. این بطری‌ها به مصرف حمل گلاب و آب‌های معطر دیگری می‌رسد که در این شهر می‌سازند. همچنین ظرف‌هایی نیز برای ریختن میوه‌ها در سرکه و ترشی انداختن می‌سازند.» تاورنیه همچنین از ساخت ترشی و در سرکه انداختن میوه‌ها در شیراز سخن می‌گوید که آن را به شهرهای «هند تا جزیره سوماترا و بطاویه (باتاویا- جاکارتای امروزی) صادر می‌کنند. در شیراز میوه‌های پخته در شکر و مربا از هر نوع، خیار و لیمو وگلابی و سیب و آلو و گیلاس و آلبالو و چغاله بادام و نیز ترشی انگور تولید می‌کنند، به این صورت که انگور نیمه‌رس را که تازه شروع به شیرین شدن کرده است می‌چینند و در سرکه می‌اندازند.

این ترشی طعم ملسی دارد که به خصوص در گرما بسیار مطبوع است. از همین‌رو هندیان می‌آیند و مقدار عمده‌ای از همه این میوه‌ها که در سرزمینشان نیست فراهم می‌کنند و این کمک بزرگی به برخی فرقه‌های هندی است؛ زیرا آنها هیچ جانداری را نمی‌خورند.» تاورنیه سپس به چاه‌هایی در شیراز اشاره می‌کند که آب مردم را تامین می‌کرده‌: «از چاه عجیبی که در شیراز است و من چند‌بار آن را دیده‌ام نباید ناگفته بگذارم. مردم محل به من اطمینان دادند که آب این چاه به مدت پانزده سال بالا می‌آید و در طی پانزده سال دیگر پایین می‌رود، یعنی آب تا دهانه چاه بالا می‌آید و بعد تا کف چاه فرو می‌نشیند.» تاورنیه مجموعه باغ جهان‌نما در شیراز را از جمله زیباترین باغ‌های ایران نامیده است.