زادروز نظریه‌پرداز الگوهای اقتصادسنجی

دنیای اقتصاد: لارنس کلاین، اقتصاددان آمریکایی در چهاردهم سپتامبر سال ۱۹۲۰ در اوهاما، ایالت نبراسکای آمریکا به دنیا آمد. او در سال ۱۹۸۰ به‌خاطر «فعالیت ارزشمند در زمینه طرح الگوهای اقتصادسنجی کاربردی»، جایزه نوبل اقتصاد را به دست آورد. کلاین در سال ۱۹۴۲ از دانشگاه کالیفرنیا، برکلی لیسانس گرفت و دکترای خود را نیز در سال ۱۹۴۴ از انستیتوی فنی ماساچوست دریافت کرد و اندکی پس از آن به تدریس در دانشگاه پنسیلوانیا مشغول شد.

کلاین یکی از پیشگامان مدل‌سازی در اقتصاد کلان نیز بود. یکی از موفقیت‌های کلاین پیش‌بینی شرایط اقتصادی پس از پایان جنگ جهانی دوم بود. همگان اعتقاد داشتند در پایان جنگ جهانی دوم رکود اقتصادی رخ خواهد داد اما کلاین با استفاده از مدل خود این باور را رد و پیش‌بینی کرد که تقاضای بدون پاسخ طی دوران جنگ برای کالاهای مصرفی با قدرت خرید سربازان بازگشته از جنگ، همراه می‌شود و همین امر از رکود جلوگیری می‌کند و البته چنین امری نیز محقق شد. کلاین بعدها نیز به درستی پیش‌بینی کرد که کشور کره در پایان جنگ با رکود خفیفی مواجه خواهد شد. وی پیشتاز طراحی و کاربرد مدل‌های اقتصادسنجی گسترده در پیش‌بینی تولید ناخالص ملی و اجزای آن در سال‌های ۱۹۶۰- ۱۹۵۰ بود و برای این منظور از کامپیوتر استفاده کرد. همچنین در طراحی مدل‌های اقتصادسنجی برای چند کشور از جمله انگلستان و کانادا همکاری داشته است.

بهره‌گیری از کامپیوتر در دهه ی ۱۹۶۰ دوره‌ای طلایی در مدل‌سازی اقتصادی قلمداد می‌شود. این مدل‌ها بعضا دارای صدها معادله برای توضیح کارکرد بخش‌های مختلف اقتصاد و جریان مخارج مصرفی، پس‌انداز خصوصی و دولتی، سرمایه‌گذاری دولتی و خصوصی، پرداخت‌های بلاعوض، عرضه پول، صادرات، واردات جریان سرمایه و ... است که همگی به‌طور همزمان برآورد می‌شوند و برای پیش‌بینی وضع آینده مورد استفاده قرار می‌گیرند. امروزه شاید زمان این‌گونه مدل‌های پیچیده به سرآمده، اما بی‌تردید تجربیات حاصل از این‌گونه مدل‌سازی در پیشبرد اقتصادسنجی تاثیر فراوان گذاشته است. لارنس کلاین، اقتصاددانی بود که همواره در مرکز این‌گونه مطالعات قرار داشت و نام او با مدل اقتصادسنجی بروکینگز، عظیم‌ترین مدلی که تاکنون برای یک اقتصاد تنظیم شده، گره خورده است. او مدل گلدبرگر- کلاین را با همکاری آرتور گلدبرگر طراحی کرد. در سال ۱۹۵۴ به دانشگاه آکسفورد رفت و در آنجا به طراحی مدلی برای اقتصاد کشور انگلستان پرداخت.

مدل گلدبرگر- کلاین، مدل اقتصادسنجی برای اقتصاد آمریکا در طول سال‌های ۱۹۵۲-۱۹۲۹ ( به استثنای سال‌های ۱۹۴۵- ۱۹۴۲) بود که نقش بسیار مهم و تعیین‌کننده‌ای بر دیگر مدل‌های اقتصادسنجی که بعد از چاپ این مدل در سال ۱۹۵۵ طرح‌ریزی شده، داشت. این مدل دارای ۲۰ معادله است که ۱۵ معادله آن رفتاری و تصادفی و ۵ معادله به‌صورت اتحاد است. تقاضای مصرف‌کننده با توجه به نظرات کینز نقش بسیار مهمی در این مدل دارد. وی نه تنها مقدار واقعی متغیرها، بلکه مقادیر پولی آنها را نیز در نظر گرفته است. متغیرهای مدل با استفاده از روش حداکثر راست نمایی برآورده شده‌اند. کلاین در اواخر دهه ۶۰ مدل برآورد اقتصادسنجی وارتون را بنا نهاد. این مدل که به‌طور قابل ملاحظه‌ای از مدل بروکینگز کوچک تر بود، شهرت بسیار خوبی برای قابلیت تجزیه و تحلیل شرایط تجاری به دست آورده بود. وی با تحقیقات خود چند مدل فعالیت اقتصادی را با جزئیات و پیچیدگی زیاد طراحی کرد. مدل‌های وارتون در پیش‌بینی تولید ناخالص ملی، صادرات، سرمایه‌گذاری و مصرف همچنین مطالعه میزان تغییر در این اقلام به ازای تغییر در میزان مالیات، مخارج دولت، قیمت نفت و ... مورد استفاده قرار گرفت.

کلاین در اواخر دهه ۶۰ سرپرست تیم تحقیقات در پروژه LINK بود که در جایزه نوبل وی نیز مطرح شده است. هدف پروژه این بود که ضمن مرتبط ساختن مدل‌های اقتصادی بسیاری از کشورهای جهان با یکدیگر، اولین مدل اقتصاد جهانی را برای دنیا طراحی کند به‌گونه‌ای که بتوان اثر تغییرات ایجاد شده در اقتصاد یک کشور را در سایر کشورها ملاحظه کرد. وی توانست با جمع‌آوری آمار و ارقام تعداد زیادی از کشورهای صنعتی با برنامه‌ریزی متمرکز و در حال توسعه، به پیش‌بینی تحرکات تجاری و سرمایه و آزمون تاثیر تغییر در سیاست‌های اقتصادی و سیاسی بپردازد. کتاب کلاین با عنوان «انقلاب کینزی» که در سال ۱۹۴۷ انتشار یافت، وی را به‌عنوان یکی از اقتصاددانان پیشرو کینزی معرفی کرد. مطالعات موثر وی در حیطه اقتصادسنجی طی سال‌های ۵۹-۱۹۲۹ به خصوص کتاب «مدل اقتصادسنجی برای ایالات‌متحده» شهرت بیشتری نصیب وی ساخت. کتاب او تحت عنوان «کتاب درسی اقتصادسنجی» که در سال ۱۹۵۳ و نیز کتاب «مقدمه‌ای بر اقتصادسنجی» که در سال ۱۹۶۲ منتشر شد، کماکان اعتبار خود را حفظ کرده‌اند. کتاب «اقتصاد عرضه و تقاضا» که در سال ۱۹۸۳ منتشر شده، نقطه عطفی در آثار او محسوب می‌شود، چراکه با دیدی انتقادی به افکار کینز که یک عمر به آن وفادار مانده بود، می‌نگرد. او در سال ۱۹۷۷ رئیس انجمن اقتصاددانان آمریکا شد. این اقتصاددان صاحب نظریه سرانجام سال ۲۰۱۳ در سن ۹۳ سالگی درگذشت.

منابع: ویکی‌پدیا، سایت نوبل و «جوایز نوبل اقتصاد» نوشته محمود قنادان (1391) تهران: موسسه انتشارات دانشگاه تهران.